ایران به دلیل موقعیت استراتژیک خود، پتانسیل بالایی برای تبدیل شدن به یک مرکز اصلی ترانزیت کالا بین قطب‌های اقتصادی مهم جهان دارد.
چه اندازه بازار ترانزیت ایران را می‌توان تخمین زد؟
به عنوان یک کانون مهم جغرافیایی، پل ارتباطی میان مراکز تولید و بازارهای بزرگ جهانی است و این امر باعث شده تا کشور از ظرفیت زیادی برای جذب کالاهای عبوری (ترانزیتی) بهره‌مند شود.
در سال‌های اخیر، حجم عظیمی از تجارت بین‌المللی شامل میلیاردها تن کالا از شرق و غرب آسیا، روسیه، هند و کشورهای همسایه ایران انجام می‌شود. اگر زیرساخت‌های لازم ایجاد شود، ایران می‌تواند یکی از سریع‌ترین و مقرون به صرفه‌ترین مسیرهای ترانزیت در جهان باشد. به طور کلی، ترانزیت با موقعیت جغرافیایی کشورها ارتباط مستقیم دارد.
بنابراین، بررسی جغرافیای اقتصادی منطقه غرب آسیا در بهره‌برداری از ظرفیت‌های ترانزیتی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
تخمین بازار ترانزیت ایران
تا کنون پژوهش جامعی در مورد اندازه دقیق بازار ترانزیت ایران منتشر نشده است. منابع مختلف این بازار را از ۳۰ میلیون تن تا ۳۰۰ میلیون تن تخمین زده‌اند. با این حال، شواهد موجود نشان می‌دهند که بازار ترانزیت ایران ممکن است چند صد میلیون تن باشد.
موقعیت ایران در مسیر تجارت بزرگترین قطب‌های اقتصادی
در حال حاضر، چهار منطقه اصلی اقتصادی در جهان وجود دارند: شرق آسیا، جنوب آسیا، اروپا و آمریکای شمالی.
طبق آمارهای منتشر شده از منابع بین‌المللی، در سال ۲۰۲۳ این چهار قطب اقتصادی ۷۳ درصد از اقتصاد، ۷۹ درصد از تجارت و ۶۴ درصد از جمعیت جهان را به خود اختصاص داده‌اند. ایران، به دلیل موقعیت جغرافیایی‌اش، در مسیر بخش عمده‌ای از تجارت این چهار قطب بزرگ اقتصادی قرار دارد و در بسیاری از موارد، بهترین مسیر ترانزیتی ممکن به شمار می‌رود. به طور خاص، بخش‌هایی از تجارت دریایی که از کانال سوئز عبور می‌کنند، جزو بازار ترانزیت بین‌المللی ایران به حساب می‌آید.
براساس آمار مجمع جهانی اقتصاد، ۱۲ درصد از حمل‌ونقل دریایی و ۳۰ درصد از تجارت کانتینری جهان از مسیر کانال سوئز صورت می‌گیرد. این مسیر به‌طور میانگین ۲۵۰ میلیون کانتینر و حدود ۱.۳ میلیارد تن کالا را جابجا می‌کند. در این بین، جریان‌های تجاری از شرق آسیا به اروپا، جنوب آسیا به اروپا و از شرق آسیا به ساحل شرقی آمریکا، بازار ترانزیت ایران به حساب می‌آید. پیش از جنگ غزه و محدودیت‌های تردد در دریای سرخ، حجم تجارت در این سه مسیر به ترتیب برابر با ۵۴۱، ۲۴۳ و ۱۵۰ میلیون تن در سال ۲۰۲۳ بوده است.
نقاط قوت مسیر ترانزیتی ایران
یکی از عوامل دیگری که بر مزیت مسیر ترانزیت ایران می‌افزاید، وجود بزرگترین مراکز لجستیک و بنادر تجاری اروپا در سواحل دریای شمال و دریای بالتیک است. تعدادی از مهم‌ترین اقتصادهای اروپا، از جمله آلمان و هلند، تنها در این دریاها ساحل دارند. به این معنا که کشتی‌ها برای جابجایی کالا از این بنادر به شرق و جنوب آسیا، باید مسافتی طولانی‌تر را طی کرده و نیمی از قاره اروپا را دور بزنند، در حالی که مسیر ایران می‌تواند جایگزین به مراتب سریع‌تری باشد.
