ناترازی انرژی در ایران به یکی از مشکلات جدی و پیچیده تبدیل شده است که نه تنها به تهدیدی برای توسعه اقتصادی کشور تبدیل شده، بلکه امنیت ملی کشور را نیز تحت تأثیر قرار داده است. علیرغم اینکه ایران به عنوان دومین دارنده ذخایر گازی و چهارمین ذخایر نفتی جهان، می‌بایست از یک موقعیت قدرتمند در تأمین انرژی برخوردار باشد، این کشور در حال حاضر با چالش‌های جدی در تأمین نیازهای داخلی مواجه است.
بحران گاز و ناترازی انرژی
در فصل‌های سرد سال، ایران با ناترازی قابل توجه گاز مواجه است. بر اساس گفته‌های مسئولان، ناترازی گاز در روزهای سرد به ۳۰۰ میلیون مترمکعب در روز می‌رسد و پیش‌بینی می‌شود که در آینده این میزان به ۷۰۰ میلیون مترمکعب افزایش یابد. این وضعیت نه تنها به دلیل رشد بی‌رویه مصرف انرژی بلکه به علت رشد پایین تولید انرژی و وابستگی شدید به سوخت‌های فسیلی، به ویژه گاز، به وجود آمده است.
در حال حاضر، ۹۲ درصد برق ایران از سوخت‌های فسیلی تولید می‌شود که این رقم بسیار بالاتر از میانگین جهانی است. علاوه بر این، پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهند که ایران برای رفع ناترازی انرژی خود نیاز به سرمایه‌گذاری ۱۰۴ میلیارد دلار دارد، رقمی که به دلیل محدودیت‌های مالی و تحریمی، دست‌یابی به آن به چالشی بزرگ تبدیل شده است.
عدم توجه به مدیریت مصرف و تنوع سبد انرژی
یکی از مشکلات اساسی در سیاستگذاری‌های انرژی ایران، عدم توجه به دو رکن مهم: مدیریت مصرف و تنوع منابع انرژی بوده است. سیاست‌ها عمدتاً بر افزایش ظرفیت تولید تمرکز داشته‌اند و در نتیجه، کشور با چالش ناترازی مواجه شده است. یکی از اشتباهات استراتژیک که در طول چهار دهه گذشته مرتکب شده‌ایم، فرض بر این بوده است که منابع گاز و نفت در دسترس و نامحدود هستند و نیاز به مدیریت صحیح مصرف و استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر کمتر احساس شده است.
راه‌حل‌ها و فرصت‌ها
در شرایط کنونی، توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر به عنوان یکی از راهکارهای اصلی برای عبور از بحران انرژی در ایران مطرح است. ایران با دارا بودن ظرفیت‌های بالای انرژی خورشیدی و بادی، پتانسیل بالایی در این زمینه دارد. متاسفانه، تنها ۲.۳ درصد از کل ظرفیت تولید برق کشور به منابع غیرفسیلی اختصاص دارد که بسیار پایین‌تر از میانگین جهانی است.
از سوی دیگر، طرح‌های بهینه‌سازی مصرف انرژی در بخش‌های مختلف نیز می‌توانند تأثیرات قابل توجهی در کاهش مصرف انرژی داشته باشند. نمونه‌هایی مانند پروژه‌های بهینه‌سازی مصرف انرژی در ساختمان‌ها که منجر به کاهش ۳۰ درصدی مصرف گاز و ۲۰ درصدی مصرف برق شده‌اند، نشان‌دهنده ظرفیت‌های موجود برای مدیریت بهینه مصرف انرژی در کشور هستند.
چالش‌های مالی و سرمایه‌گذاری
یکی از موانع جدی در راه توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر در ایران، مشکلات مالی و سرمایه‌گذاری است. پروژه‌های بزرگ مانند احداث نیروگاه‌های خورشیدی نیاز به سرمایه‌گذاری‌های کلان دارند که با توجه به شرایط اقتصادی و محدودیت‌های ارزی کشور، جذب این سرمایه‌گذاری‌ها با دشواری‌هایی همراه است. ایجاد بازارهایی مانند تابلوی برق سبز در بورس انرژی می‌تواند به جذب بخش خصوصی برای سرمایه‌گذاری در این حوزه کمک کند.
پیشنهادها برای حل بحران
برای رفع بحران ناترازی انرژی، ایجاد یک نهاد مرکزی و بالادستی زیر نظر رئیس‌جمهور برای مدیریت جامع انرژی در کشور ضروری است. این نهاد باید قادر باشد سیاست‌های کلان انرژی را با نگاه فراتر از منافع بخشی تدوین و هماهنگی لازم را میان وزارتخانه‌ها و دستگاه‌های مختلف برقرار کند. علاوه بر این، اصلاح تدریجی قیمت‌گذاری حامل‌های انرژی و حرکت به سمت منابع تجدیدپذیر می‌تواند راهکارهای بلندمدت مؤثری برای حل این بحران باشد.
به طور کلی، ایران باید به سمت اصلاحات ساختاری در سیاستگذاری‌های انرژی حرکت کرده و از تجربیات موفق کشورهای دیگر بهره‌برداری کند تا بتواند با چالش‌های انرژی خود مقابله کند
