سبقت قیمت خودروهای کارکرده از مدل‌های صفرکیلومتر: پدیده‌ای جدید در بازار ایران
این روزها یکی از عجایب بازار خودرو ایران، سبقت قیمت برخی خودروهای کارکرده از نرخ رسمی مدل‌های صفرکیلومتر است. تفاوت قیمت کارخانه و بازار آزاد، که سال‌هاست به یک چالش جدی در بازار خودرو تبدیل شده، حالا به مرحله‌ای رسیده که حتی قیمت خودروهای دست‌دوم نیز از قیمت تعیین‌شده کارخانه‌ای بالاتر است. این پدیده، که به «رانت قیمتی» معروف است، به یکی از پیچیده‌ترین مشکلات اقتصادی کشور تبدیل شده است.
در این راستا، قیمت کارخانه‌ای هشت مدل پرطرفدار خودرو با نسخه‌های کارکرده آن‌ها مقایسه شده است. در واقع، خریداران برخی از خودروها می‌توانند پس از چند سال استفاده، خودروی خود را به قیمتی بالاتر از نرخ کارخانه‌ای بفروشند.
الگوهای معنادار در بازار خودرو ایران
بررسی قیمت‌ها در بازار خودرو نشان‌دهنده الگوهای معناداری است. یکی از این الگوها، همبستگی معکوس بین قیمت کارخانه‌ای و شدت شکاف قیمتی است. به‌عنوان مثال، پژو ۲۰۷ پاناروما که با قیمت کارخانه‌ای ۴۹۹ میلیون تومان عرضه می‌شود، شکافی بین ۵۲ تا ۶۴ درصد در بازار آزاد تجربه می‌کند. در حالی که دنا پلاس با قیمت کارخانه‌ای ۷۲۱ میلیون تومان تنها با شکاف ۱۱ درصدی روبه‌رو است. این تفاوت‌ها نشان می‌دهند که هرچه سیاست سرکوب قیمت بیشتر اعمال شده، شکاف قیمتی بین بازار کارخانه و آزاد نیز بیشتر شده است.
چالش‌های قیمت‌گذاری دستوری
مقایسه قیمت خودروهای کارکرده و دستوری سه پیام مهم به همراه دارد. نخستین پیام این است که سیستم قیمت‌گذاری دستوری ناکارآمد است. مکانیزم‌های خودتقویت‌کننده موجود در بازار خودرو باعث شده‌اند تا این چرخه معیوب ادامه یابد و باعث افزایش تقاضای سفته‌بازی و کاهش عرضه موثر شوند. این چرخه منجر به افزایش قیمت در بازار آزاد می‌شود و در نهایت فشار بیشتری برای سرکوب قیمت‌ها وارد می‌آورد.
این چرخه معیوب حتی در شرایط افزایش تولید نیز به دلیل وجود تقاضای سفته‌بازی به‌جای تقاضای مصرفی به راحتی شکسته نمی‌شود. این موضوع باعث شده که قیمت خودروهای کارکرده از نسخه صفرکیلومتر بالاتر برود و در نهایت سیاست قیمت‌گذاری دستوری در رسیدن به هدف خود ناموفق باشد.
تبدیل خودرو به دارایی مالی
پیام دیگری که این تفاوت قیمت‌ها به همراه دارد، این است که خودرو دیگر یک کالای مصرفی نیست، بلکه به یک دارایی مالی تبدیل شده است. این تغییر در بازار خودرو، پیامدهای عمیقی بر رفتار مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان خواهد داشت. بررسی روند حفظ ارزش خودروهای کارکرده نشان می‌دهد که بازده سرمایه‌گذاری در خودرو با دیگر دارایی‌های سرمایه‌ای رقابت می‌کند. نکته جالب این است که خریدار می‌تواند از این دارایی سرمایه‌ای استفاده کند و در عین حال ارزش آن نه تنها کاهش نمی‌یابد، بلکه از قیمت‌های دستوری کارخانه نیز بالاتر می‌رود.
دلالان در بازار خودرو
اختلاف قیمت‌های خودرو در بازار ایران همچنین به حضور گسترده دلالان در این بازار دامن زده است. دلالان به‌خوبی می‌توانند از این تفاوت قیمت‌ها سود ببرند و در نهایت، مصرف‌کنندگان واقعی را متضرر کنند.
ضررهای اقتصادی و زیان‌های خودروسازان
آمارها نشان می‌دهند که سیاست قیمت‌گذاری دستوری زیان زیادی به خودروسازان تحمیل کرده است. در حالی که هزینه‌های تولید نیز به‌شدت افزایش یافته است، تورم عمومی به خودروسازان فشار زیادی وارد کرده است. طبق آخرین اطلاعات مرکز آمار ایران، هزینه تولید خودرو در پاییز امسال نسبت به سال گذشته ۳۷.۴ درصد افزایش یافته است. همچنین با حذف ارز نیمایی از ابتدای بهمن‌ماه، هزینه‌های تولید به‌طور چشمگیری افزایش یافته و بسیاری معتقدند که اثرات افزایش قیمت ۳۰ درصدی که در آبان‌ماه برای خودروهای داخلی اعمال شد، از بین رفته است.
رشد قیمت خودروهای داخلی و مونتاژی
در روزهای اخیر، خودروهای داخلی رشد قیمتی یک تا ۱۵ میلیون تومانی را تجربه کردند. به‌عنوان مثال، سورن پلاس فول (۱۴۰۳) با ۱۵ میلیون تومان افزایش به ۸۳۰ میلیون تومان رسید و دنا پلاس توربو (۱۴۰۳) نیز با ۵ میلیون تومان افزایش به یک‌میلیارد و ۳۵ میلیون تومان رسید.
در میان خودروهای مونتاژی نیز شاهد افزایش قیمت‌ها بودیم. قیمت فیدلیتی پرستیژ ۷ نفره (۱۴۰۳) با ۶۰ میلیون تومان افزایش به ۲ میلیارد و ۸۸۰ میلیون تومان رسید و فونیکس تیگو ۸ پرو پلاگین هیبرید (۱۴۰۳) با ۵۰ میلیون تومان افزایش به ۳ میلیارد و ۲۵۰ میلیون تومان رسید.
در گروه خودروهای وارداتی، اما کاهش قیمت‌هایی نیز مشاهده شد. به‌عنوان مثال، نیسان ترا ۲۰۰۰ سی‌سی توربو (۲۰۲۴) با ۵۰ میلیون تومان کاهش به ۴ میلیارد و ۱۵۰ میلیون تومان رسید.
