مشارکت در زنجیره‌های ارزش جهانی و فرصت‌های توسعه اقتصادی
مشارکت در زنجیره‌های ارزش جهانی، علی‌رغم افزایش ریسک‌های ژئوپلیتیک، همچنان به‌عنوان یکی از محتمل‌ترین و غیرقابل‌اجتناب‌ترین مسیرهای توسعه اقتصادی شناخته می‌شود. این امر می‌تواند به تقویت ساختارهای صنعتی کشورها و رشد اقتصادی پایدار کمک کند.
هشت صنعت برتر تا سال 2030
مطالعات نشان می‌دهد که به‌عنوان متوازن‌ترین روش ورود به زنجیره‌های ارزش جهانی، اقتصاد ایران در هشت صنعت کلیدی فعالیت دارد: صنایع حمل‌ونقل (اعم از وسایل حمل‌ونقل آبی، ریلی، هوایی و موتورسیکلت)، تولید کالاهای فلزی ساخته‌شده، فرآورده‌های معدنی غیرفلزی، دارویی (شیمیایی و گیاهی)، چوب و کالاهای چوبی، منسوجات و پوشاک، چرم و محصولات چرمی و فرآورده‌های غذایی و آشامیدنی. این صنایع به‌ویژه در زمینه‌های میان‌دستی و ستانده میانی، به‌طور متوازن در زنجیره‌های ارزش جهانی حضور دارند. این ویژگی باعث می‌شود که این صنایع مقاومت بیشتری در برابر تکانه‌های جهانی داشته باشند و در آینده گزینه‌های مناسبی برای گسترش به حلقه‌های بالاتر زنجیره باشند.
نشست تخصصی “ایران و زنجیره‌های ارزش منطقه‌ای: واقعیت‌ها و راهبردها”
در نشست تخصصی برگزارشده توسط موسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی، بررسی روندهای زنجیره‌های ارزش جهانی و منطقه‌ای و چالش‌ها و فرصت‌های موجود در این زمینه‌ها در سه محور اصلی مورد بحث قرار گرفت. پریسا یعقوبی، عضو هیئت علمی موسسه، در این نشست توضیح داد که زنجیره‌های ارزش می‌توانند در بخش‌های مختلف صنعت شامل “بالادست” و “پایین‌دست” تقسیم‌بندی شوند. صنایع بالادست بیشتر به تولید مواد اولیه و منابع اولیه مربوط می‌شوند، در حالی که صنایع پایین‌دست در فرآیند تولید محصولات نهایی نقش دارند.
تحلیل عملکرد ایران در زنجیره‌های ارزش جهانی
در راستای بررسی روند رشد مشارکت کشورها در زنجیره‌های ارزش جهانی، داده‌ها نشان داد که کشورهای همجوار ایران در صنایع مختلف، نظیر صنایع غذایی، چوب، فلزات اساسی، و پالایشگاهی، بیشترین رشد را در سال‌های اخیر تجربه کرده‌اند. همچنین، مشارکت ایران در زنجیره‌های پایین‌دست در صنایعی مانند وسایل نقلیه موتوری، لاستیک، و چرم قابل توجه است.
چالش‌های موجود و راهکارهای پیشنهادی
در این جلسه همچنین به چالش‌های اصلی موجود در راهبردهای صنعتی و تجاری کشور اشاره شد. امین مالکی، عضو هیئت علمی موسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی، به بی‌توجهی به بخش خدمات در طراحی سیاست‌های اقتصادی کشور اشاره کرد و افزود که این بی‌توجهی، یکی از دلایل اصلی مشکلات موجود در مشارکت مؤثر در زنجیره‌های ارزش منطقه‌ای است.
صنعت پلاستیک و نیاز به نوآوری
افسانه شفیعی، دیگر عضو هیئت علمی موسسه، بر لزوم ارتقاء محصولات و فرآیندها در صنایع راهبردی مانند صنعت پلاستیک تأکید کرد. به گفته وی، برای پیوستن به زنجیره‌های ارزش منطقه‌ای و جهانی، صنایع باید نه تنها به فرآیندهای موجود خود توجه کنند بلکه به نوآوری و بهبود بهره‌وری از طریق کاهش هزینه‌ها و افزایش خدمات پشتیبانی نیز بپردازند.
نتیجه‌گیری
به‌طور کلی، برای بهره‌برداری بهینه از زنجیره‌های ارزش جهانی و منطقه‌ای، کشورها باید به‌ویژه در صنایع کلیدی، فرآیندهای خود را به‌روز کرده و به سمت نوآوری‌های جدید حرکت کنند. پیوستن به این زنجیره‌ها نه تنها یک انتخاب، بلکه یک الزام برای توسعه اقتصادی است.
