سید مهدی کاظمی، کارشناس قطعات یدکی خودرو و سخنگوی اتحادیه لوازم یدکی خودرو و ماشین آلات تاکیدش را بر داشتن اطلاعات کافی مکانیک گذاشته و گفته بود «مکانیک باید درباره‌ی مشکلات احتمالی اطلاعات داشته باشد و در زمان مواجه با یک قطعه معیوب آن را باز و به مالک خودرو تحویل دهد و از او بخواهد که مطابق همان قطعه را خریداری کند و تحویل دهد. با این اقدام مغازه دار نیز قطعه اشتباهی یا کم کیفیت تر ارائه نخواهد کرد چون مشتری انتظار همان قطعه با همان نام تجاری را دارد؛ اغلب وقتی برای تعمیر یک نقص فنی جزئی به تعمیرگاه مراجعه می‌کنیم بعد از آن باید بارها به تعمیرکاران دیگری مراجعه کنیم تا نقص فنی قبلی یا ایرادات مشابه دیگری برطرف شود؛ به نظرتان چنین معضلی به چه دلیل است؟ چقدر تعمیرکاران مقصر هستند؟ چه مقدار این معضل از بازار لوازم یدکی نشات می‌گیرد؟
وظیفه فروشگاه‌‌های لوازم یدکی مشابه داروخانه است و تعمیرکاران نیز همان پزشکان یک مجموعه هستند. بنابراین همانطور که پزشک باید از اطلاعات و دانش کافی برخوردار باشد، تعمیرکار نیز باید مهارت کافی برای رفع نقص فنی خودرو را داشته باشد.
بنابراین مکانیک باید در خصوص مشکلات احتمالی اطلاعات داشته باشد و در زمان مواجه با یک قطعه معیوب آن را باز و به مالک خودرو تحویل دهد و از او بخواهد که مطابق همان قطعه را خریداری کند و تحویل دهد. با این اقدام مغازه دار نیز قطعه اشتباهی یا کم کیفیت تر ارائه نخواهد کرد چون مشتری انتظار همان قطعه با همان نام تجاری را دارد.»
اما احمدرضا رعنایی – رئیس انجمن قطعه‌سازان استان مرکزی و رئیس انجمن صنایع همگن قطعه‌سازان اين استان – در این باره تاکید دارد: ضروری‌ست کلاس‌های آموزشی از سوی اتحادیه هماهنگ شود. فروشندگان لوازم یدکی اولاً بايد امتحان بدهند و دوره‌ها را بگذرانند و بتوانند لایسنس این کار را بگیرند و یک قسم‌نامه یاد کنند که قطعات تقلبی را نفروشند.
در گام بعد پیشنهاد رعنایی این است که به مکانیسین‌ها باید آموزش لازم داده شود كه قطعات معیوب را بعد از آن‌که از ماشین خارج می‌کنند، در حضور مشتری معدوم کنند و از نظر کارآیی اسقاط شان کنند و حتماً به خود مشتری تحویل دهند. در پایان کار هم یک فاکتور کامل شامل توضیح کارهایی که روی ماشین انجام شده است، تاریخ، زمان و دلایل انجام آن کارها به مشتری تحویل دهند. در این زمینه، اتحادیه‌ها و مکانیسین‌ها از نظر بازوی اجرایی ضعیف هستند و به کمک دولت نیاز دارند. بنابراین وزارت صمت و قسمت‌های اجرایی باید بتوانند کمک‌های لازم را در این زمینه به اصناف، مکانیسین‌ها و انجمن‌ها با هدف انسجام و سرعت گرفتن این کار ارائه کنند.
حال باید دید این کار فرآیند تعمیر را طولانی نمی‌کند؟ چرا که عموما تعمیرکار بسته به شرایط در چند مقطع به نتیجه می‌رسد که باید کدام قطعات تعویض شود؛ از طرفی صاحب خودرو خصوصا خودروهای شخصی اطلاعات فنی ندارد و زمان زیادی هم نمی تواند برای خرید قطعه اختصاص دهد، همین طور از قیمت‌‌ها آگاهی ندارد.
بنابراین پیشنهاد این کارشناس حوزه خودرو بدان معناست که بهتر است صاحب خودرو خرید قطعه را به تعمیرکار واگذار کند که نتیجه آن ممکن است سوء استفاده تعمیرکار باشد اما حتی اگر تعمیرکار صادقانه عمل کند در نهایت خرده فروشان سطح شهر حذف خواهند شد چراکه تعمیرکاران سراغ توزیع کنندگان بزرگتر خواهند رفت.
کاظمی می‌گوید: «نتیجه چنین کاری این می‌شود که نه تنها مشکلات ناشی از تعمیر کاهش می‌یابد بلکه خیلی زود مقصر اصلی نیز در خرابیهای بعد از تعمیر نیز شناخته خواهد شد. به عنوان یک فروشنده لوازم یدکی خودرو در بازار مشهور به چراغ برق بیش از پنج سال است که هیچ شکایتی از قطعه ای که به مشتری ارائه دادم نداشته‌ام. متاسفانه باید بگویم جدا از اغلب مکانیکهای خوبمان که دانش و مهارت کافی دارند و صادقانه فعالیت می‌کنند؛ بعضی هم هستند که نمی‌دانند باید قطعه را به مشتری تحویل دهند یا نمی‌خواهند این کار را کنند و مردم را گرفتار هزینه‌های بعضا سرسام آوری می‌کنند. با توجه به اینکه ارائه خدمات نامناسب رابطه مستقیمی با بدبینی مشتری و عدم مراجعه وی دارد؛ هم به مکانیکها و هم فروشندگان لوازم یدکی این موضوع را بارها گوشزد کرده‌ام که وقتی برای مثال قصد دارید به عنوان فروشنده قطعات خودرو در بازار چراغ برق فعالیت داشته باشید باید مدتی را صرف یادگیری قطعات خودرو کرده باشید.»
آیا اتحادیه لوازم یدکی خودرو تهران دسترسی نظامندی به مکانیکها دارند یا به فروشندگان لوازم یدکی که بتوانند به آنها گوشزد کنند؟ آیا رسانه فراگیری برای هر دو گروه فروشنده و تعمیرکار دارند؟ ( قطعا ندارند) از طرفی آیا این توصیه الزام آور است؟ با توجه به تغییرات در سیستم خودروها و ورود خودروهای جدید پیش کسوتان در قطعه شناسی هنوز هم اطلاعات کافی دارند؟ آیا اتحادیه برای فروشندگان کلاس قطعه شناسی می‌گذارد؟ در مورد کلاس قطعه شناسی توضیح دهند که چرا نمی‌گذارند؟
کاظمی اما همچنان باور دارد: باید چندین سال در مغازه پیشکسوتان این حوزه شاگردی کرده باشید تا نه وقت مردم را تلف کنید و نه قطعه اشتباهی تحویل آنها دهید؛ چرا که قطعه فروشی همان داروخانه خودرو است. بنابراین فروشنده باید این مهارت‌ها را فرا گرفته باشد که چه قطعه‌ای برای کجا کاربرد دارد؟ چه عملکردی دارد؟ از چه موادی تشکیل شده و جنس آن چیست؟ بنده که اکنون عضوی از اتحادیه لوازم یدکی خودرو تهران هستم نیز این مراحل را گذارنده ام. بنابراین در بحث افزایش خرابیهای بعد از تعمیر هم برخی از تعمیرکاران و هم بعضی از فروشندگان لوازم یدکی مقصر خواهند بود.
«از ابتدای سال جاری با افزایش حدود ۴۰ درصدی نرخ بیمه وحقوق کارگران مواجه هستیم. تولیدکنندگان داخلی در این راستا ناچار شده‌اند که قیمت قطعات خودرو را نسبت به مدت مشابه سال گذشته بین ۲۰ تا ۲۵ درصد افزایش دهند. اما قطعات وارداتی به دلیل رکود بازار کمتر از قیمت واقعی به فروش می‌روند. اگر وزارت کار، تعاون و رفاه اجتماعی بیمه و حقوق کارگران انقدر افزایش نمی‌داد، امسال با توجه به کاهش نوسانات نرخ ارز افزایش قیمت چندانی نداشتیم. با این حال از ابتدای سال جاری با افزایش حدود ۴۰ درصدی نرخ بیمه و حقوق کارگران مواجه هستیم. تولیدکنندگان داخلی نیز در این راستا ناچار شده‌اند که قیمت قطعات خودرو را نسبت به مدت مشابه سال گذشته بین ۲۰ تا ۲۵ درصد افزایش دهند.
اما در خصوص قطعات وارداتی نه تنها شاهد چنین رشد قیمتی نیستیم، بلکه برخی از آنها به دلیل رکود بازار کمتر از قیمت واقعی نیز به فروش می‌روند. دلیل این ماجرا هم این است که برخی از فروشندگان قطعات به دلیل اینکه موعد چک‌هایشان سر می‌رسد و فروش مناسبی نداشتند ناچار به زیر فروشی می‌شوند.»
هرچند شهرام شیرازی نژاد عضو اتحادیه در حالت کلی گفته‌های سخنگوی اتحادیه را تایید می‌کند، اما تصریح دارد: خیلی از مواقع اتفاق می‌افتد که دارنده اتومبیل بنا به تشخیص خودش یا مکانیک یک قطعه ای را خریداری می‌کند که اصولا برقی هستند و بعد از تعویض دوباره همان مشکل در اتومبیل دیده می‌شود، در صورتی که آن قطعه اصلا مشکلی نداشته و ایراد از یک قطعه دیگری بوده و بدین ترتیب با قطعه خریداری شده اتومبیل را تست می‌کنند، در این زمان است که صاحب اتومبیل و یا مکانیک قطعه را بر می‌گرداند و می‌گوید این قطعه خراب است و اتومبیل همان مشکل قبلی را دارد. لوازم فروشان همیشه با این مشکل مواجه هستند و تا به امروز هیچ مکانیک و یا هیچ تراشکاری را ندیده ام که بگوید من اشتباه کردم و همیشه به مصرف کننده میگویند کالایی که خریدی خوب نیست.
با همه‌ی این اوصاف این پرسش مطرح است قیمت‌‌های بازار را رصد می‌کنند؟ چگونه؟ آیا درباره‌ی قیمت‌‌ها اطلاع رسانی می‌کنند؟ چگونه؟ اگر گران فروشی محرز شود چه تبعاتی برای فروشنده دارد؟ آیا اتحادیه بر قیمت‌‌ها نظارت و با گران فروشی مبارزه می‌کند؟ چگونه؟
کاظمی اذعان دارد: «از روز نخست که خبر داده شد بیماری کرونا شیوع یافته و برخی از مشاغل باید با تعطیلی موقت مواجه شوند بازار لوازم یدکی با مشکلات بسیاری مواجه شد؛ همکاران ما ناچار به بستن مغازه‌هایشان بودند و این موضوع ادامه یافت تا زمانی که نیاز مردم به لوازم یدکی افزایش یافت.
افزایش نیاز رانندگان اتوبوس‌ها، کامیون‌ها، تاکسی و غیره سبب این شد که ستاد مباره با کرونا صنف فروشندگان لوازم یدکی را در گروه یک قرار دهد. از همین رو از خرداد سال گذشته به بعد در شرایطی که اغلب کشور قرمز بودند مغازه فروشندگان لوازم یدکی باز بودند و به مردم خدمت رسانی می‌کردند. البته با کاهش تردد خودروها نیاز به قطعه نیز کاهش یافت و برای مدتی دچار رکود عمیقی در این حوزه شدیم.»
آمارها نشان میدهد نه تنها در دوره کرونا استفاده از خودرو کاهش پیدا نکرده بلکه برعکس بخاطر حذف طرح ترافیک در شهرهای بزرگ و همچنین استفاده از خودروهای شخصی در شهرهای کوچک بیشترهم شده است. سخنگوی اتحادیه برای این رکود عمیق چه مستنداتی دارد؟
کاظمی به عنوان سخنگو و عضو هیات مدیره اتحادیه لوازم یدکی خودرو و ماشین آلات تهران اعطای نمره قبولی عملکردشان را به مصرف‌کنندگان واگذار کرده است و باور دارد «مصرف‌کنندگان گزارش گرانی تا جمع آوری قطعات تقلبی نمره مثبت می‌دهند. همین موضوع باعث می‌شود که ما هم نسبت به چند سال گذشته از وضعیت بازار راضی تر باشیم.»
گمرک برای تایید اصالت کالا از جایی استعلام نمی‌کند
امیرحسین صیرفی – عضو کمیسیون اقتصادی اتحادیه قطعات یدکی خودرو- اما در این باره عنوان می‌کند: جنس تقلبی از کجا باید شناسایی شود و جلوی آن گرفته شود؟ مبادی ورود به کشور اولین جایی است که باید این کار را انجام دهد. مبدا ورود کالا یا تولید داخل است یا واردات. در گمرک هیچ سازوکاری برای تشخیص کالای تقلبی وجود ندارد و گمرک دوست ندارد اصلاً این ساز و کار را داشته باشد. ما بارها این بحث را با گمرک داشته‌ایم. گمرک برای تایید اصالت کالا از جایی استعلام نمی‌کند.
متخلفان را معرفی کنید
قشلاقی هم فروشنده‌‌ای از پاساژ کاشانی است. او می‌گوید تعداد افرادی که کالاهای بی‌کیفیت خرید و فروش می‌کنند قابل شناسایی‌اند. پس با کمی نظارت بیشتر و وضع قوانینی مثل اخطار و اعلام واحد متخلف به مراجع قانونی و در نهایت عدم صدور جواز و مبارزه پیگیر و قاطع با مکانیکهای متخلف و بازرسی مستمر از فروشگاهای که با مصرف کننده ارتباط دارند (تک فروشی‌ها ) امیدوارم این مشکل هرچه سریع‌تر حل شود.
اما نکته قابل توجه ماجرا اینجاست که سخنگوی اتحادیه به جای ارایه گزارش اقدامات انجام شده، خواسته است از مردم پرس وجو شود. مسئولیت گزارش دادن را نمی‌شود به بهانه تعریف نکردن از سازمان و پرهیز از خود ستایی کنار گذاشت!
با این حال، هوشنگ کهن‌ترابی فروشنده قطعات ماشین آلات راهسازی در این باره تاکید دارد که اینکار از سرچشمه گل آلود است و فقط می‌توان با همکاری دولت و تجار صاحب‌نام که دارای نمایندگی‌‌های معتبر هستند انجام شود. تجار صاحب‌نام به‌دلیل مشکلاتی مثل ارز دولتی مشکلات ثبت سفارش و ترخیص کالا و تغیر ناگهانی ارز و نبود قانون درست مالیاتی علاقه‌ای به فعالیت ندارند.
کهن‌ترابی می‌گوید: نتیجه میشه همکاران باید از کانال‌های دست دوم خریداری کنند و چون توان رقابت با نماینده اصلی را ندارند؛ به‌خاطر خرید قیمت بالاتر کالا مجبورند به خرید کالاهای متفرقه روی آورند و در فروش به مشکل بر می‌خورند که اینجا مجبور می‌شوند یا تعمیرگاه بزند یا با بعضی از مکانیکها هماهنگ شوند و کالاهای ضیعفی را به مشتری ارایه می‌دهند و وقتی مشتری شکایت می‌کند اکثر پروندها بصورت کدخدا منشی حل و فصل میشه و خلافکار فقط جریمه همین یک پرونده را میدهد و متعاقبا به کار خود ادامه میدهد.
این فروشنده‌ی قطعات ماشین آلات راهسازی با اشاره به ضرورت بازنگری در اموری همچون گمرک و دارایی و… عنوان کرد: می‌شود همچون سایز کشورها عمل کرد. بطور مثال ارز بصورت آزاد تهیه شود یا در اختیار تجار قرار بگیرد و عملیات خرید کالا بدون انتقال ارز انجام شود؛ در گام بعدی کالا بر اساس اظهارنامه نه بر اساس سلیقه افراد مستقر در مبادی ورودی و خروجی کالا مستقیما از گمرک به انبار تجار انتقال پیدا کند.
او در تشریح گفته‌هایش ادامه میدهد: «در گام سوم در بخش دارایی دولت، به‌عنوان نمونه مثل تمام کشورها اعلام کند بیست درصد از سود را ما می‌گیریم و به خرید فروش کاری نداریم؛ مطمئن باشید در بازار رقابت سالم ایجاد شده و کالاهای باکیفیت با نازلترین قیمت بدست مصرف‌کننده می‌رسد و هم مشتری رضایت کامل دارد. در نهایت از مکانیکهای ماشین آلاتی که در هیچ دوره ای وارد این بازی‌‌ها نشدند و فقط خدمات سالم ارایه کردن وبه خرید و فروش کاری نداشتند، قدرشناسی کرد.»
به‌نظر او ضروری‌ست، در قوانین کسب و کار تحدید نظر بشه و به روز شود چون شرایط کسب و کار و قوانین هنوز به روز و آزاد نیست.
آموزش‌های علمی و فنی با استفاده از تجربه تولیدکنندگان
احمدرضا رعنايي نیز با اشاره کارشناسانه بودن گفته‌های کاظمی می‌گوید: برای اینکه ما بتوانیم سایه سنگین کالای تقلبی و قاچاق را در بازار کم کنیم، اولین موردی که خیلی مهم است، آموزش فروشندگان لوازم یدکی است براي شناختن کامل قطعه تخصصی که در آن می‌فروشند. همچنین آموزش تعمیرکار و مکانیسین‌ها درباره قطعه‌اي كه تحویل می‌گیرد و آن را وصل می‌کنند و اين‌كه بتوانند سره را از ناسره و کالای تقلبی را از تقلبی تشخیص دهند.
این در واقع یک هماهنگی بین مکانیسین‌ها و اتحادیه لوازم یدکی را و انجمن قطعه‌سازان را می‌طلبد که هماهنگي خوبي داشته باشند.
به گفته رعنایی، انجمن قطعه‌سازان با توجه به توان شرکت‌های زیرمجموعه‌اش می‌تواند امکانات آزمایشگاهی و تست‌هاي مختلف را برای قطعات در اختیار اتحادیه و مکانیسین‌ها قرار دهد. همچنین می‌شود براي آموزش‌های علمی و فنی از تجربه تولیدکنندگان استفاده کرد.
برندها را به رسمیت بشناسید
امیرحسین صیرفی عضو کمیسیون اقتصادی اتحادیه قطعات یدکی خودرو نیز می‌گوید: یک بحث، رابطه بین تعمیرکار و لوازم‌فروش است که آقای کاظمی آن را به رابطه پزشک و داروخانه تشبیه کرده كه تا حدودی درست است؛ اما بازار بارها نشان داده با توجه به نوع رفتار مصرف‌کننده قطعات خودرو در ایران که وقتی به تعمیرکار مراجعه می‌کند خودش قطعه را نمی‌شناسد، بیش از ۸۵ درصد کسانی که به تعمیرگاه‌ها می‌روند میگویند هرچه خودت می‌دانی خوب است، مصرف کن، یعنی بنا بر اعتماد به مکانیک است.
او می‌افزاید: مصرف‌کننده به دنبال قيمت ارزان است، یعنی دو محور اصلی وجود دارد که باعث می‌شود این شرایط به وجود آید، شناخت نداشتن صاحب خودرو از قطعات و سیستم خودرو، محور دوم هم قیمت‌محور بودن مصرف‌کننده است. این دو محور یک بستری را ایجاد می‌کند که برخی از تجار به سراغ کالاهای ارزان بروند. كالای ارزان هم با برند خوب پیدا نمی‌شود.
صیرفی توضیح میدهد: کیفیت و قیمت رابطه مستقیم دارد؛ هرچه کیفیت پایین‌تر باشد قیمت هم ارزان‌تر است. برخی برندها هستند که به‌دلیل سابقه طولانی و اینکه بین‌المللی هستند، سابقه ذهنی خوبی در مشتری ایجاد کرده‌اند. برخی برندهای معتبر اروپایی سال‌ها در بازار ایران بوده و کیفیت خود را ثابت کرده‌اند. در حالي كه نمي‌‌شود هم کیفیت کالا خوب باشد و هم قیمت آن ارزان باشد، این شرایط باعث به‌وجود آمدن برخی تقلب‌ها می‌شود، یعنی تامین‌کننده کالا جعبه تقلبی برندی مانند بوش را می‌سازد و کالای کم کیفیت چینی را در آن می‌گذارد. با این کار هر دو نیاز مشتری را تامین می‌کند.
این بستر باعث به وجود آمدن تقلب می‌شود وقتی تامین‌کننده کالا می‌بیند با پول مورد نظر مشتری نمی‌تواند کالای مورد نظرش را تامين کند، به تقلب کردن رو می‌آورد. به جای اینکه مشتری را توجیه کند که پول بیشتری پرداخت کند، اما طول عمر کالا و خودرو را بالا ببرد. من تقلب را تایید نمی‌کنم بلکه می‌گویم در چه بستری این تقلب ایجاد می‌شود.
نکته مهم مغفول مانده به تعبیر صیرفی به رسمیت شناختن برندهاست. من اگر نمایندگی فلان شرکت معتبر را دارم و کسانی تقلبی همان کالا را می‌زنند و وارد می‌کنند، من هیچ جایی ندارم که از این موضوع شکایت کنم. یکی از محل‌های شکایت اتحادیه است. اتحادیه‌ها میگویند میزان جزا با جرم هم‌خوانی ندارد. وقتی فرد متقلب دستگیر می‌شود مبلغی جزئی جریمه میدهد و آزاد می‌شود و تازه یاد می‌گیرد راه انجام این کار چیست. همه پازل‌های به هم پیوسته است، یعنی نمی‌توان فقط اتحادیه، فروشنده یا مکانیک را به تنهایی مقصر بدانیم. این یک زنجیره است که هر قسمت آن به دیگری وابسته است که هر کدام به دنبال تامین نیاز دیگری است. چه کسی کنترل می‌کند که آیا این نیاز درست است یا خیر؟ راه حل این است که کل این زنجیره با یکدیگر تصمیم جمعی بگیرد و يك عزم ملی باید باشد.
این عضو کمیسیون اقتصادی اتحادیه قطعات یدکی خودرو می‌گوید: هیچکس بازار لوازم یدکی و رفتار مصرف‌کننده را به اندازه اتحادیه نمی‌شناسد. من نمی‌توانم صحبت‌های آقای کاظمی را قبول کنم که چون شکایت کم شده، تقلب هم در بازار کم شده است. مردم آنقدر از پیگیری شکایت خسته شده‌اند که دیگر این کار را انجام نمی‌دهند. اتحادیه باید بیاید یکسری برندهای ایرانی، اروپایی، چینی، هندی و … را به رسمیت بشناسد و در قبال اجناس از مسئول برندها پاسخ بخواهد و از طرف دیگر باید در بازار با کالای تقلبی آن برندها مخالفت کند، یعنی صاحب برند باید مسئول تشخیص اصل یا غیراصل بودن کالا شود. اگر بتوانیم یک مرجع به رسمیت شناختن برندهای قطعات خودرو را (با اولویت برندهای تولید ایران به شرط آن‌که هر برندی میزان کیفیت کالای خود را اعلام کند) تشكيل دهيم، اين اولین قدم و ساده‌ترین راه خواهد بود.
