طبق آماری که مرکز پژوهش‌های مجلس در سال ۱۴۰۲ منتشر کرده است، از میان ۲۳ هزار دستگاه اتوبوس بین‌شهری در حال تردد، ۱۳ هزار دستگاه فرسوده هستند که به معنای فرسودگی ۵۶ درصدی این ناوگان است. در حالی که میانگین سن ناوگان حمل‌ونقل در جهان کمتر از پنج سال است.
فرسودگی اتوبوس‌های بین‌شهری در سال‌های اخیر خسارت‌های زیادی به همراه داشته است. بررسی اخبار نشان می‌دهد که برخی تصادفات، مانند حادثه اتوبوس خبرنگاران و تصادف‌های اخیر برای دانش‌آموزان، به دلیل فرسودگی اتوبوس‌ها بوده است. حالا با نزدیک شدن به تعطیلات نوروزی، کمبود و فرسودگی ناوگان حمل‌ونقل بین‌شهری دوباره توجه‌ها را به خود جلب کرده است.
تسهیلاتی که به نتیجه نرسید
چند وقت پیش، معاون وزیر راه و شهرسازی آخرین وضعیت فرسودگی اتوبوس‌های بین‌شهری را تشریح کرد و اظهار داشت: «در ناوگان اتوبوسی برون‌شهری کشور با مشکل فرسودگی مواجه‌ایم و بیش از ۷۰ تا ۸۰ درصد از اتوبوس‌های فعلی کشور بالای ۱۵ سال عمر دارند، در حالی که میانگین سن ناوگان در دنیا کمتر از پنج سال است.»
وی در ادامه افزود: «برای نوسازی این ناوگان هم با کمبود مواجهیم و هم فرسودگی. بنابراین باید فرآیند واردات و نوسازی را همزمان پیش ببریم. در این سال‌ها اقداماتی انجام شده که مهم‌ترین آن مصوبه شورای اقتصاد برای تأمین ۸۵ هزار ناوگان است که از این تعداد حدود ۹ هزار دستگاه آن اتوبوس هستند.»
رضا اکبری ادامه داد: «این مصوبه تسهیلاتی را فراهم می‌کند تا تولیدکنندگان داخلی یا واردکنندگان بتوانند اتوبوس وارد کنند. این تسهیلات بر اساس صرفه‌جویی سوخت حاصل از بهینه‌سازی، به آنها تعلق می‌گیرد. اما چون ساختار این مصوبه به صورت پسینی است (یعنی تسهیلات بعد از واردات پرداخت می‌شود)، مورد استقبال قرار نگرفت و تولیدکنندگان و واردکنندگان تمایلی به اجرای آن ندارند.»
رئیس سازمان راهداری و حمل‌ونقل جاده‌ای کشور افزود: «با فعالان این بخش جلساتی برگزار کردیم. آنها می‌گویند که باید ابتدا وام پرداخت شود، چون وام پس از واردات فایده‌ای ندارد. به همین دلیل در حال پیگیری هستیم تا این مصوبه را به حالت پیشینی تبدیل کنیم.»
واردات اتوبوس در شرایط بحرانی
اکبری گفت: «در قانون بودجه سال گذشته، امسال و برنامه هفتم توسعه، سه یا چهار مصوبه برای واردات اتوبوس داریم. امسال مصوبه‌ای تحت عنوان مصوبه اربعین از دولت گرفتیم که از خرداد تا کنون در وزارت صنعت ثبت سفارش انجام شده است. تعدادی از این اتوبوس‌ها تأیید فنی گرفته‌اند، ولی تعداد کمی از آنها وارد کشور شده‌اند.»
وی افزود: «در شرایط ایده‌آل، به ۸ هزار دستگاه اتوبوس نیاز داریم. در حال حاضر، تنها ۱۵۰ دستگاه اتوبوس وارد مرزهای کشور شده که ۷۰ دستگاه آنها وارد شده و ۷۵ دستگاه دیگر در گمرک در حال ترخیص است. برای جلوگیری از بحران، حداقل باید ۲ هزار دستگاه دیگر وارد کشور شود.»
نیاز به تأمین وام برای نوسازی ناوگان
معاون وزیر راه و شهرسازی توضیح داد: «اگر بخواهیم ناوگان حمل‌ونقل را نوسازی کنیم، باید حداقل نصف هزینه تمام‌شده اتوبوس‌ها به‌عنوان وام در روز اول پرداخت شود. برای تولید هر هزار دستگاه اتوبوس، به حدود ۱۰ هزار میلیارد تومان نیاز داریم که فعلاً هیچ بودجه‌ای برای این موضوع در دسترس نیست.»
وی همچنین اشاره کرد: «در بخش واردات نیز فرآیندهای پیچیده‌ای وجود دارد. واردات اتوبوس به حدود ۱۸ مرحله مختلف نیاز دارد. اگر واردکننده نتواند در مدت زمان مشخص به مرحله بعدی برسد، فرآیند به طور کامل از ابتدا شروع می‌شود که این موضوع باعث کاهش استقبال از واردات اتوبوس شده است.»
راه‌حل‌های ممکن
اکبری در پایان گفت: «اگر بخواهیم در کوتاه‌مدت ۲ تا ۳ هزار دستگاه اتوبوس وارد کنیم، باید مصوبه‌ای از سران قوا بگیریم و اختیار کل فرآیند ثبت سفارش، تأیید فنی و تخصیص ارز به وزارت راه و شهرسازی داده شود. اگر این اتفاق بیفتد، می‌توانیم قول دهیم که طی یک سال ۲ هزار دستگاه اتوبوس وارد کشور کنیم.»
