ایران هر سال به اندازه تلفات جانی زلزله طبس، در تصادفات رانندگی کشته می‌دهد
علی دماوندی کناری – پژوهشگر صنعت خودرو
مسئله تصادفات جاده‌ای یک چالش ملی است و تعداد بالای کشته‌های ناشی از تصادفات در ایران در سال‌های اخیر به‌عنوان یکی از نگرانی‌های اصلی هموطنان مطرح بوده است. بر اساس آخرین گزارش سازمان بهداشت جهانی در سال ۲۰۲۳، سالانه در جهان حدود یک‌میلیون و ۲۰۰ هزار نفر در تصادفات جاده‌ای جان خود را از دست می‌دهند. ایران از نظر تعداد سوانح جاده‌ای در مقایسه با کشورهای همجوار وضعیت مطلوبی ندارد. طبق آمار سازمان پزشکی قانونی، ۱۹,۸۲۰ نفر در سال ۱۴۰۲ در حوادث رانندگی در ایران جان خود را از دست داده‌اند (هر روز بیش از ۵۵ نفر و هر ماه ۱,۶۰۰ نفر)، که این رقم ۳ درصد بیشتر از تلفات سال ۱۴۰۱ است.
از سال ۱۳۷۵ تا ۱۴۰۳ بیش از ۵۰۰ هزار نفر در تصادفات رانندگی جان خود را از دست داده‌اند و بیش از ۷ میلیون نفر مصدوم شده‌اند. این بحران زمانی خود را بیشتر نشان می‌دهد که متوجه می‌شویم بسیاری از تلفات جاده‌ای مربوط به افراد جوان است.
آمارها نشان می‌دهند که ۸۳ درصد از قربانیان تصادفات، افراد زیر ۵۰ سال هستند، ۵۲ درصد آن‌ها زیر ۳۰ سال سن دارند و ۸۰ درصد نیز مردان هستند. این ارقام به وضوح نشان می‌دهند که قربانیان تصادفات رانندگی، جوانان و نیروی مولد جامعه هستند. این واقعیت در تضاد با تلاش‌ها برای حفظ جمعیت جوان کشور قرار دارد و آینده کشور را به خطر می‌اندازد.
مطابق قانون احکام دائمی برنامه‌های توسعه کشور، باید سالانه ۱۰ درصد از تلفات حوادث رانندگی کاهش یابد. اما مقایسه آمار کشته‌شدگان تصادفات در ایران نشان می‌دهد که بدون در نظر گرفتن سال‌های همه‌گیری کرونا، آمار تصادفات در سال ۱۴۰۱ نسبت به ۱۳۹۷ نه‌تنها کاهش نیافته، بلکه بیش از ۱۳ درصد افزایش یافته است. گفته می‌شود تصادفات ۷ درصد از تولید ناخالص ملی را تحت تاثیر قرار می‌دهند و ۹ تا ۱۱ درصد از بودجه کشور را مصرف می‌کنند.
وقتی از آمار کشته‌های تصادفات در ایران صحبت می‌کنیم، از چه حرف می‌زنیم؟
برای درک بهتر این پدیده، می‌توان آن را با سایر وقایع بزرگ و کشورهای دیگر مقایسه کرد. زمین‌لرزه‌های بم، رودبار، منجیل و طبس از پرتلفات‌ترین زلزله‌های نیم‌قرن اخیر ایران بوده‌اند. در زلزله بم در سال ۱۳۸۲ حدود ۳۴ هزار نفر، در زلزله رودبار و منجیل در سال ۱۳۶۹ حدود ۳۵ هزار نفر و در زلزله طبس در سال ۱۳۵۷ حدود ۲۰ هزار نفر جان خود را از دست دادند.
این بلایای طبیعی باوجود گذر زمان، همچنان در یاد مردم ایران باقی مانده‌اند و تاثیرات عمیقی بر زندگی‌ها داشته‌اند. براساس آمار سال ۱۴۰۲، ایران هر سال به اندازه تلفات جانی زلزله طبس، و هر ۱.۵ سال به اندازه تلفات زلزله‌های بم یا رودبار و منجیل در تصادفات رانندگی جان می‌دهد.
در حقیقت، ایرانیان در هر چهار سال به اندازه سه زمین‌لرزه پرتلفات خود در نیم‌قرن اخیر، جان خود را در جاده‌های کشور از دست می‌دهند. همچنین مطابق آمار بنیاد شهید، در طول هشت سال جنگ با عراق ۱۸۸ هزار نفر به شهادت رسیده‌اند که حدود ۱۶ هزار نفر از آن‌ها در اثر بمباران شهرها و ۱۷۲ هزار نفر در نبرد با دشمن جان خود را از دست داده‌اند. اگر متوسط سالانه شهدای جنگ را محاسبه کنیم، به عدد ۲۱ هزار و ۵۰۰ شهید در هر سال می‌رسیم. طبق آمار سال ۱۴۰۲، ایران هر سال تقریبا به اندازه متوسط سالانه شهدای جنگ با عراق، در تصادفات رانندگی کشته می‌دهد.
مثلث جاده، خودرو و انسان؛ سه عامل تاثیرگذار در تصادفات جاده‌ای
آمارها نشان می‌دهند که ۵۲ درصد از مرگ‌ها به خطای انسانی، شامل سرعت غیرمجاز، خواب‌آلودگی و بی‌توجهی به قوانین رانندگی مربوط می‌شود و ۴۷ درصد به ناایمن بودن خودروها و جاده‌ها. ناایمن بودن خودروها و فرسودگی وسایل نقلیه، نگهداری نامناسب زیرساخت‌های جاده‌ای و عوامل انسانی از دلایل بارز افزایش تصادفات هستند.
عامل انسانی
در سالنامه‌های وزارت راه و مطالعات مستقل دیگر، سهم بزرگ خطای انسانی در تصادفات رانندگی به وضوح دیده می‌شود. ضعف فرهنگ رانندگی، بی‌توجهی به قوانین، سرعت بالا و استفاده از تلفن همراه از جمله عوامل انسانی موثر در افزایش تصادفات جاده‌ای به شمار می‌آیند. طبق داده‌ها، همچنان ۷۰ تا ۸۰ درصد مرگ‌ومیرها در جاده‌ها ناشی از خطای انسانی است.
عامل خودرو
غیراستاندارد بودن خودروهای ساخت داخل و برخی خودروهای چینی، و فرسودگی وسایل نقلیه کشور از عوامل موثر در افزایش تصادفات و تلفات جاده‌ای است. پلیس اعلام کرده که ۵۰ تا ۶۰ درصد علت تصادفات فوتی به دلیل ناایمن بودن خودروهاست، چراکه در تصادفات نتوانسته‌اند جان سرنشینان را حفظ کنند. مطالعات جدید نشان می‌دهند که جایگزینی خودروهای قدیمی با پلتفرم‌های جدید و ایمن‌تر می‌تواند تلفات جاده‌ای را تا ۵۰ درصد کاهش دهد.
عامل جاده
وزارت راه و شهرسازی طول جاده‌های شهری و روستایی ایران را ۲۷۰ هزار کیلومتر اعلام کرده است. این آمار شامل آزادراه‌ها، بزرگراه‌ها، راه‌های اصلی، آسفالت و شوسه‌ها می‌شود. در سال ۱۴۰۱، در هر ۱۱.۲ کیلومتر جاده‌های ایران، یک حادثه منجر به مرگ رخ داده است. مشکلاتی مانند خرابی جاده‌ها، فرسودگی آسفالت و مشکلات در علائم راهنمایی و رانندگی نیز از دلایل اصلی تصادفات به شمار می‌روند. اصلاح این مشکلات می‌تواند تاثیر زیادی در کاهش تصادفات و افزایش ایمنی جاده‌ها داشته باشد.
پویش «نه به تصادف»
پویش «نه به تصادف»، که از ابتدای اسفندماه آغاز شده است، هدفش کاهش تصادفات جاده‌ای و ارتقای فرهنگ ایمنی است. این پویش به‌ویژه در راستای رعایت قوانین رانندگی و افزایش آگاهی عمومی درباره علل تصادفات راه‌اندازی شده است. کارشناسان بر این باورند که مهم‌ترین عامل در کاهش تصادفات تغییر رفتار و نگرش مردم نسبت به ایمنی است.
اگرچه پایین بودن ایمنی وسایل نقلیه به علت فرسودگی و قدیمی بودن تکنولوژی، بی‌احتیاطی رانندگان و توسعه‌نیافتگی راه‌ها از دلایل اصلی تلفات جاده‌ای است، اما در مجموع، کاهش حوادث جاده‌ای نیازمند آموزش رانندگان، جدیت در اعمال قوانین، توسعه و ایمن‌سازی جاده‌ها و افزایش ایمنی خودروهاست. پویش «نه به تصادف» حتی اگر تنها یک جان را نجات دهد، بسیار ارزشمند است.
