دنیای اقتصاد – علاوه بر این تحلیل‌های رسمی از رشد تولید صنایع بورسی در تیرماه حاوی نکات مهمی است؛ نخست اینکه مهم‌ترین دلیل مثبت شدن رشد صنعت در تیرماه به‌دلیل رشد بالای صنعت خودروسازی بوده است. مورد دوم اینکه صنایع فلزات اساسی و کانه‌های غیرفلزی دو صنعتی بودند که با وجود رشد شاخص تولید مثبت در خردادماه، در ماه مذکور به‌دلیل محدودیت‌های اعمال شده در تامین برق آنها، رشد منفی را تجربه کردند. مورد سوم؛ صنایع فلزات اساسی و کانه‌های غیرفلزی بیشترین سهم را در کاهش رشد تولید صنعت داشتند. مورد چهارم اینکه بخش عمده‌ای از کاهش رشد تولید در تیر ماه به رشد منفی 3/ 2واحد درصدی تولید شرکت‌های صادرات محور برمی‌گردد که کمترین میزان در یک‌سال اخیر است. در نهایت اینکه بررسی شاخص موجودی انبار در صنعت در دو ماه تیر و خرداد حاکی از افزایش موجودی انبار است. همزمانی این افزایش با روند کاهشی تولید در تیر ماه می‌تواند نشانه‌هایی از کاهش بیشتر تولید در ماه‌های آتی باشد.
اهمیت شاخص تولید صنعت
بیش از نیمی از تولیدات کشور در اختیار بیش از 250 شرکت صنعتی پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار و فرابورس است. این شرکت‌ها به‌صورت ماهانه، گزارش تولید خود را منتشر می‌کنند. از این‌رو با توجه به بررسی آمار این شرکت‌ها، می‌توان وضعیت تغییرات تولید صنعت کشور را رصد کرد. پژوهشکده پولی و بانکی بانک‌مرکزی در گزارشی با عنوان گزارش ماهانه تولید صنعتی، با استفاده از اطلاعات شرکت‌های بورسی، وضعیت شاخص تولید صنعتی کل کشور را در تیر ماه سال جاری بررسی کرد. بررسی‌های رسمی نشان می‌دهد که شاخص به دست‌آمده از داده‌های این شرکت‌ها، همراستا با شاخص تولید صنعتی کل کشور است. در نتیجه شاخص مذکور در زمانی که شاخص‌های رسمی کل کشور با تاخیر منتشر می‌شوند و تواتر فصلی دارند، می‌تواند جایگزین خوبی برای آنها باشد و وضعیت تغییرات ماهانه صنعت را نشان دهد. به عبارت دیگر گزارش مذکور به‌عنوان پیش‌نگر رشد اقتصادی محسوب می‌شود.
آنالیز رشد صنایع
بررسی آمارهای رسمی نشان می‌دهد شاخص تولید صنعتی شرکت‌های بورسی در نخستین ماه تابستان سال جاری نسبت به مدت مشابه سال 99 رشدی به میزان 5/ 2درصد داشته است که در مقایسه با رشدهای ماه‌های قبلی خود در سال جدید، کاهش قابل ملاحظه‌ای داشته است. به عبارت دیگر رشد 5/ 2درصدی شاخص تولیدات صنعتی در تیرماه، کمترین میزان نرخ رشد در 12 ماه اخیر بوده است. افزون بر این، تحلیل‌های رسمی از رشد تولید صنایع بورسی در تیرماه حاوی نکات مهمی است؛ نخست اینکه تولید در دو صنعت مهم کشور یعنی محصولات شیمیایی و خودروسازی در ماه مذکور نسبت به مدت مشابه سال 1397 به ترتیب معادل 6/ 2 و 3/ 15درصد کمتر بوده است. مورد دوم اینکه با توجه به محدودیت‌هایی که دولت در تامین برق بخش خانگی داشت، مجبور شد تا طی اعلامیه‌ای برای تامین برق صنایع فولاد و سیمان محدودیت‌هایی اعمال کند. نتیجه این موضوع اینکه با وجود رشد مثبت صنایع فلزات اساسی و کانی‌های غیرفلزی در خردادماه نسبت به مدت مشابه سال 99 (به ترتیب معادل 5/ 3 و 4/ 5درصد) به یک‌باره این رشد در تیرماه به میزان منفی 6/ 2 و 7/ 2درصد رسید. این کاهش قابل توجه رشد می‌تواند تحت تاثیر محدودیت تامین برق این صنایع باشد. افزون بر این صنایع مذکور بیشترین سهم را در کاهش رشد تولید صنعت داشتند. مورد سوم اینکه صنعت خودروسازی عامل اصلی مثبت شدن رشد شاخص کل تولید صنعتی شرکت‌های بورسی در تیرماه بوده است. شاخص تولید این صنعت در تیرماه رشدی معادل 1/ 20درصد نسبت به مدت مشابه سال گذشته داشته که این میزان از رشد صنعت مذکور در ماه‌های خرداد و اردیبهشت بیشتر بوده است. مورد چهارم اینکه بخش عمده‌ای از کاهش رشد تولید در تیر ماه به رشد منفی 3/ 2واحد درصدی تولید شرکت‌های صادرات‌محور برمی‌گردد که کمترین میزان در یک‌سال اخیر است. در نهایت اینکه رشد تولید در صنایع دارویی، دستگاه‌های برقی و فرآورده‌های نفتی برای دومین ماه متوالی منفی بوده است.
کاهش 2/ 5 واحد درصدی رشد صنعت
در بخش دیگر این گزارش به بررسی آمارهای رسمی مرتبط با رشد شاخص تولید صنعتی بورس و شاخص تولید صنعتی مرکز آمار نسبت به مدت مشابه سال قبل در بازه زمانی شهریور 97 تا تیرماه 1400 پرداخته است. تحلیل‌های رسمی نشان می‌دهد رشد تولید صنعتی بعد از اعمال دور جدید تحریم‌های بین‌المللی در سال 1397 منفی شد و این رشد منفی تا فصل پاییز 1398 ادامه داشت. در ادامه تولید صنعتی از فصل زمستان 98 رشد مثبت را تجربه کرد که این رشد مثبت در طول سال 99 ادامه داشت؛ به‌نحوی‌که در پایان سال 1399 به میزان 4/ 5درصد رسید. البته در سال 98 این روند بهبود با وقفه‌ای دوماهه در اسفند 98 و فروردین 99 به‌علت شیوع پاندمی کرونا و پیامدهای قرنطینه و تعطیلی کسب‌وکارها بدنبال آن همراه بود. با شروع سال 1400 تولید صنعتی همچنان به رشد مثبت خود ادامه داد؛ به نحوی که در ماه‌های اردیبهشت و خرداد به ترتیب رشدی معادل 8/ 6 و 7/ 7درصد را ثبت کرد. بنا بر آمارهای رسمی رشد شاخص تولید صنعتی در تیرماه با افت 2/ 5واحد درصدی نسبت به خردادماه به میزان 5/ 2 درصد رسید.این موضوع به این معنا است که روند افزایشی که در ماه‌های اخیر وجود داشته در این ماه دنبال نشده است.
نکته قابل ذکر دیگر در این خصوص اینکه شاخص تولید صنعتی شرکت‌های بورسی (سال پایه 95) در تیرماه سال جاری به میزان 104 واحد رسیده که تقریبا برابر با شاخص تیر ماه سال 1397 بوده ولی نسبت به شاخص تولید در انتهای سال 1396 که به میزان 110 واحد بوده معادل 7/ 2 درصد کمتر شده است.این موضع نشان از وضعیت عقبگرد در تولبدات صنعتی کشور دارد.پیشتر «دنیای‌اقتصاد» در گزارشی با عنوان «فرصت جهش صنعتی در پساتحریم» به این موضوع اشاره کرده بود که مقایسه شاخص تولید صنعتی مرکز آمار در سال 99 با سال 90 نشان می‌دهد که سطح تولید در سال 99 حدود 10 درصد کمتر از سال 90 است.این عقبگرد در بخش صنعت برای کشوری که منابع و پتانسیل بالایی برای رشد دارد؛ نشان از وضعیت نامطلوب بخش تولید در یک دهه گذشته است.ازسوی دیگر این آمار نشان‌دهنده وجود ظرفیت استفاده نشده در صنعت است.بدیهی است که کاهش تحریم‌ها و افزایش تقاضای جهانی می‌تواند امکان استفاده از ظرفیت بلااستفاده این بخش را فراهم کند و رشد تولید در این بخش را به همراه داشته باشد.
دو نشانه کاهش رشد تولید
به‌منظور داشتن تحلیل جامعی از چرایی تغییرات در تولید، بررسی آمار تولید به تنهایی اکتفا نمی‌کند.بررسی تغییرات در موجودی انبار محصولات، علاوه بر اینکه تحلیل بهتری از علت تغییرات ارائه می‌دهد به‌دلیل آنکه شاهدی از وضعیت بازار و تقاضا است، می‌تواند در پیش‌بینی روند آتی تولید نیز کمک کند.بررسی آمارهای رسمی درباره تغییرات موجودی انبار نشان می‌دهد که اولا تغییرات در موجودی انبار در مجموع صنایع در سال‌های اخیر زیر ۳درصد از تولید بوده است.دوم اینکه با توجه به تحریم‌های بین‌المللی و اینکه بسیاری از صنایع در زیر ظرفیت اسمی خود تولید می‌کنند، می‌توان این فرضیه را مطرح کرد که مهم‌ترین بازدارنده رشد تولید در بین صنایع، محدودیت در تقاضای داخلی و خارجی است.از این‌رو بهبود در تقاضا می‌تواند محرک رشد تولید محسوب شود. افزون بر این بررسی تغییرات موجودی انبار شرکت‌های صنعتی در سال جاری نشان می‌دهد که در فروردین و اردیبهشت ماه، تغییر در موجودی انبار شرکت‌های صنعتی تحت تاثیر تغییر قابل توجه در استراتژی فروش شرکت‌های خودروساز قرار گرفت به نحوی که شاخص کل موجودی انبار صنعت را با کاهش موجودی انبار مواجه کرد.این روند در خردادماه عوض شد به نحوی که برخلاف دو ماه گذشته موجودی انبار صنعت به‌طور متوسط با افزایش روبه‌رو شد. درنهایت در تیر ماه نیز این روند برقرار بود. نکته دیگر اینکه افزایش موجودی انبار در دو ماه متوالی به همراه روند کاهشی رشد تولید، می‌تواند نشانه‌هایی از کاهش بیشتر رشد تولید در ماه‌های آتی باشد.
عامل اصلی سودآوری صنایع
در بخش انتهایی این گزارش به بررسی سودآوری شرکت‌ها پرداخته شده است. اهمیت این موضوع به‌دلیل آن است که برای تداوم تولید و پایداری رشد در صنایع، داشتن حاشیه سود مطمئن از الزامات مهم به‌شمار می‌آید. بنا بر آمارهای رسمی از میان 476 شرکت که اطلاعات مالی آنها در دو سال مالی اخیر در دسترس بوده، در دوازده‌ماه سال 1399 معادل 34 شرکت زیانده وجود داشته که این تعداد نسبت به سال 98 (در بین همین شرکت‌ها)، معادل 20 واحد کمتر شده است. نکته دیگر اینکه در بین شرکت‌های مورد بررسی در صنایع فلزات اساسی، فرآورده‌های نفتی و دارویی در دوازده‌ماه سال 1399 هیچ شرکت زیاندهی وجود نداشته است. مورد بعدی اینکه کاهش شرکت‌های زیانده در بین شرکت‌های پذیرفته‌شده در بازارهای مختلف بورس و فرابورس دو سال اخیر ادامه‌دار بوده؛ به‌نحوی‌که شرکت‌های زیانده در سال 99 کمتر از سال 98 و در سال 98 نیز کمتر از سال 97 بوده است. این موضوع به‌صورت کلی نشان از بهبود روند سودآوری شرکت‌های صنعتی در دو سال اخیر دارد.
علاوه بر این مقایسه رشد سود اسمی در بازه 6ماهه، 9ماهه و 12ماهه سال 1399 نسبت به مدت مشابه سال قبل حاکی از افزایش رشد سود اسمی در بین شرکت‌ها است. در‌حالی‌که در 6ماه سال 1399 رشد سود اسمی شرکت‌ها معادل 68درصد بوده، این میزان در بازه 9ماهه و 12ماهه به ترتیب معادل 131 و 133درصد بوده است. طبیعتا رشد نرخ ارز که منجر به افزایش سودآوری شرکت‌های صادراتی شده یکی از مهم‌ترین دلایل این روند افزایشی در بازار بوده است.
بررسی آمارهای رسمی نشان می‌دهد که در بین صنایع مهم مانند سنوات اخیر شرکت‌های خودروسازی و ساخت قطعات بدترین وضعیت را از نظر سودآوری داشته‌اند؛ به نحوی که تنها صنعتی است که جمع سود خالص شرکت‌های آن منفی است. با وجود اینکه در سال 1399 تعداد شرکت‌های زیانده در این صنعت نسبت به سال قبل کاهش داشته، اما زیان اسمی این صنعت در سال مذکور نسبت به سال قبل از آن بیش از 120 درصد رشد داشته است. بخش عمده‌ای از این زیان‌ها به دو شرکت خودروساز ایران‌خودرو و سایپا مربوط است. از سوی دیگر در بین سایر صنایع، سود اسمی سه صنعت فرآورده‌های نفتی، فلزات اساسی و محصولات شیمیایی بیشترین رشد را داشته است. بخش عمده شرکت‌هایی که سود بیشتری داشته‌اند، از محل افزایش نرخ ارز در این شرکت‌های صادراتی بوده است. صنایع دیگر مانند محصولات غذایی و دارویی با وجود رشد سود اسمی در سال1399 از روند نزولی در سودآوری خود برخوردار بوده‌اند.
