صمت– علوم در یکجا و یک منطقه متمرکز نبوده و قدرت سیالیت بالایی دارند؛ از این‌رو ارتباطات فراملی بسیار کمک‌کننده به پویایی علوم و در نهایت حرکت به سوی توسعه در هر حوزه‌ای است.
رفاه، شاخص توسعه‌یافتگی
ایران دارای دانشگاه‌های بسیار بوده که هر ساله تعداد زیادی فارغ‌التحصیل در تمام حوزه‌های انسانی، فنی و مهندسی، طبیعی و… دارد. رتبه و جایگاه ایران در نوشتن مقالات علمی شاخص است اما چرا علم در ایران در خدمت توسعه نیست؟ همچنان خلأ علمی در حوزه تئوری داریم یا مشکل جای دیگر است؟ ابوالفضل خلخالی، مدرس مهندسی خودرو در دانشگاه علم و صنعت درباره عدم‌توسعه صنعتی در ایران به صمت گفت: هرجا غیرعلمی عمل شود نباید انتظار توسعه داشت؛ توسعه‌یافتگی محصول علم است. همچنین رفاه مردم یکی از شاخص‌های توسعه‌یافتگی به‌شمار می‌رود. وی افزود: دراین‌باره شکی نیست که علم پایه حرکت رو به جلو است.
علمی عمل نشد
این مدرس دانشگاه ادامه داد: ما در استراتژی‌ها و راهبردهای کلان کشور در تصمیم‌گیری‌های مدیریتی علمی عمل نکردیم. این می‌تواند در حوزه‌های اقتصادی باشد یا سایر حوزه‌ها.
خلخالی با بیان اینکه کشور در مدیریت کلان اقتصادی مبتنی بر علم پیش نرفته، گفت: حرکت صنعتی ما به‌گونه‌ای بوده که هرجا علم امری را به اثبات رسانده، برعکس علم کردیم. به‌عنوان مثال، می‌توان به موضوع قیمت‌گذاری دستوری اشاره کرد. علم اقتصاد می‌گوید قیمت‌گذاری دستوری معنادار نیست اما در اقتصاد و صنعت هر کالایی دستوری قیمت‌گذاری می‌شود؛ تفاوتی هم نمی‌کند این کالا خودرو باشد یا ارز یا هر محصول دیگری.
مدیریت دولتی ضدتوسعه
عضو هیات‌علمی دانشگاه علم و صنعت تصریح کرد: مدیریت و توسعه به شکل دولتی و دخالت دولت و مدیریت دولتی در هیچ جای جهان علمی نیست. این در حالی است که در کشور شاهد دخالت دولت در حوزه صنعت و تولید هستیم. او گفت: در مدیریت بخش‌های صنعتی کشور از جمله خودروسازی مداخله دولت را به‌طور جدی شاهد هستیم. به‌عنوان مثال، بیان می‌شود که قرار است تیراژ تولید را افزایش دهد و سایر تصمیم‌های کلانی که گرفته شده اما چقدر پشتوانه علمی دارد؟
دانش موجود است
این کارشناس حوزه خودرو اضافه کرد: اساسا موتور محرک رشد و توسعه، تصمیم‌های کلان مدیریتی است و اینکه فناوری خودروها در کشور توسعه پیدا نکرده به این موضوع برمی‌گردد. مشکل صنعت خودرو مربوط به عدم‌فناوری در داخل نبوده و دانش فناوری خودروهای روز در کشور موجود است و اطلاعات لازم را در اختیار داریم و می‌توانیم دستاوردهای خوبی داشته باشیم؛ همان‌گونه که در حوزه نظامی و دفاعی حرف برای گفتن داریم. عضو هیات‌علمی دانشگاه علم و صنعت گفت: اگر پرسش می‌شود چرا صنایع ایران عقب‌ماندگی زیادی دارند به‌دلیل دست نیافتن به فناوری یا دانش آن نیست، بلکه به مدیریت غلطی برمی‌گردد که در این بخش‌ها حاکم است؛ از این‌رو ساده‌ترین مدل اقتصادی هزینه-فایده در بنگاه‌های اقتصادی رایج و ساری نیست.
خلخالی گفت: در حال‌حاضر مدیریت در شرکت‌های خودروساز داخلی براساس مدل ساده هزینه-فایده نیست. معیارهای برخی افرادی که در این صنعت مدیریت می‌کنند، متفاوت از مدل‌های اقتصادی است؛ علاوه‌بر اینکه دغدغه انتخاب آنها چیز دیگری است همان‌طور که معیار بقای آنها علمی نیست. وی تاکید کرد: در صنعت علمی مدیریت نمی‌شود و خلأ اصلی این است. اگر در ۳ مولفه استراتژی‌ها، راهبردهای کلی و مدیریت‌ها علمی عمل کنیم، سایر قسمت‌ها هم اصلاح می‌شوند.
نیاز، منشأ حرکت رو به جلو
این مدرس مهندسی خودرو با بیان اینکه منشأ هر حرکتی، نیاز است، ادامه داد: اگر نیاز درست تعریف شود، عملکردها هم اصولی خواهد بود. به‌عنوان مثال در بخش صنعت به‌ویژه صنعت خودرو نیاز به دانش و فناوری وجود ندارد. خلخالی تاکید کرد: خودرو چند دهه قبل تولید می‌شود و مردم برای خرید آن صف می‌بندند. در چنین شرایطی چه نیازی وجود دارد که خودرو جدید و به‌روز با فناوری تولید شود. او اظهارکرد: تا این نیاز به وجود نیاید برای آن راهکار علمی تعریف نمی‌شود. این نیاز هم در همان استراتژی و راهبردهای کلان باید وجود داشته باشد.
خلخالی در ادامه سخنان خود با تاکید بر مشکلات مدیریتی در حوزه علم و توسعه صنعتی، عنوان کرد: این موضوع هم حاکی از این است که مدیریت ما در تصمیمات، علمی نبوده و علمی عمل نمی‌کند.
همچنان خلأ ارتباط صنعت و دانشگاه
آیا یکی از ضعف‌های مدیریتی کشور این است که نتوانست از علم برای توسعه صنعتی استفاده کند؟ فضل‌اله جمالو از دیگر کارشناسان حوزه صنعت درباره ارتباط علم و توسعه صنعتی به صمت گفت: پیش‌تر به این موضوع بارها پرداخته شد و کارشناسان اقتصادی از خلأ ارتباط صنعت و دانشگاه گفتند. مشکل این نیست که تولید علم نداریم یا اینکه قابلیت‌های توسعه‌ای ما در صنعت کم است. اما مشکل اینجاست که یک ارتباط منطقی تعریف‌شده بین صنعت و دانشگاه وجود ندارد. او افزود: خلأ ارتباطی بین صنعت به‌عنوان مصرف‌کننده علم و دانشگاه به‌عنوان تولیدکننده علم وجود دارد. با توجه به تجربه‌ای که از حضور در صنعت و دانشگاه داشته‌ام بارها به این عدم‌ارتباط اعتراض کردم. وی ادامه داد: ارتباط وجود ندارد و حتی بین روسای دانشگاه‌ها و وزرای علوم، بهداشت با دست‌اندرکاران صنعتی هیچ رابطه علمی وجود ندارد. در حالی‌که معتقدم به شکل ادواری دست‌کم هر ۳ ماه یک‌بار این افراد با یکدیگر جلسه داشته باشند تا خلأها را شناسایی کنند و کجا صنعت به‌عنوان کارگاه عملی می‌تواند به دانشگاه کمک کند و داده در اختیار آن بگذارد، کجا دانشگاه می‌تواند یاری‌گر صنعت در تولید و فناوری باشد.
این کارشناس حوزه صنعت افزود: پایان‌نامه‌ها و موضوع‌های آنها می‌توان بسیار کمک‌کننده برای تولیدات علمی باشند. چگونه پایان‌نامه‌ها زمینه توسعه را به وجود آورند. علاوه‌بر اینکه صنعت می‌تواند از دانشجویان نخبه دانشگاه‌ها حمایت کند و رساله‌ها را به سمتی ببرد که خودش احساس نیاز می‌کند.
ارتباطات شکننده با عملکردهای مقطعی
او اظهارکرد: در این‌باره هیچ تعریف مشخصی نداریم؛ بنابراین صنعت و دانشگاه دو جزیره کاملا مجزا از یکدیگر هستند. ارتباط شکننده‌ای بین این دو بخش برقرار است که تا امروز پاسخگوی نیازهای هم نبوده‌اند؛ از این‌رو با وجود رتبه مطلوب ایران در تولید علم (مقاله‌نویسی) همچنان از نبود توسعه صحبت می‌کنیم. جمالو با بیان اینکه این موضوع چون نهادینه نشده در نتیجه بستر آن فراهم نیست، گفت: مقطعی کارهایی انجام می‌شود اما با تغییر مدیریت‌ها عملکرد تغییر می‌کند، چون به‌عنوان قانون و الزام نهادینه نشده است. در نتیجه تا امروز هنوز به نتیجه موردنظر دست نیافته‌ایم.
در علم رتبه‌دار هستیم؛ در صنعت نه
این کارشناس صنعت خودرو با بیان اینکه ایران جزو نفرات اول جهان در تولید مقالات علمی است، یادآور شد: تولید علم داریم، زیرا نخبگان ایرانی در جهان جایگاه ویژه دارند؛ بنابراین به لحاظ علمی قابلیت‌های زیادی در کشور وجود دارد که باید در حوزه صنعت به بهره‌برداری برسد. وی تصریح کرد: در حوزه صنعت هم در برخی بخش‌ها مانند موشک‌سازی، پهپاد و حتی خودروهایی که صنایع دفاع تولید می‌کند در سطح بین‌الملل سرآمد هستیم. قابلیت این خودروهای نظامی خیلی بیشتر از خودروهای سواری کشور است.
ارتباطات مبتنی بر دانش نیست
جمالو گفت: گلایه می‌شود برخی مدیران خودروساز پاسخگو نیستند؛ بنابراین اشکالات ما در حوزه صنعت مدیریتی است نه فنی و تخصصی.
این کارشناس حوزه صنعت معتقد است اگر در حوزه مدیریت چه صنعت خودرو چه سایر صنایع ارتباطات مبتنی بر دانش و علم بود امروز می‌توانستیم گیربکس اتومات بسازیم و داشته باشیم. در واقع بسیاری از قطعات کلاس A ایمنی را می‌توانستیم در داخل تولید کنیم. شکی دراین‌باره وجود ندارد. چطور ممکن است یک قطعه کلاس A ایمنی را بسازیم و تایید شرکت پژو را گرفتیم در حالی که کشورهایی مانند برزیل، آرژانیتن و مصر در کنار پژو تلاش کردند اما نتوانستند. پس شدنی است.
علم و صنعت در خدمت هم نیستند
جمالو اظهارکرد: امیدوارم شرایط به سمتی برود که این خلأها از بین برود و این‌گونه باشد که خرید مثلا گیربکس از خارج شیرین‌تر از تولید در داخل باشد. او تاکید کرد: فساد و رانت در بعضی بخش‌ها گسترده و مشکل‌ساز شده است.
به‌عنوان مثال در نظام بانکداری کشور فساد نهادینه شده است. وقتی فساد نهادینه شود برخی با ارتباط بدون پشتوانه و ضمانت وام دریافت می‌کنند و آن را برنمی‌گردانند و بانک‌ها ورشکسته می‌شوند و این مشکل مالی باید از سایر بخش‌ها جبران شود.
جمالو در پایان گفت: مشکل این است ارتباط بین نهادهای اثرگذار وجود ندارد. رابطه معنادار بین صنعت و علم تعریف نشده است. تا زمانی‌که اراده‌ای برای ساماندهی این وضعیت وجود نداشته باشد نه علم ما در خدمت صنعت خواهد بود و نه صنعت در خدمت علم.
سخن پایانی
بنا بر این گزارش کارشناسان حوزه صنعت عنوان می‌کنند نیاز به ارتباط علم و صنعت برای توسعه وجود ندارد و تا هنگامی‌که این نیاز شکل نگیرد، علم در خدمت توسعه نخواهد بود؛ بنابراین مشکل بنیادی در این بخش علمی نبودن مدیریت‌ها در تصمیمات اقتصادی و صنعتی است. از سوی دیگر، تعریفی منسجم درباره ارتباط بین دو نهاد تاثیرگذار در این بخش یعنی صنعت و دانشگاه وجود ندارد.
گاهی به‌طور مقطعی برخی مدیران عملکردهای مثبتی دارند اما چون این امر (علم در خدمت صنعت و توسعه) در کشور تعریف‌شده نیست با تغییر مدیریت‌ها، عملکردها هم تغییر می‌کند. البته برخی از پژوهشگران صنعتی درباره عدم‌توسعه‌یافتگی کشور به این موضوع اشاره دارند که ایران به لحاظ تئوری و بکارگیری نظریه‌ها ضعف بنیادی دارد.
تمام این موارد نشان می‌دهد در حوزه صنعت، ضعف مربوط به حوزه فنی‌مهندسی نبود همان‌طور که کارشناسان تاکید دارند دانش موردنیاز در داخل موجود است اما در حوزه علوم انسانی مانند حوزه مدیریت، ضعف‌های اساسی را شاهد هستیم. به اعتقاد برخی از اندیشمندان برای توسعه‌یافتگی در حوزه‌های اقتصادی و صنعتی باید از علوم انسانی کمک گرفت، همان‌گونه که در کشورهای پیشرفته و توسعه‌یافته این رشته‌های علوم انسانی هستند که زمینه توسعه و پیشرفت را فراهم کرده‌اند. حال باید دید چرا با وجود اینکه کارشناسان بارها به چالش‌ها و ضعف‌ها اشاره دارند و راهکارها را عنوان می‌کنند، این پیشنهادها عملیاتی نمی‌شود و همچنان مدیریت‌ها سلیقه‌ای و تصمیمات کمتر از پایه علمی برخوردار هستند.
به‌طور قطع باید تحول اساسی نخست در حوزه علوم انسانی رخ دهد تا در ادامه شاهد شکوفایی صنعتی باشیم.
