از سال ۱۳۹۷ به بعد، هزینه‌های تولید دو خودروساز بزرگ ایران، ایران‌خودرو و سایپا، از درآمد عملیاتی آنها پیشی گرفته است. این روند به دلایل مختلفی از جمله سهامداری دولت، قیمت‌گذاری دستوری و تحریم‌های بین‌المللی، که هزینه‌ها را افزایش داده، تشدید شده است.
تغییرات مهم در هزینه‌ها:
- در سال ۱۳۹۶، که دوران طلایی صنعت خودرو بود و خودروسازان سودده بودند، هزینه‌های تولید کمتر از درآمد عملیاتی این شرکت‌ها بود. اما از سال ۱۳۹۷ و با خروج آمریکا از برجام و آغاز دور جدید تحریم‌ها، وضعیت به سرعت تغییر کرد و خودروسازان با زیان‌دهی روبرو شدند.
- از سال ۱۴۰۰، هزینه‌ها به‌طور نمایی افزایش یافت. هزینه تولید ایران‌خودرو از ۲.۲ همت در سال ۱۳۹۶ به ۱۱.۵ همت در نیمه اول ۱۴۰۳ رسید. هزینه‌های غیرتولیدی و مالی (شامل هزینه‌های اداری، عمومی، فروش و تأمین سرمایه) نیز رشد چشمگیری داشته‌اند.
دلایل افزایش هزینه‌ها:
- تحریم‌ها و افزایش نرخ ارز: تحریم‌های بین‌المللی باعث مشکلات در تأمین مواد اولیه شد و نرخ ارز بالا رفت، که به‌طور مستقیم هزینه‌های تولید را افزایش داد. علاوه بر این، تورم موجود در کشور نیز بر تأمین مواد اولیه داخلی تأثیرگذار بوده است.
- تورم و کاهش ارزش پول ملی: با افزایش تورم و کاهش ارزش ریال، هزینه‌های تولید به‌طور عمومی رشد کردند، و خودروسازان مجبور به پرداخت هزینه‌های بیشتر برای مواد اولیه، نیروی کار، انرژی و خدمات شدند.
- قیمت‌گذاری دستوری و فریز قیمتی: قیمت‌گذاری دستوری و محدودیت در افزایش قیمت محصولات خودروسازان در شرایط تورمی، بحران نقدینگی به وجود آورد. این بحران نقدینگی باعث شد تا خودروسازان مجبور به دریافت وام‌های زیاد با نرخ بهره بالا شوند که هزینه‌های مالی آنها را به‌شدت افزایش داد.
تفاوت وضعیت ایران‌خودرو و سایپا:
- ایران‌خودرو: هزینه‌های تولید این شرکت از ۲.۲ همت در سال ۱۳۹۶ به ۱۱.۵ همت در نیمه اول ۱۴۰۳ رسید. علاوه بر این، هزینه‌های اداری و عمومی این شرکت به شدت افزایش یافته و از ۱.۴ هزار میلیارد تومان در سال ۱۳۹۶ به ۶.۷۵ هزار میلیارد تومان در نیمه اول ۱۴۰۳ رسیده است. سهم حقوق و دستمزد از کل هزینه‌های ایران‌خودرو هم کاهش یافته است (از ۴.۹ درصد در سال ۱۳۹۶ به ۱.۳ درصد در نیمه اول ۱۴۰۳).
- سایپا: روند رشد هزینه‌ها در سایپا مشابه ایران‌خودرو بوده، اما با سرعت کمتر. هزینه‌های سربار این شرکت از ۱.۴ همت در سال ۱۳۹۶ به ۳.۶ همت در نیمه اول ۱۴۰۳ رسید. همچنین هزینه‌های مالی سایپا از ۱.۹ هزار میلیارد تومان در سال ۱۳۹۶ به ۵.۷ هزار میلیارد تومان در نیمه اول ۱۴۰۳ افزایش یافته است. در سال ۱۴۰۲، این هزینه‌ها به‌شدت افزایش پیدا کرده و به ۷ هزار میلیارد تومان رسید.
علل افزایش هزینه‌ها در سایپا:
- سایپا به دلیل بحران نقدینگی و نیاز به تأمین سرمایه، احتمالا تسهیلات بیشتری دریافت کرده است. همچنین فشار بدهی‌ها و هزینه‌های بهره نیز باعث افزایش هزینه‌های مالی این شرکت شده است.
- روند افزایش هزینه‌های غیرتولیدی و مالی در سایپا نشان‌دهنده افزایش هزینه‌های مدیریتی و اجرایی است.
نتیجه‌گیری کلی: طی ۷ سال گذشته، خودروسازان ایران به دلیل تحریم‌ها، بحران نقدینگی، تورم و سوءمدیریت داخلی در وضعیت بحرانی قرار داشته‌اند. افزایش هزینه‌های تولید، تأمین مواد اولیه با هزینه‌های بالا و مشکلات مدیریتی، همگی تحت تأثیر این عوامل بوده‌اند. دولت، با قیمت‌گذاری دستوری و افزایش دخالت در صنعت خودروسازی، فشار بیشتری بر این دو شرکت وارد کرده است و شرایط به‌گونه‌ای بوده که حتی با افزایش تولید، خودروسازان قادر به پوشش هزینه‌ها و زیان‌های خود نبوده‌اند.
