وضعیت بنادر حاشیه دریای خزر: فرصت‌ها و چالش‌ها
بر اساس داده‌های موجود از فعالیت‌های بنادر کشورهای حاشیه دریای خزر، بنادر ترکمن‌باشی (ترکمنستان)، بندر باکو (جمهوری آذربایجان) و آستراخان (روسیه) به‌عنوان مراکز اصلی تجاری و اقتصادی در این منطقه شناخته می‌شوند. از طرفی، سهم بندر انزلی در تجارت منطقه‌ای کم است. بنادر مذکور با داشتن بیشترین تعداد کشتی‌ها، حجم بالای واردات و صادرات و تنوع کشتی‌های مختلف، نقشی کلیدی در تحرکات تجاری این منطقه ایفا می‌کنند. در مقابل، بندر انزلی با کم‌ترین میزان فعالیت تجاری نیازمند بازنگری جدی در سیاست‌های تجاری و تقویت زیرساخت‌هاست.
چالش‌ها و فرصت‌های بندر انزلی
این گزارش، که بر اساس داده‌های پورت‌واچ صندوق بین‌المللی پول تهیه شده، به تحلیل اقتصادی فعالیت‌های بنادر حاشیه دریای خزر پرداخته و پیامدهای اقتصادی آن را بررسی می‌کند. شواهد نشان می‌دهد که بندر انزلی نتوانسته به اندازه موقعیت مهم خود از تجارت دریایی در این منطقه بهره‌برداری کند. این موضوع به‌معنای رونق کمتر دادوستد کالا از ایران با اوراسیا و جهان از مسیر بندر انزلی است.
تعداد کشتی‌ها و فعالیت‌های تجاری
تعداد کشتی‌های ورودی و خروجی به یک بندر، نمایانگر میزان فعالیت‌های تجاری و جایگاه آن در شبکه حمل‌ونقل است. در تاریخ دوم بهمن ۱۴۰۳، بندر آکتائو (قزاقستان) با ۴ کشتی نفت‌کش و ۳ کشتی محموله، بیشترین تعداد کشتی‌ها را در بین بنادر دریای خزر داشت. این نشان‌دهنده اهمیت این بندر در زمینه صادرات نفت و مواد معدنی است. در مقابل، بندر انزلی تنها یک کشتی محموله را به ثبت رسانده است که نمایانگر کاهش فعالیت‌های تجاری در این بندر است. این وضعیت به دلیل ضعف در جذب تجارت منطقه‌ای یا رقابت نابرابر با بنادر دیگر است.
میانگین هفت‌روزه و روند فعالیت‌ها
یکی از مهم‌ترین شاخص‌ها برای ارزیابی عملکرد بنادر، بررسی میانگین هفت‌روزه تعداد کشتی‌هاست که روند فعالیت‌ها را به‌خوبی نشان می‌دهد. در سال ۱۴۰۳، بندر آکتائو شاهد افزایش قابل توجهی در تعداد کشتی‌ها نسبت به سال گذشته (افزایش ۴۰ درصدی) بوده است. این رشد نشان‌دهنده بهبود زیرساخت‌ها و افزایش جذابیت این بندر برای تجارت بین‌المللی است. در عین حال، بندر انزلی با کاهش میانگین هفت‌روزه کشتی‌ها روبه‌رو بوده است. این کاهش می‌تواند ناشی از مشکلات زیرساختی و رقابت شدید با بنادر دیگر باشد.
حجم واردات و صادرات
حجم واردات و صادرات یکی از شاخص‌های کلیدی در ارزیابی جایگاه یک بندر است. در دوم بهمن ۱۴۰۳، بندر آستراخان (روسیه) با حجم واردات ۲۵۳.۴ تن و صادرات ۱۷۸۹.۱ تن، بندر باکو (جمهوری آذربایجان) با واردات ۳۷۳۲.۲ تن و صادرات ۲۶۶.۸ تن، و بندر ترکمن‌باشی (ترکمنستان) با واردات ۴۶۰.۸ تن و صادرات ۱۰۱۶.۹ تن، فعال‌ترین بنادر در دریای خزر بودند. در مقابل، بندر انزلی با واردات ۵۲۱.۳ تن و صادرات ۱۷۳.۴ تن، سهم کمتری از تجارت این منطقه دارد. این کمبود در حجم صادرات به مشکلاتی همچون ضعف زیرساختی و محدودیت‌های تجاری باز می‌گردد.
تنوع کشتی‌ها و نقش آن در تجارت
تنوع کشتی‌ها در یک بندر می‌تواند نشان‌دهنده انعطاف‌پذیری آن در جذب انواع تجارت باشد. بندر ترکمن‌باشی با تنوع کشتی‌هایی شامل محموله‌های عمومی، تانکرها، کانتینرها و کشتی‌های فله خشک، بیشترین تنوع را در بین بنادر دریای خزر دارد. این تنوع به این بندر این امکان را می‌دهد که قادر به پذیرش انواع محموله‌ها باشد. در مقابل، بندر انزلی تنها دو نوع کشتی محموله عمومی و کانتینری را در اختیار دارد که این محدودیت می‌تواند از توانایی این بندر در جذب انواع تجارت بکاهد.
جمع‌بندی و پیشنهادات برای بهبود
با توجه به داده‌های موجود، بنادر آکتائو و آستراخان با فعالیت‌های تجاری گسترده و بهبود مستمر زیرساخت‌ها توانسته‌اند سهم بزرگی از تجارت منطقه‌ای را در اختیار بگیرند. در حالی که بندر انزلی به دلیل مشکلات زیرساختی و محدودیت در جذب کشتی‌ها، سهم کمتری از این تجارت را در اختیار دارد. برای بهبود رقابت‌پذیری بندر انزلی، نیاز به سرمایه‌گذاری‌های بیشتر، بهبود زیرساخت‌ها و جذب کشتی‌های متنوع است. علاوه بر این، تقویت روابط تجاری با کشورهای دیگر و تسهیل فرآیندهای گمرکی می‌تواند موجب رشد تجارت و افزایش درآمدهای ارزی ایران شود.
