همشهری– عمر مفید، اصلی است که معمولا در مورد خودرو چندان به آن توجه نمی‌شود. به‌ویژه در مورد خودروهایی که در کشورهای درحال‌توسعه در تردد باشند. هزینه بالایی که شهروندان کشورهای متوسط و فقیر برای تصاحب یک خودرو پرداخت می‌کنند معمولا باعث می‌شود از آن تا جایی که جان در بدن دارد کار بکشند. بدون توجه به این موضوع که هزینه‌ای که برای تعمیر و سرپانگه‌داشتن خودرو می‌دهند و آلودگی‌ای که برای محیط‌زیست ایجاد می‌کند تا چه اندازه بیشتر از ارزش خودرویی است که بیش از ۲۰ سال از عمر آن گذشته است. نبود قوانین الزام‌آور و سیاست‌های پشتیبان برای تشویق و اجبار مالکان خودروهای فرسوده به اسقاط، بازیافت یا نوسازی خودروها از دیگر عواملی است که جمعیت خودروهای فرسوده را در جهان بالا می‌برد. در حقیقت کمتر پیش می‌آید که موضوع خودروهای فرسوده در کشورهای توسعه‌یافته به معضلی پیچیده تبدیل شود. بیشتر کشورهای ثروتمند برنامه‌هایی مدون و دقیق برای از دور خارج‌کردن خودروهای فرسوده دارند تا به این شکل علاوه‌بر حمایت از صنعت خودروسازی، بتوانند خودروهای ناکارآمد و آلاینده را از جاده‌ها و خیابان‌ها بیرون بکشند و به سلامت شهروندان و پاکی هوا کمک کنند.
تشویق به جای اجبار
از دور خارج‌کردن خودروهای فرسوده در اکثر کشورهای جهان امری داوطلبانه است و دولتی نیست که شهروندان خود را وادار به اسقاط خودروهای فرسوده کند. درواقع قوانین موجود در زمینه بازیافت یا اسقاط خودروها شهروندان را ملزم به این کار نمی‌کنند. آنچه اجباری است انجام معاینه فنی دقیق و پیچیده‌ای (شامل کنترل فنی و آلایندگی خودروها) است که در نهایت با تحویل برچسب‌هایی، خودروهای سالم و غیرسالم از یکدیگر جدا می‌شوند. درواقع دولت‌های مختلف با ایجاد محدودیت تردد برای خودروهای فرسوده و همزمان ایجاد طرح‌های تشویقی برای جایگزین‌کردن خودروهای جدید با خودروهای فرسوده، روند خارج‌کردن خودروهای آلاینده و کهنه از خیابان‌ها را سرعت می‌بخشند.
مدت زمان قانونی معاینه فنی در کشورهای اتحادیه اروپا هر ۲۴ ماه یک بار است اما ممکن است این زمان از کشوری به کشور دیگر متفاوت باشد. برای مثال در فنلاند که سازوکار معاینه فنی در آن از سال ۱۹۱۷ به راه افتاده است، معاینه فنی خودرو از چهارسال پس از خرید خودروی صفر اجباری می‌شود و خودرو باید یک‌سال درمیان برگه معاینه فنی دریافت کند. پس از ۱۰ سالگی خودرو، زمان معاینه فنی سالانه می‌شود. در هلند هم نخستین معاینه فنی برای خودروهای چهارساله اجباری می‌شود، پس از آن دو سال درمیان خودرو معاینه خواهد شد تا زمانی که هشت‌ساله شود و پس از هشت‌سالگی معاینه فنی خودروها سالانه خواهد شد. در آمریکا متناسب با قوانین ایالتی هر ۱۲ تا ۲۴ ماه یک بار معاینه فنی خودروها اجباری است.
نتیجه این معاینات سالانه یا دوسالانه دادن مجوز تردد یا ممنوع‌کردن تردد خودروها در مناطق مختلف شهرهای بزرگ خواهد بود. برای مثال در مادرید خودروهایی که برچسب آلاینده دارند، اجازه ورود به مرکز شهر و مناطق در معرض آلودگی را از دست خواهند داد و حتی امکان پارک‌کردن در پارکینگ‌های عمومی مرکز شهر را هم نخواهند داشت. پاریس ورود خودروهای ساخته‌شده در سال ۱۹۹۷ و پیش از آن را در روزهای تعطیل از ساعت ۸ صبح تا ۸ شب به مرکز شهر ممنوع کرده است. همچنین خودروهای دیزلی ساخت ۲۰۰۱ به قبل هم تحت هیچ شرایطی مجوز ورود به مرکز شهر را نخواهند داشت. این استراتژی، خودروهای فرسوده را از مرکز شهر دور می‌کند و در عوض جایگزین‌های سخاوتمندانه‌ای برای استفاده از حمل‌ونقل عمومی در اختیار مردم پاریس قرار می‌دهد.
برنامه‌های اسقاط خودرو در کشورهای مختلف نام‌های متفاوتی به‌خود گرفته است که نکته تقریبا مشترک در میان تعدادی از آنها اشاره به فواید محیط‌زیستی اسقاط کردن خودروهای کهنه است: در کانادا این برنامه «طرح ابتکاری بهره‌وری خودرو» نام دارد، در رومانی به آن «لاشه» می‌گویند، در آلمان «پاداش محیط‌زیستی» نامیده شده است و در اتریش «اکو پرمیوم» با معنی مشابه نام آلمانی. از دهه ۱۹۹۰، یعنی از حدود ۳۱ سال پیش بسیاری از کشورهای جهان اعطای تخفیف مالیاتی در ازای خرید خودروهایی که آلایندگی کمتری داشتند را آغاز کردند.
طرح‌های تشویقی اسقاط خودرو
در اتریش طرح تشویقی اسقاط خودروهای فرسوده از آوریل ۲۰۰۹ آغاز شد. در این طرح در ازای خرید خودرویی با سطح آلایندگی یورو ۴ به‌جای خودرویی قدیمی که بیش از ۱۳ سال از عمر آن گذشته باشد، ۱۵۰۰ یورو کمک هزینه به افراد پرداخت می‌شد.
در کانادا این طرح تشویقی از سال ۲۰۱۱ آغاز شد و به مردم امکان می‌داد خودروی تولیدشده در سال ۱۹۹۵ و قبل از آن، یعنی خودروهای ۱۶ ساله و بالاتر را با تعداد زیادی از جوایز مانند کارت بلیت حمل‌ونقل ۳۰۰ دلاری تعویض کنند.
چین کشوری است که با حجم زیادی خودرو و آلودگی‌های شدید ناشی از تردد خودروها درگیر است. براساس قانون چین هر خودرویی که از اگزوز آن دود قابل مشاهده خارج شود، مشمول جریمه نقدی خواهد بود. این کشور هم از سال ۲۰۰۹ طرح تشویقی اسقاط خودروهای فرسوده خود را آغاز کرد که براساس آن افراد می‌توانستند خودروهای قدیمی و آلاینده خود را تحویل بدهند و با دریافت ۴۵۰ تا ۹۰۰ دلار تخفیف، خودرویی جدید دریافت کنند. هدف این طرح خارج‌کردن بیش از ۲ میلیون و ۷۰۰ هزار خودروی آلاینده از خیابان‌ها بود. این طرح ابتدا با شکست مواجه شد اما با افزایش مبلغ تخفیف به ۷۳۲ تا ۲۶۳۲ دلار، وضعیت تغییر کرد.
فرانسه هم طرح تشویقی اسقاط خودروهای فرسوده خود را از سال ۲۰۰۹ آغاز کرد. در این طرح خودروهای بالای ۱۰ سال با خودروهای جدیدی که از استانداردهای آلایندگی مشخصی برخوردار بودند در ازای مبالغی تشویقی تعویض می‌شدند. این مبالغ از هزار یورو در ازای خودرویی که میزان آلایندگی آن کمتر از ۱۶۰ گرم بر کیلومتر بود آغاز می‌شد، برای خودروهایی با آلایندگی کمتر از ۶۰ گرم بر کیلومتر به بیش از ۵ هزار یورو می‌رسید و درصورتی که خودروی فرسوده اسقاط می‌شد، فرد جایزه ویژه نقدی دیگری هم دریافت می‌کرد. این طرح تا سال ۲۰۱۷ ادامه داشت و پس از آن طرحی جدید که صلاحیت خودروها برای دریافت پاداش را افزایش داده بود جایگزین شد.
نروژ طرح اسقاط خودروی خود را در سال ۱۹۷۸ به‌اجرا گذاشت که براساس آن زمانی که خودرویی جدید خریداری شده یا به نام زده می‌شود، مالیاتی ثابت به مبلغ ۱۹۰ یورو به اداره گمرک نروژ پرداخت می‌شود که درصورت اسقاط‌کردن خودروی قدیمی، این مبلغ به فرد بازگردانده خواهد شد.
