دنياي اقتصاد : زبان فارسی در دنیای مجازی کمرنگ و کمرنگ‌تر می‌شود؛ تا جایی که به گواه آمار W۳tech، سهم زبان فارسی در فضای وب نسبت به سال گذشته از ۶/ ۲ درصد به ۶/ ۱ درصد کاهش یافته است. کارشناسان معتقدند که دلایل مختلفی سبب شده تا این اتفاق رخ دهد، اما سیاست‌های داخلی از جمله فیلترینگ در راس این دلایل قرار دارند که حضور فارسی‌زبانان در فضای وب را کمرنگ‌تر کرده است. از طرف دیگر، ایران اکسس شدن (دسترسی به وب‌سایت‌ها تنها از طریق آدرس‌های اینترنتی ایران) بسیاری از وب‌سایت‌های داخلی هم باعث شده است تا سهم محتوای فارسی از اینترنت کاهش پیدا کند. این اتفاق علاوه بر کاهش محتوای فارسی در بستر وب، باعث اختلالات بسیاری شده که واکنش انجمن تجارت الکترونیک تهران را هم به دنبال داشته است. این انجمن در نامه‌ای ادامه روند فعلی را عامل کاهش کیفیت اینترنت و دامن زدن به ایزوله شدن اینترنت کشور می‌داند.
ضربه فیلترینگ به جایگاه زبان فارسی
آن‌طور که از گزارش w3tech پیداست، سهم زبان فارسی در فضای وب نسبت به سال گذشته کاهش یافته و از 6/ 2 درصد به 6/ 1 درصد رسیده است. همچنین در حال حاضر جایگاه زبان فارسی در میان زبان‌های پرکاربرد وب نیز ۲ پله سقوط کرده و به جایگاه دهم رسیده است. این در حالی است که در سال 1400 زبان فارسی در میان زبان‌های پرکاربرد دنیا جایگاه پنجم را کسب کرده بود. در مرداد ماه سال 1400 مقام‌های دولتی و کاربران فضای مجازی به جایگاه پنجم زبان فارسی در میان زبان‌های پرکاربرد وب واکنش نشان دادند و کسب این جایگاه را نشان از رشد شتابان خط و زبان فارسی در اینترنت دانستند، اما این جایگاه چندان ماندگار نشد و طی دو سال گذشته روندی نزولی پیدا کرد. در مرداد ۱۴۰۰ اعلام شد که سه سایت دیجی‌کالا، آپارات و ورزش‌سه در فضای مجازی و همچنین افزایش ضریب نفوذ تلفن همراه در سال‌های گذشته، دلایل رشد زبان فارسی بوده‌اند و در گزارش آن زمان W3tech این سه سایت در صدر وب‌سایت‌های فارسی پربیننده قرار داشتند. با این حال در گزارش جدید W3tech نام هیچ یک از این سه سایت ایرانی نیامده است و سایت شبکه‌های اجتماعی فیس‌بوک، توییتر، ویکی‌پدیا، نسخه تحت وب آفیس، وردپرس و… در صدر قرار دارند.
آن‌طور که فعالان حوزه و کارشناسان می‌گویند دلایل مختلفی باعث افت جایگاه زبان فارسی در فضای وب شده است. حامد بیدی کنشگر اینترنت و فضای مجازی درباره دلیل کمرنگ شدن زبان فارسی در فضای وب به «دنیای اقتصاد» می‌گوید: «می‌توان گفت سیاست‌های داخلی از یک طرف و تحریم‌های خارجی و محدودیت‌های بین‌المللی از طرف دیگر، منجر به چنین اتفاقی شده است. با این حال در این موضوع به نظر می‌رسد که سیاست‌های داخلی از چند جهت بیشتر تاثیرگذار بوده است. در راس تمام سیاست‌های داخلی هم سیاست فیلترینگ باعث حضور کمرنگ‌تر ایرانیان در پلتفرم‌های بین‌المللی شده است. این اتفاق به نوعی تاثیر فرهنگ اجتماعی ایرانیان را در دهکده فرهنگ جهانی و همچنین نفوذ و قدرت فرهنگ ایرانی در دنیا را کمتر می‌کند.»
بیدی ادامه داد: «در دهه 80 پلتفرم‌های داخلی بسیار خوبی برای میزبانی وبلاگ‌نویسی فعالیت می‌کردند و تیغ سانسور هم مانند امروز تیز نبود. از طرف دیگر گستردگی فیلترینگ کمتر بود؛ در نتیجه در آن زمان زبان فارسی در فضای وب گستردگی بیشتری داشت. با وجود اینکه ضریب نفوذ اینترنت در ایران بسیار رشد کرده است و توقع می‌رفت که زبان فارسی در فضای وب بیشتر گسترش یابد، این اتفاق عملی نشد. یکی از بارزترین دلایل این اتفاق، فیلترینگ است. اما تنها بحث سیاست فیلترینگ مطرح نیست و اختلال ترافیک بین‌المللی هم به عنوان مکمل سیاست فیلترینگ در این اتفاق نقش پررنگی دارد. وقتی کاربر با سایت یا پلتفرمی روبه‌رو می‌شود که فیلتر نشده است، اما دسترسی سخت و کندی دارد، ترجیح می‌دهد فعالیت زیادی نداشته باشد. کما اینکه اگر امروز یوتیوب رفع فیلتر شود و مشکلات کمتری برای بارگذاری ویدئوها وجود داشته باشد، طبعا مردم راحت‌تر می‌توانند تولید محتوا کنند و همین موضوع منجر به تولید محتوای فارسی بیشتر می‌شود.»
سایت‌ها
انجمن تجارت الکترونیک تهران در نامه اخیر خود تاکید کرده است که ایران اکسس شدن وب‌سایت‌ها هم نقش پررنگی در کم شدن سهم محتوای فارسی در اینترنت داشته است. این انجمن در نامه‌ای خطاب به مدیران درگاه‌های اینترنتی کشور اظهار کرده است: «با توجه به نتایج تست‌های کمیسیون اینترنت و زیرساخت انجمن تجارت الکترونیک، درگاه شما فقط از طریق آدرس‌های اینترنتی ایران قابل دسترس است(IRAN Access شده است). این موضوع باعث نارضایتی کاربران و اختلال‌هایی از جمله موارد ذیل شده است: کاربران بین‌المللی از جمله ایرانیان خارج از کشور، امکان اتصال به این وب‌سایت را ندارند؛ ممکن است کاربران داخلی در هنگام استفاده از وی‌پی‌ان، خدمات شما را دچار اختلال یا قطع تصور کنند؛ موتورهای جست‌وجو و روبات‌های دسته‌بندی و تحلیل اطلاعات از جمله گوگل و بینگ، در پیمایش و اتصال کاربران به وب‌سایت شما با اختلال مواجه می‌شوند؛ اختلال موتورهای جست‌وجو باعث افزایش حملات کلاهبرداری (فیشینگ) از طریق وب‌سایت‌هایی می‌شود که تلاش می‌کنند جایگزین وب‌سایت شما را معرفی کنند؛ سهم محتوای فارسی از اینترنت کاهش و توسعه و ویژه‌سازی ابزارهای جهانی با زبان فارسی به مرور کاهش پیدا می‌کند.»
با این حال هر چه تعداد سایت‌های داخلی که ایران اکسس هستند بیشتر شود، دسترسی گوگل به محتوای فارسی کمتر می‌شود. شاید بخش خصوصی به دلیل مسائل امنیتی این روند را در پیش گرفته باشد، اما این بهانه خوبی برای ایران اکسس کردن سایت‌هایشان نیست. این یعنی آنها نمی‌توانند امنیت سایت‌هایشان را تامین کنند؛ در نتیجه مجبور می‌شوند آی‌پی‌‌های خارجی را ببندند که هکرهای خارجی نتوانند سایت‌شان را هک کنند. این یعنی ما از نظر فنی آن‌قدر ضعیف هستیم که به خاطر این موضوع سایت‌ها را ایران‌اکسس می‌کنیم.» او در ادامه افزود: «از طرف دیگر، مهاجرت افراد متخصص این‌قدر زیاد شده است که دیگر افرادی که می‌توانند کار محافظت از دیتاها را انجام بدهند، بسیار محدود شده‌اند. این مجموعه اتفاقات باعث شده تا سهم زبان فارسی از وب کاهش پیدا کند و نمی‌توان گفت تنها یک پارامتر خاص باعث این اتفاق شده است.»
این در حالی است که از دسترس خارج شدن وبلاگ‌های فارسی – که زمانی منابع بزرگ و مهم تولید محتوای فارسی در فضای وب بودند- هم تاثیر چشمگیری بر کمرنگ شدن این زبان در فضای وب داشته است. مهم‌ترین اتفاق در این زمینه، توقف فعالیت پرشین بلاگ است. عطا خلیقی که یکی از مدیران پرشین بلاگ در دهه 80 بود، در این باره می‌گوید: «من در سال 83 از پرشین بلاگ خارج شده‌ام. اما به‌طور کلی بسته شدن هر سایتی که محتوای زیادی دارد، ضربه محکمی به زبان فارسی خواهد زد. در حال حاضر اکثر محتوایی که تولید می‌شود، در بلاگ‌ها است. به‌طور کلی سایت‌هایی که محتوا تولید می‌کنند، به‌دنبال این هستند که رتبه‌شان در گوگل افزایش پیدا کند تا از این طریق بازاریابی انجام دهند. وقتی فضای استارت‌آپی ضعیف می‌شود، درآمدزایی در آن فضا کمتر خواهد بود؛ در نتیجه فعالیت‌های مربوط به تولید محتوا هم که به واسطه بازاریابی شرکت‌ها انجام می‌شود، کاهش پیدا می‌کند. به همین دلیل نمی‌توان ایران اکسس شدن را تنها پارامتر کم شدن سهم زبان فارسی از وب دانست.»
با این اوصاف افزایش ضریب نفوذ اینترنت و تلفن همراه نه تنها به گسترش خط و زبان فارسی در فضای وب منجر نشده است،
