صنعت روانکاری
دنیای اقتصاد – برای جلوگیری از سایش و اصطکاک سطوح متحرک در تماس با هم در صنعت، از روانکار استفاده می‌شود و سیالات روانکار این وظیفه را بر عهده دارند. برای تولید روانکارها از روغن پایه (بیش از 95درصد وزنی) و مواد افزودنی بسته به نوع خواص موردنیاز استفاده می‌شود. ماده اولیه برای تولید روغن پایه «لوبکات» است که در پالایشگاههای نفت تهیه می‌شود. برای تولید روغنهای نهایی جهت کاربردهای مختلف، لوبکات در شرکت‌های پالایشگاه روغن طی فرآیندهایی به روغن پایه تبدیل شده و سپس مواد افزودنی به آن اضافه می‌شود.
بسته به نوع فرآیند مورد استفاده در پالایشگاههای روغن برای خالص‌سازی، روغنهای پایه به 5 دسته مختلف تقسیم میشوند که گروه‌‌‌های یک تا سه بیشترین کاربرد را در جهان دارند (بیش از 90درصد تقاضای روغنهای پایه).
روغنهای گروه‌‌‌های بالاتر از کیفیت بالاتری برخوردارند و روند تقاضای جهانی روغن به سمت گروه‌‌‌های بالاتر است بنابراین بسیاری از تولیدکنندگان روغن پایه گروه یک به دنبال بازطراحی و ارتقای واحد خود هستند.
در ایران چهار تولیدکننده روغن پایه فعالیت دارند که عبارتند از: نفت سپاهان، نفت بهران، نفت ایرانول و نفت پارس. تکنولوژی تولید هر چهار تولیدکننده مبتنی‌بر تولید روغنهای پایه گروه یک است.
بزرگ‌ترین پالایشگاه روغن کشور، نفت سپاهان است و پس از آن به ترتیب نفت ایرانول، نفت بهران و نفت پارس در جایگاه‌‌‌های بعدی قرار میگیرند. محصولات اصلی تولیدی هر 4 پالایشگاه انواع روانکار شامل: روغن پایه، روغن‌موتور بنزینی، روغن‌موتور دیزلی، روغنهای صنعتی، اکسترکت هستند و در کنار آنها گریس، ضدیخ، پارافین و اسلاک واکس نیز تولید می‌شود.
از منظر ترکیب فروش داخلی و صادراتی، بیشترین سهم بازار داخل متعلق به «شبهرن» با 37درصد مبلغ فروش است. پس از آن «شرانل» (25درصد)، «شسپا» (23درصد) و نهایتا «شنفت» (16درصد) قرار میگیرند. سهم از صادرات انواع روانکار «شسپا» از سایر رقبا بالاتر است (39درصد) و پس از آن «شرانل» (24درصد)، «شنفت» (19درصد) و «شبهرن» (18درصد) قرار میگیرند.
در مواد مستقیم مصرفی بیشترین سهم مربوط به لوبکات است که البته با توجه به ترکیب فروش هر شرکت، درصد لوبکات از بهای مواد مستقیم مصرفی متغیر است. به طوری که هر چه شرکت در ترکیب فروش محصولات نهایی بیشتری داشته باشد سهم لوبکات از بهای تمام شده مواد مستقیم کاهش مییابد.
عمده‌ترین عواملی می‌تواند بر عملکرد شرکت‌های روانکاری تاثیر بگذارد شامل قیمت نفت، نرخ ارز، حجم تولید و فروش، سبد فروش و نرخ‌های مصوب محصولات (توسط سازمان حمایت مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان) می‌شود. با توجه به اینکه اصلی‌ترین ماده اولیه تولیدی شرکت‌ها لوبکات است، تغییرات قیمت نفت و نرخ ارز، تاثیر مستقیم بر بهای این ماده داشته و بهای تمام شده تولیدات شرکت‌ها بسیار متاثر از این تغییرات است. از سوی دیگر بیش از 70درصد سایر مواد اولیه مورد مصرف این شرکت‌ها وارداتی بوده و با تغییرات نرخ ارز رابطه مستقیم دارد. حجم تولید و فروش با جذب هزینه‌های ثابت شرکت‌ها مرتبط بوده و در صورت استفاده حداکثری از ظرفیت‌های تولید، بخش عمده‌ای از هزینه‌های ثابت شرکت‌ها در واحد محصول کاهش مییابد. همچنین تغییرات سبد فروش به صورت مستقیم در حاشیه سود شرکت‌ها موثر است؛ هرچه محصولات مالتی‌گرید و نهایی بیشتری در سبد فروش قرار گیرد، حاشیه سود شرکت‌ها افزایش مییابد. با توجه به اینکه نرخ بخش عمده‌ای از محصولات نهایی شرکت توسط سازمان حمایت از مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان مصوب می‌شود، افزایش نرخ متناسب با افزایش بهای تمام‌شده می‌تواند در حفظ حاشیه سود فروش محصولات موثر بوده و باعث تثبیت سودآوری شرکت‌ها شود. بنابراین با توجه به تغییرات نرخ لوبکات و همچنین مجوزهای افزایش نرخ فروش محصولات که به صورت دوره‌‌‌ای اعمال می‌شود، حاشیه سود شرکت‌ها نیز تغییر می‌کند.
در ابتدای سال 1399 و با شیوع ویروس کرونا و کاهش قیمت نفت به دلیل کاهش تقاضای جهانی، قیمت لوبکات کاهش یافته و به حدود 25هزار ریال به ازای هر کیلو رسید. اما طی سال 1399 و با افزایش قیمت دلار و کاهش اثرات ویروس کرونا بر بازارهای بین‌المللی و افزایش قیمت نفت، قیمت لوبکات هم افزایش یافته و تا پایان سال 1399 به حدود 100هزار ریال به ازای هر کیلو رسید که این موضوع باعث حاشیه زیان تولید و فروش محصولات روانکار به‌خصوص روغنهای موتوری بنزینی و دیزلی و روغنهای صنعتی و دنده شد.
از این رو با پیگیری‌های مستمر شرکت‌های روغن‌ساز و انجمن صنفی پالایشگاههای تولید روانکار، در آبان سال گذشته، مجوز افزایش نرخ 40درصدی روغن‌موتور بنزینی و 53درصدی روغن‌موتور دیزلی توسط سازمان حمایت مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان صادر شد تا بخشی از ضرر و زیان شرکت‌های روغن‌ساز جبران شود، اما همزمان با دریافت این مجوز و پس از آن، قیمت لوبکات و سایر ملزومات تولید و بسته‌بندی به نحوی فزاینده و غیر‌قابل انتظار با سیر صعودی همراه شده و اثرات افزایش نرخ دریافتی، به سرعت از بین رفت.
مجددا شرکت‌های روغن‌ساز برای تولید و فروش محصولات نهایی تحت نظارت سازمان حمایت با حاشیه زیانی سنگین مواجه شدند، به نحوی که از بهمن سال گذشته، به دنبال اخذ افزایش نرخ مجدد محصولات بنزینی و دیزلی به میزان 82درصد بوده‌اند. این درخواست در تاریخ 27 تیرماه سال‌جاری با اخذ مجوز افزایش نرخ 41درصدی این محصولات تعدیل شد.
حاشیه سود
حاشیه سود ناخالص، حاشیه سود عملیاتی و حاشیه سود خالص هر 4 شرکت در جدول گزارش ارائه شده است. همان‌طور که مشاهده می‌شود بیشترین حاشیه سود عملیاتی متعلق به نفت پارس بوده و پس از آن نفت ایرانول و سپس به‌طور مشترک نفت سپاهان و نفت بهران قرار میگیرند.
فروض تحلیل
در این گزارش از روش گوردون برای ارزش‌گذاری قیمت سهم 4 شرکت تولیدی روانکاری استفاده شده است، اما پیش از پرداختن به آن لازم است گفته شود که در فرمول گوردون همان‌طور که می‌دانیم دو عنصر «بازده انتظاری» و «نرخ رشد سود تقسیمی» در نتیجه نهایی بسیار بااهمیت هستند. این در شرایطی است که روشی ثابت و قطعی برای تعیین رقمی همه‌جانبه و دقیق وجود ندارد، از همین رو نتایجی که به عنوان قیمت ذاتی سهم‌ها به دست می‌آیند بسیار نسبی هستند. در این گزارش هم فروضی برای ارزش‌گذاری درنظر گرفته شده که بیشتر با اجماع تحلیلگران به دست آمده است.
یکی از این فروض سود کارشناسی سال 1400 بوده که در اینجا با توجه به میانگین درصد تقسیم سود سال‌های گذشته به سود تقسیمی تبدیل شده است. یکی از فروض مهم دیگر بازده انتظار از رشد بازار است که یکی از مولفه‌های تعیین بازده انتظاری سهم محسوب می‌شود. بنابه گزارش اجماع تحلیلگران این عدد 50درصد درنظر گرفته شده است. در ارتباط با سود بدون ریسک هم نرخ 22درصدی بازده اوراق خزانه درنظر گرفته شده و بتای سهم‌ها هم برای تعیین صرف ریسک هر کدام از آنها محاسبه و در فرمول قرار گرفته است. اما از همه اینها مهم‌تر باید به نحوه تعیین درصد رشد آتی سود تقسیمی اشاره کرد که تلاش شده یک رقم منطقی و نزدیک برای همه سهم‌ها درنظر گرفته شود؛ برخلاف میانگین 5 سال گذشته همه سهم‌ها که ارقام با دامنه نوسان بسیار بالایی را نشان می‌داد. درباره رقم ارزش سهم نماد «شسپا» هم لازم به توضیح است که این رقم با توجه به سود تقسیمی قبل از افزایش سرمایه آن به دست آمده است. یکی از مهم‌ترین نتایج تحلیل کارشناسی گزارش این است که روند رشد سودسازی در شرکت‌های روانکاری ادامه خواهد یافت؛ موضوعی که کارشناسان این حوزه در آن اتفاق نظر دارند.
ریسک‌های صنعت
ریسک نوسانات قیمت جهانی نفت: ماده اولیه مورد مصرف در فرآیند تولید روغن پایه، لوبکات است که از تقطیر نفت خام به دست می‌آید. قیمت‌گذاری لوبکات در دو مقطع ابتدا و میانه هر ماه انجام شده و از میانگین قیمت فوب نفت کوره در دو هفته اخیر، در فرمول قیمت‌گذاری لوبکات استفاده می‌شود. بنابراین قیمت لوبکات همسو با نوسانات قیمت نفت کوره تغییر مییابد. رصد دائم بازار جهانی نفت و سفارش‌گذاری مناسب و بهنگام در خرید لوبکات، مهم‌ترین عوامل کاهش این ریسک هستند.
ریسک نوسانات نرخ ارز: نرخ ارز، علاوه بر تاثیر در قیمت لوبکات، بر نرخ خرید سایر مواد اولیه مصرفی که به افزودنی‌ها شناخته میشوند، تاثیر دارد و با افزایش نرخ ارز، قیمت تمام شده تولید نیز زیاد می‌شود. از دیگر سو افزایش نرخ ارز موجب بالارفتن نرخ فروش محصولات صادراتی و درآمدهای شرکت می‌شود.
ریسک بازار: با توجه به تنوع محصولات و برندهای موجود در بازار روانکارها، رقابت بسیار شدیدی بین شرکت‌های فعال در این حوزه وجود دارد.
ریسک عوامل بین‌المللی و قوانین دولتی: تغییرات مداوم در قوانین محیط کسب و کار و برخوردهای سلیقه‌ای متصدیان امور از جمله مواردی است که فعالان اقتصادی و شرکت‌های تولیدی را با مشکل مواجه می‌کند. تغییرات دستورالعمل‌های ارزی، گمرکی، مالیاتی و بانکی موجب بروز اشکالات در فرآیندهای تامین مواد اولیه و تولید محصولات شده و هزینه‌های هنگفتی بر شرکت‌های تولیدی وارد می‌کند.
