صنعت قطعه سازی خودرو در سالی که گذشت

افزایش صادرات؛ کاهش واردات

صنعت خودروسازی نقش محوری در توسعه اقتصادی و صنعتی کشورها ایفا می‌کند. در ایران، این صنعت با چالش‌های بسیاری مواجه است؛ یعنی در عین اینکه قدم در راه خودکفایی می‌گذارد اما بیشتر خودروهای تولید شده در ایران مونتاژی است و از قطعات وارداتی استفاده می‌کند. در این میان قطعه سازان تلاش می‌کنند تا با بومی‌سازی این دانش به توسعه کشور کمک کنند. با این مشکلات می‌توان گفت قطعه سازان با تمام چالش‌هایی که مواجه هستند در حال حاضر به عنوان صادر کننده قطعات در دوران تحریم نقش ایفا می‌کنند.

میزان صادرات قطعات خودرو در سال ۱۴۰۳

طبق آمار انتشار یافته از وزارت صمت و سازمان مدیریت صنعتی، مقدار صادرات قطعات خودرو ایرانی در سال ۱۴۰۳ حدود دو و نیم میلیارد دلار بوده است که شامل فروش انواع قطعات و اجزای مختلف خودرو می‌شود. این رقم یکی از بالاترین سطوح صادرات قطعات خودرو در تاریخ ایران است که نشان از توسعه و توانمندسازی صنعت خودروسازی در ایران است. افزایش تولید داخلی قطعات، بهبود کیفیت و تقویت روابط تجاری با کشورهای همسایه و منطقه آنها از فاکتورهای تعیین کننده حضور ایران در بازارهای بین المللی است.

علاوه بر این اجرای سیاست‌های دولتی برای تشویق صادر کنندگان از جمله اعطای تسهیلات مالی و اعتباری، اصلاح قوانین و مقررات مربوط به صادرات نقش مهمی در افزایش حجم صادرات داشته است. تمرکز بر بازارهای جدید و جذب سفارش‌های بزرگ از شرکت‌های خارجی از عوامل موثر دیگر در این رشد بوده است.

صادرات خودرو قطعات ایرانی در سال ۱۴۰۲ حدود ۲ میلیارد دلار بود؛ بنابراین به نظر می‌رسد حدود ۲۵ درصد نسبت به سال گذشته بهبود داشته است.

کشورهای مقصد قطعات خودرو ایرانی

در سال جاری مقصد قطعات خودرو ایرانی کشورهای منطقه به ویژه همسایگان بوده‌اند. کشورهایی مانند عراق، عربستان سعودی، ترکیه، افغانستان، عمان و پاکستان از مهم‌ترین مقاصد صادرات بوده‌اند. در میان این کشورها عراق بزرگترین بازار وارد کننده قطعات خودرو ایرانی بود که بیش از ۳۰ درصد این بخش را به خود اختصاص داده بود. در این سال ایران توانست بازارهای دورتری را نیز در اختیار بگیرد، کشورهایی مانند روسیه، قزاقستان، اوکراین، کشورهای آفریقایی مانند نیجریه و الجزایر هم به جمع کشورهای بازار قطعات خودرو ایرانی پیوستند.

نوع قطعات صادر شده به کشورهای جهان

قطعات صادر شده به طور کلی در دو دسته قرار می‌گیرند:

۱. قطعات بدنه‌ای شامل دروازه سقف پیش بدنه و پشت بدنه‌هاست و این قطعات به دلیل استاندارد در طراحی و تولید بیشترین تقاضا در بازارهای خارجی را داشته‌اند.

۲.قطعات مکانیکی و الکترونیکی مانند موتور، گیربکس، ترمز، سیستم فرمان و سیستم‌های الکتریکی است که به دلیل پیشرفته بودن تکنولوژی تولیدی ایران در این زمینه مورد توجه خریداران خارجی قرار گرفته است.

قطعات جانبی نیز از این بازار جا نمانده‌اند و چرخ، فرمان، سیستم‌های گرمایش و تهویه بخشی از صادرات ایران به کشورهای منطقه بوده‌اند.

عوامل موثر در رشد صادرات

رشد صادرات چنانکه به اختصار ذکر آن رفت دلایل متعددی داشته است:

• بهبود کیفیت محصولات شرکت‌های تولید کننده قطعات خودرو در ایران با استفاده از فناوری‌های جدید و استانداردسازی کیفیت محصولات خود را افزایش داده‌اند.
• توسعه شبکه بازرگانی ایران با امضای توافقنامه‌های تجاری با کشورهای مختلف فرصت بیشتری برای صادرات خلق کرده است.
• تاسیس حوزه‌های تخصصی در شهرهای مختلف ایران حوزه‌های صنعتی تخصصی ایجاد شده که به تولید قطعات با کیفیت بالا کمک کرده است.
• مشارکت خصوصی ورود شرکت‌های خصوصی به حوزه تولید و صادرات قطعات خودرو باعث افزایش رقابت و بهبود عملکرد این بخش شده است.

چالش ها

در این میان نمی‌توان از موانع و چالش‌هایی که در پیش روی صنعت قطعه سازی وجود دارد چشم‌پوشی کرد. برخی از آنها به شرح زیر است:

• محدودیت‌های مالی: عدم دسترسی به سیستم‌های بانکی بین‌المللی به دلیل تحریم‌ها مانع بزرگی برای گسترش صادرات است
• نیاز به نوآوری: قطعات خودرو نیازمند فناوری‌های پیشرفته‌تری هستند که در ایران متاسفانه این امر در حال حاضر وجود ندارد.
• رقابت با کشورهای دیگر: کشورهایی مانند کره جنوبی و چین با قیمت‌های پایین‌تر و کیفیت بالاتر رقابت را برای تولید کنندگان ایرانی در بازارهای بین‌المللی سخت کرده‌اند.

پیامدهای اقتصادی و صنعتی افزایش صادرات قطعات خودرو

• افزایش درآمد ملی: قطعات خودرو یکی از منابع درآمد ملی هستند و نقش مهمی در تامین دارایی خارجی کشور ایفا کردند.
• توسعه صنایع پیش و پس از فروش: افزایش صادرات قطعات به توسعه صنایع مرتبط با تولید مواد اولیه و خدمات پس از فروش کمک کردند.
• ایجاد اشتغال: صنعت تولید و صادرات قطعات خودرو به ایجاد اشتغال در بخش‌های مختلف اقتصادی کمک کرد.

مقایسه صادرات و واردات قطعات خودرو در سالی که گذشت

واردات قطعات خودرو در ایران نسبت به سال‌های قبل کاهش یافت، اما همچنان رقم قابل توجهی دارد. برآوردهای اولیه نشان می‌دهد که مقدار واردات قطعات خودرو در سال ۱۴۰۳ حدود ۸۰۰ میلیون دلار بوده است .گرچه واردات قطعات خودرو کاهش یافته است و این کاهش به دلیل افزایش ظرفیت تولید قطعات داخلی خودرو، تمرکز بر استراتژی ایجاد ارز ، کاهش وابستگی به واردات، محدودیت تحریم و مشکلات مالی بوده است اما در مقایسه با صادرات دو و نیم میلیارد دلاری این عدد بسیار تامل برانگیز است.

علت واردات قطعات خودرو با وجود تولید داخلی

• نیاز به فناوری پیشرفته: با وجود توانمند شدن ایران در صنعت خودروسازی بعضی از قطعات خودرو مانند سنسورها، سیستم‌های الکترونیکی پیشرفته و قطعات مرتبط با سیستم ایمنی مانند ایربگ همچنان وارداتی مانده است.
• کمبود تولید داخلی: برخی از قطعات خاص و تخصصی که در تولید خودروهای جدید استفاده می‌شوند هنوز به طور کامل در صنعت داخلی تامین نمی‌شوند.
• محصولات لوکس و خودروهای خارجی: برای تعمیر و نگهداری‌های خودروهای لوکس و مدل‌های خارجی که به صورت محدود به ایران وارد می‌شوند نیاز به واردات قطعات اختصاصی وجود دارد.

کاهش واردات خودرو علی رغم تمام نابسامانی‌ها

در سال ۱۴۰۳ ، مبلغ۸۰۰ میلیون دلار واردات قطعات خودرویی داشتیم اما این عدد نسبت به سال ۱۴۰۲، به میزان ۲۰ درصد کاهش داشته است؛ یعنی در سال ۱۴۰۲، یک میلیارد دلار قطعات خودرو به کشور وارد شده بود.

علی رغم تمام این اتفاقات مثبت و قابل اعتنا، به نظر می‌رسد در این حوزه نیاز به حمایت بیشتر از سمت حاکمیت و تلاش بیشتر از سمت قطعه سازان است تا بتوان این بازار را به توازن بیشتری رساند.