صمت – این مشکل تا حدودی برای شهریور حل شد اما پیش‌بینی‌شده این چالش در فصل زمستان دوباره مشکلاتی را برای واحدهای تولیدی به‌وجود آورد. قطعی برق بر تیراژ تولید تأثیر گذاشت و در برخی مقاطع میزان تولید پاسخگوی نیازهای بازار نبود؛ از این‌رو برای جلوگیری از خاموشی واحدهای صنعتی پیش‌بینی‌شده صنایع از سوخت مازوت استفاده کنند.
پیگیری مجوز سوخت مازوت
رئیس سازمان صنعت، معدن و تجارت مازندران در این‌باره عنوان کرده که زمستان امسال برای جلوگیری از توقف تولید در واحدهای صنعتی بزرگ این استان، سوخت مازوت جایگزین گاز و برق می‌شود و از هم‌اکنون تدابیر لازم برای این کار اندیشیده شده است. زمستان سال گذشته سردی هوا، افت فشار گاز و قطعی برق باعث تعطیلی ۴۵ روزه واحدهای صنعتی بزرگ مازندران شد اما امسال برای جلوگیری از تعطیلی این واحدها، اجرای طرح سوزاندن مازوت به‌جای گاز در دستور کار قرار گرفته است.
در ادامه صمت به سراغ حسین‌علی ابراهیمی‌کارنامی، مدیرکل سازمان حفاظت محیط‌زیست استان مازندران رفت و این موضوع را از وی پیگیر شد. ابراهیمی‌کارنامی گفت: واحدهای صنعتی برای نوع سوختی که مصرف می‌کنند از محیط‌زیست مجوز نمی‌گیرند. در این میان، تکلیف محیط‌زیست، بررسی خروجی واحدهای صنعتی است که باید با استانداردهای موجود در زمینه میزان آلایندگی‌ها تطبیق داشته باشد؛ بنابراین اگر این استانداردها رعایت شود، به‌طورمعمول محیط‌زیست به نوع سوخت کمتر توجه می‌کند.
وی با اعلام بی‌خبری از این موضوع افزود: درباره مجوز استفاده از سوخت مازوت در واحدهای صنعتی پیگیری‌های لازم انجام می‌شود. او ادامه داد: فقط یک نیروگاه در استان گلستان سوخت مازوت استفاده می‌کرد که نیروگاه شهید سلیمی نکا بود که آن هم مورد اعتراض محیط‌زیست است. نامه‌های متعددی نوشته شد و درخواست کردیم با توجه به اینکه به‌لحاظ فنی در آن نیروگاه شرایط استفاده از سوخت گاز فراهم است، سوخت آن به گاز تغییر کند. علاوه‌بر این، اگر هم ناچار به استفاده از سوخت مازوت هستند باید سیستم خروجی آنها به‌گونه‌ای باشد که آلایندگی آنها خارج از استانداردها نباشد.
ابراهیمی‌کارنامی اظهار کرد: متاسفانه آلایندگی نیروگاه‌ها، یکی از منابع جدی آلودگی هوا هستند.
او گفت: موضوع دادن مجوز به واحدهای صنعتی برای استفاده از سوخت مازوت در این استان پیگیری می‌شود؛ اینکه واحدهای صنعتی تاکنون از چه سوختی استفاده می‌کردند و چرا قرار است مازوت مصرف کنند و اینکه کدام صنایع از سوخت مازوت استفاده خواهند کرد.
مدیرکل سازمان حفاظت محیط‌زیست استان مازندران در ادامه سخنان خود گفت: آنچه مشخص و جزو رسالت سازمانی ما است تذکرات لازم داده خواهد شد. اگر برخی واحدهای صنعتی ناچار باشند چند روز مصرف سوخت غیرگاز داشته باشند، خروجی گازهای آلاینده آن واحدها نباید از حد استاندارد عبور کند. اگر خروجی آلودگی بیش از حد مجاز و استاندارد باشد، فعالیت آن واحد صنعتی حتما از طریق محیط‌زیست متوقف خواهد شد.
استفاده از توان داخل
در شرایط تحریم قرار داریم و بهسازی و نوسازی زیرساخت‌های نیروگاه‌ها و واحدهای صنعتی با دشواری انجام می‌شود و به زمان طولانی نیاز دارد. تجهیزات برای کنترل و خنثی کردن گازهای آلاینده خروجی این نیروگاه‌ها و واحدهای صنعتی فراهم نیست و در نتیجه سوخت مازوت آلودگی هوا را تشدید می‌کند. این مسئله هم برای یک روز یا چند روز نیست. تا زمانی که کمبود برق و گاز داشته باشیم از مازوت به‌عنوان سوخت مصرف می‌شود. در این‌باره راهکار چیست؟
ابراهیمی‌کارنامی گفت: محیط‌زیست نهادی نظارتی و علمی بوده و تکلیف آن پیگیری این مسائل است. علاه‌بر این، نباید فراموش نکنیم سوخت گاز هم آلودگی دارد و حتی ممکن است آلودگی آن بیش از حد مجاز و استاندارد بیشتر باشد. پس این سوخت هم بالقوه می‌تواند آلاینده باشد؛ در نتیجه باید هر واحد صنعتی، خدماتی و تجاری، سیستم کنترل آلایندگی داشته باشد.
وی با بیان اینکه کارشناسان حوزه محیط‌زیست سوخت گاز را پاک‌تر می‌دانند، نه اینکه آن را به عنوان یک سوخت پاک معرفی کنند، گفت: امری که در جامعه متداول شده آلاینده بودن سوخت مازوت است در حالی که اگر سوخت گاز هم داشته باشیم به معنی صفر شدن آلایندگی نیست. در هر صورت، استفاده از فیلتر برای تصفیه خروجی گازها الزامی است.
مدیرکل سازمان حفاظت محیط‌زیست استان مازندران با اشاره به پیشرفت‌های علمی کشور عنوان کرد: با توجه به پیشرفت‌های مناسبی که در مراکز علمی و شرکت‌های دانش‌بنیان محقق‌شده، نیازی نیست تمام ابزارهای موردنیاز تصفیه را از خارج وارد کنیم. اگر در مدیریت واحدهای صنعتی همتی برای این امر وجود داشته باشد، می‌توان ابزارهای لازم برای کنترل آلایندگی را سفارش داد تا در داخل تولید شوند.
وی گفت: سال‌هاست روی موضوع ارتباط صنعت و دانشگاه کار می‌شود و در شرایط اضطرار و با توجه به مشکل فعلی می‌توان این ارتباط را کارآمد کرد. یکی از نمودهای این همکاری دوجانبه، سیستم‌های کنترل آلودگی یا فیلتراسیون است.
اثبات آلایندگی و تعطیلی
ابراهیمی‌کارنامی در ادامه بحث آلاینده بودن سوخت مازوت عنوان کرد: اگر آلایندگی گازهای خروجی یک واحد صنعتی که از سوخت مازوت استفاده می‌کند، اثبات شود، محیط‌زیست نخست به آن واحد اخطار می‌دهد و فرصتی به واحد صنعتی داده می‌شود تا استانداردها را رعایت کند. اگر آن واحد صنعتی نتواند میزان خروجی گازهای آلاینده را کنترل کند، تعطیل خواهد شد.
این کارشناس حوزه محیط‌زیست تاکید کرد: اگر مدیران صنعتی درباره سوخت‌های جایگزین برنامه‌ای دارند باید برای کاهش آلایندگی آنها هم تدابیری بیندیشند وگرنه چه تفاوتی دارد کارخانه به‌دلیل کمبود سوخت تعطیل باشد یا اینکه فعالیت آن پس از استفاده از سوخت مازوت و اثبات آلایندگی گازهای خروجی متوقف شود.
اعتراض مردم
مدیرکل سازمان حفاظت محیط‌زیست استان مازندران با اشاره به نزدیکی مناطق مسکونی، گفت: در استان گلستان و مازندران مناطق مسکونی خیلی به هم نزدیک هستند و طبیعی است اگر در واحدهای صنعتی این استان از سوخت مازوت استفاده شود و ضوابط زیست‌محیطی رعایت نشود، این امر مورد اعتراض مردم هم قرار‌گیرد.
وی افزود: استفاده‌کنندگان از سوخت مازوت باید به این مسئله هم توجه کنند که اگر صنعتی در دل کویر و در شعاع ۲۰۰ کیلومتری مناطق مسکونی قرار داشته باشد، باز هم محیط‌زیست براساس مسئولیت و رسالتی که دارد، موظف است بر فعالیت آن نظارت و در صورت ایجاد آلودگی با آن واحد صنعتی برخورد کند.
موانع مصرف انرژی پاک
ابراهیمی‌کارنامی در پاسخ به این پرسش که چرا برای جایگزینی برخی سوخت‌ها از جمله برق، از توربین‌های بادی و پنل‌های خورشیدی به‌عنوان انرژی پاک استفاده نمی‌شود، گفت: متاسفانه حوزه سوخت و انرژی‌های پاک متولی‌های متعددی دارد. تأمین انرژی پاک با وزارت نیرو است و محیط‌زیست هم بر تولید برق با انرژی پاک مانند درون‌گرمایی زمین یا باد، آب و خورشید تاکید دارد. اگرچه زیرساخت‌های استفاده از انرژی‌های پاک در واحدهای صنعتی فراهم نیست اما استفاده از پنل‌های خورشیدی در مناطق مسکونی امکان‌پذیر است. شکی نیست باید به این سو حرکت کرده و برای استفاده از انرژی‌های پاک، سرمایه‌گذاری‌های بیشتری انجام دهیم. البته در سال‌های اخیر در این زمینه اقدامات زیادی انجام‌شده اما واقعیت این است که آهنگ حرکت از مصرف سوخت‌های فسیلی به انرژی‌های پاک بسیار کُند و ضعیف است.
مدیرکل سازمان حفاظت محیط‌زیست استان مازندران گفت: در حال‌حاضر مطالعاتی برای استفاده از چندین واحد برقابی در این استان در حال انجام است که اگر توافق‌های لازم انجام شود، مجوزها صادر خواهد شد.
او گفت: استان گلستان شاید موقعیت مناسبی برای استفاده از پنل‌های خورشیدی نداشته باشد، زیرا در روزهای زیادی از سال در این استان شاهد بارندگی هستیم. البته امروز فناوری‌های جدیدتری آمده که به‌جای استفاده از نور خورشید از شعاع تابش استفاده شود. ابراهیمی‌کارنامی ادامه داد: در این حوزه باید در بخش تولید و توسعه مطالعاتی انجام داده و با در نظر گرفتن مشوق‌هایی به سوی استفاده گسترده‌تر از انرژی‌های پاک حرکت کنیم.
مجوز مصرف مازوت
در ادامه صمت برای بررسی این موضوع که چرا ممکن است استفاده از سوخت مازوت در واحدهای صنعتی استان گلستان به سایر استان‌ها هم تسری پیدا کند به سراغ داریوش گل‌علیزاده، معاون آب‌وهوای سازمان ملی حفاظت محیط‌زیست رفت. گل‌علیزاده در این‌باره گفت: این موضوع در زمستان سال گذشته هم مطرح شده بود. در فصل سرما با افزایش مصرف گاز در واحدهای مسکونی، تولیدی و تجاری نیروگاه‌ها با کمبود گاز روبه‌رو می‌شوند.
وی افزود: نیروگاه‌ها حرارتی کشور دوگانه‌سوز هستند؛ هم از سوخت گاز استفاده می‌کنند و هم سوخت مایع. از نیروگاه‌های حرارتی آنهایی که نیروگاه‌های حرارتی بخار هستند مانند نیروگاه شهید سلیمی نکا، شهید رجایی قزوین، شهید منتظر قائم و شهید منتظری اصفهان، قابلیت استفاده از سوخت گازوئیل (نفت‌گاز) و مازوت را دارند.
وی گفت: سال گذشته مانع مصرف سوخت مازوت در صنایع شهرهایی که مشکل آلودگی داشتند مانند تهران، کرج، اصفهان و در مقاطعی شازند اراک شدیم و اجازه استفاده از سوخت مازوت به واحدهای صنعتی در این مناطق داده نشد. اما شرایط کشور به‌گونه‌ای بود که یا باید برق واحدهای صنعتی قطع می‌شد که شدنی نبود، زیرا تأثیر زیادی بر تولید و اقتصاد داشت یا اینکه باید مجوز استفاده از سوخت مازوت به آنها داده می‌شد.
وی افزود: در چنین شرایطی، سازمان حفاظت محیط‌زیست مصوب کرد اگر واحد صنعتی ناگزیر به استفاده از سوخت مازوت شد باید در روزهایی که شرایط آب‌وهوایی در موقعیت اضطرار قرار دارد، استفاده از مازوت را متوقف کند. به‌عنوان مثال، در تهران یک واحد تولیدی سیمان با وجود اینکه مصوبه داشت از سوخت مازوت استفاده کند اما سازمان اجازه نداد و فعالیت آن واحد را متوقف کرد.
قانون هوای پاک چه می‌گوید؟
معاون آب‌وهوای سازمان ملی حفاظت محیط‌زیست در ادامه به دو ماده قانون هوای پاک اشاره کرد و گفت: ماده ۲۳ آیین‌نامه فنی ماده ۲ قانون هوای پاک می‌گوید، اگر نیروگاهی قرار است از سوخت مازوت استفاده کنند به‌دلیل آلودگی باید سیستم‌های کنترل خروجی نصب کند. ماده ۱۳ قانون هوای پاک هم عنوان می‌کند وزارت نفت باید سوخت مناسب در اختیار واحدهای تولیدی قرار دهد. چنانچه سوخت مناسب نبود واحدهای صنعتی باید از سیستم کنترلی استفاده کرده و خروجی خود را به حد مجاز موردنظر سازمان حفاظت محیط‌زیست برسانند.
جریمه مصرف‌کنندگان مازوت
گل‌علیزاده در ادامه عنوان کرد: زمانی که شرایط جوی هوا به‌گونه‌ای است که آلودگی هوا انباشت نمی‌شود، اگر واحد صنعتی از سوخت آلاینده استفاده کند باید جریمه آن را بپردازد؛ بنابراین در شهرهایی مانند تهران، کرج و اصفهان که با انباشت آلایندگی مواجه هستیم، به‌دلیل وقوع پدیده وارونگی هوا سازمان حفاظت محیط‌زیست به‌هیچ عنوان اجازه استفاده از سوخت مازوت را نمی‌دهد. حتی سازمان موضوع را به قوه قضاییه ارجاع می‌دهد و تصمیم‌گیری با آنهاست و از حیطه مسئولیت سازمان خارج می‌شود. علاوه‌بر این، این واحدهای صنعتی در فهرست صنایع آلاینده هم قرار می‌گیرند.
معاون آب‌وهوای سازمان ملی حفاظت محیط‌زیست درباره دادن مجوز استفاده از سوخت مازوت به واحدهای صنعتی مازندران گفت: در شهرهایی مانند ساری، مشکل آلودگی هوا وجود ندارد و صنایع این استان تحت پایش اداره‌های کل محیط‌زیست استان گلستان قرار دارند.
آلودگی و بافت جغرافیایی
گل‌علیزاده با بیان اینکه بافت جغرافیایی شهرهای شمالی کشور به‌گونه‌ای است که در فاصله‌های نزدیک به‌هم قرار دارند و اگر این شهرها انباشت آلودگی هم نداشته باشند، سلامت مردم به‌ویژه کسانی که دچار بیماری‌های قلبی و ریوی هستند را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد، گفت: آلودگی هوا اگر به سطح زمین نرسد؛ یعنی در محل تنفس انسان‌ها قرار نگیرد، خطری برای سلامت آنها ندارد.
وی افزود: بر اثر آلودگی هوا و کاهش دما اگر لایه مرزی که هوا مرکز زمین را محبوس می‌کند، کاهش پیدا کند، آسیب‌رسان است. حدود مجاز آلایندگی خروجی واحدهای صنعتی را سازمان حفاظت محیط‌زیست مشخص کرده است. به‌طور قطع با انتشار آلاینده‌ها موافق نیستیم و با مصرف سوخت به شکل مناسب موافق هستیم، به شرط اینکه صاحبان صنایع سیستم‌های کنترلی را در کارخانجات خود نصب کنند و خروجی گازها را به حد مجاز و استانداردهای تعیین‌شده برسانند.
استفاده از سیستم کنترل آلایندگی
گل‌علیزاده در پاسخ به این پرسش که آیا در کشوری تجربه‌شده که از سوخت مازوت استفاده کرده باشند اما آلودگی آن کم باشد، گفت: بله. استفاده از سوخت مازوت در ۳ سطح است مثلا در روسیه از کم‌سولفور تا های‌سولفور وجود دارد اما با استفاده از سیستم کنترل، آلایندگی را جذب کرده و خروجی گازها را به حدود مجاز استاندارد جهانی می‌رسانند.
وی ادامه داد: سازمان حفاظت محیط‌زیست چند سالی است تجهیز شدن نیروگاه‌ها و واحدهای صنعتی را به سیستم کنترلی خروجی گازها پیگیری می‌کند. این موضوع مصوبه قانونی هم دارد اما به چند دلیل هنوز عملیاتی نشده است. یکی از این دلایل، استفاده از سیستم FGD (سیستم گوگردزدایی از خروجی دودکش ) بوده که میزان مصرف آب را افزایش می‌دهد. برای حل این مشکل، سازمان حفاظت محیط‌زیست عنوان کرده در نیروگاه‌های بندرعباس و نکا که نزدیک به دریا هستند این موضوع قابلیت انجام دارد. زمانی که نیروگاه‌ها نصب شدند، فاقد این سیستم بودند.
فرهنگ‌سازی
معاون آب‌وهوای سازمان ملی حفاظت محیط‌زیست در ادامه سخنان خود به اهمیت فرهنگ‌سازی اشاره کرد و گفت: اگر در مصارف خانگی فقط میزان سیستم گرمایشی واحدهای مسکونی را یک درجه کاهش دهیم، روزانه حدود ۲۰ تا ۲۵ میلیون مترمکعب در مصرف گاز صرفه‌جویی خواهیم کرد.
گل‌علیزده عنوان کرد: این امر می‌تواند بخش زیادی از کمبود گاز بخش‌های نیروگاهی کشور و واحدهای صنعتی را جبران کند. اگر ۵ تا ۷ درصد میزان گاز مصارف خانگی و تجاری کاهش پیدا کند، از محل این صرفه‌جویی کمبودها قابل جبران خواهد بود.
سخن پایانی
بنابر این گزارش مصرف سوخت مازوت در فصل سرما در زمان اضطرار با برخی پیش‌شرط‌ها که مشخص نیست چقدر عملیاتی است، امکان‌پذیر شده است. یکی از این شروط روبه‌رو نبودن شهر موردنظر با انباشت آلودگی است. موضوع دیگر، کاهش خروجی گازهای آلاینده و رساندن آنها به حد مجاز تعریف‌شده با استفاده از سیستم‌های کنترل آلودگی مانند فیلتراسیون است.
