تشکیل نخستین اتحادیه در ایران: سال ۱۲۸۴
در ایران نیز نخستین تلاش‌ها برای تشکیل اتحادیه‌ها در سال ۱۲۸۴ به ثمر نشست و نخستین اتحادیه در تهران تاسیس شد که اتحادیه کارگران چاپخانه‌ها نام داشت. پس از آن روند تشکیل اتحادیه‌ها در دیگر شهر‌ها مانند انزلی، مشهد سرعت یافت و شعار‌های اتحادیه‌ها نیز پیرامون مزد برابر، هشت ساعت کار روزانه و زمین برای کارگر شکل گرفتند. اتحادیه‌ها که در آن زمان سندیکا نامیده می‌شدند، در سال ۱۲۹۹ در پایتخت ایران تعدادشان به ۱۵ اتحادیه رسید و در سال 1300 شورای مرکزی اتحادیه‌های حرفه‌ای کارگران، با هدف رهبری و اداره اتحادیه‌های کارگری در سراسر کشور تاسیس شد و توانست در میان سال‌های ۱۳۰0 تا ۱۳۰4 چند اعتراض بزرگ مانند اعتراض دوهفته‌ای کارگران چاپخانه‌ها و نیز اعتراض کارگران نفت را بر پا کند که در نتیجه آن اعتراض‌ها، دولت وثوق‌الدوله علاوه بر آزادی فعالیت اتحادیه‌ها، روزانه ۸ ساعت کار را نیز قبول کرد. در دوران رضاخان، تا سال ۱۳۲۰ اتحادیه‌ها با دولت‌های وقت بر سر حقوق اتحادیه‌ها و ساعت کار درگیر بودند.
دوران رشد و بالندگی اتحادیه‌ها: سال‌های ۱۳۲۰ تا ۱۳۳۰
پس از رفتن رضاخان، دوران رشد و بالندگی تحادیه‌ها فرا رسید و در سال‌های ۱۳۲۰ تا ۱۳۳۰ اوج گرفت، در این سال‌ها بود که اتحادیه‌های مختلف شکل گرفتند و از به هم پیوستن آن‌ها در سال ۱۳۲۱ شورای مرکزی اتحادیه کارگران ایران با ۳۰ هزار تاسیس شد. اعتراضات مدام و سالانه موجب تقویت جایگاه اتحادیه‌ها و پررنگ شدن نقش آن‌ها در سیاست کشور شد تا جایی که در جنبش ملی شدن صنعت نفت – که با حمایت‌های اتحادیه و کارگران صنعت نفت همراه شد- نقش پررنگی داشتند. در این دوره و در سال 1325 طرح اولیه قانون کار انتشار یافت و تشکیل سازمان‌های کارگری و کارفرمایی در آن مطرح شد که بعد از تصویب آن قانون، تشکیل اتحادیه‌ها جدی‌تری شد و با تصویب اساسنامه اتحادیه‌ها در دو ائتلاف به نام‌های اتحادیه اسکا ( اتحادیه سندیکا‌های کارگران ایران ) و امکا ( اتحادیه مرکزی کارگران ایران ) پدیدار شدند و وزارت کشور به استناد ماده ۴۲ قانون شهرداری، آیین‌نامه اتحادیه‌های اصناف را تصویب کرد.
در بررسی‌های «قطعات خودرو» مشخص شد که از سال 1335 تا سال 1343؛ 73 اتحادیه کارگری در تهران و 38 اتحادیه کارگری در شهرستان‌ها و 51 اتحادیه کارفرمایی در کشور تشکیل شد. هم‌چنین در سال 1348، تعداد 270 اتحادیه کارگری و 116 اتحادیه کارفرمایی فعالیت داشتند که در پایان سال 1353 به 612 اتحادیه کارگری و 203 اتحادیه کارفرمایی، افزایش یافته بود و نهایتاً در اواخر سال 1357 حدود 1216 اتحادیه کارگری و کارفرمایی در سراسر کشور فعالیت داشته‌اند.
افزایش تعداد اتحادیه‌های کشور پس از پیروزی انقلاب
اتحادیه‌ها در زمان انقلاب نیز نقش مهمی بر عهده داشتند و در سال ۵۷ را با راه‌اندازی کمیته‌های اعتراض در سراسر کشور باعث اوج‌گیری انقلاب شدند و بعد از انقلاب به رشدشان ادامه دادند. از سال 1358 تا 1359 تعداد 89 اتحادیه به اتحادیه‌های پیشین اضافه شد و تعداد اتحادیه‌های فعال به 1305 اتحادیه رسید و تا سال 1369 جمعاً 36 اتحادیه کارفرمایی فعالیت داشت.
بعد از پیروزی انقلاب اسلامی «اتاق اصناف» منحل و اجرای قانون نظام صنفی متوقف شد؛ بنابراین در سال ۱۳۵۸«کمیته‌های امور صنفی» در سراسر کشور تشکیل گردید که مسئولیت ساماندهی امور جاری اصناف و اتحادیه‌ها را عهده دار شدند اما همچنان نیاز به تاسیس یک تشکیلات صنفی به عنوان مرجع قانونی معتبر لازم بود.
تشکیل اولین قانون نظام صنفی جمهوری اسلامی ایران در سال ۱۳۵۹
در سال ۱۳۵۹ اولین قانون نظام صنفی جمهوری اسلامی ایران مشتمل بر ۱۰ فصل، ۸۵ ماده و بیش از ۴۰ تبصره به تصویب شورای انقلاب رسید اما به دلیل عدم توجه به ابعاد مختلف اتحادیه‌ها و صنوف، مرتب دچار اصلاحات و تغییرات می‌گشت که این کم و زیاد‌شدن‌ها تا دهه 90 ادامه داشت. اتحادیه‌ها در سال‌های اخیر دچار محدودیت‌ها و التهاباتی شدند که از تاثیرگذاری آن‌ها کاسته است هرچند با تلاشی مثال‌زدنی به راه خود ادامه می‌دهند. امروز بیش از سه ملیون واحد صنفی در ایران فعال است که در قالب اتحادیه‌های صنوف مختلف فعالیت می‌کنند.
در پایان می‌توان مسیر طی شده توسط اتحادیه‌ها در ایران را سرشار از پیچ و خم‌ها و فراز و فرود‌ها برشمرد که در یک سوی آن تلاش اعضای اتحادیه‌ها برای حفظ پیوستگی خود و رسیدن به اهداف اتحادیه است و در سوی دیگر دولت‌های وقت با انبوه سیاست‌های مختلف و قوانین متغیر قرار دارند که خواسته یا ناخواسته به عنوان سرعت‌گیر در برابر اعتلا و بالندگی اتحادیه‌ها حضور داشته‌اند، اما آنچه در نهایت نباید از یاد برد این نکته است که وجود اتحادیه‌های صنفی در کشور ما حاصل بیش از یک قرن تلاش پیگیر انسان‌هایی بزرگ با اهدافی والا بوده است که امروزه در قالب اتحادیه‌ها و تشکل‌های صنفی نمود پیدا کرده است.
