در هفته‌های اخیر، بازار خودرو با چالش‌های زیادی مواجه بوده است. پروژه تولید و واردات خودروی اقتصادی که سال‌ها به عنوان وعده‌ای از سوی سیاست‌گذاران مطرح شده بود، در حال حاضر به یکی از معضلات اصلی تبدیل شده است. هزینه‌های بالا در تولید و واردات خودرو و همچنین کاهش ارزش پول ملی باعث شده است که پروژه «خودروی اقتصادی» به یک آرزو بدل شود. این امر به ویژه اقشار کم‌درآمد را از امکان خرید خودرو محروم کرده است.
۴۱ ماه انتظار برای خرید خودروی اقتصادی
در سال‌های اخیر، تولید خودروی اقتصادی در ایران به یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های سیاست‌گذاران و اقشار کم‌درآمد تبدیل شده است. هدف از تولید خودروی اقتصادی، فراهم کردن امکان خرید برای اقشار متوسط و کم‌درآمد جامعه است. اما این پروژه، برخلاف وعده‌ها، هیچ‌گاه به واقعیت نپیوست.
طبق آخرین آمار، نصف خانوارهای ایرانی فاقد خودرو هستند و تنها ۱۳.۵ میلیون خانوار ایرانی از داشتن خودروی شخصی محرومند. در یک دهه گذشته، وعده‌هایی برای تولید و واردات خودروی اقتصادی به جامعه داده شده، اما این پروژه تاکنون شکست خورده است.
در بسیاری از کشورهای جهان، خودروی اقتصادی به خودرویی اطلاق می‌شود که قیمت آن متناسب با درآمد متوسط خانوارها باشد و هزینه‌های نگهداری و سوخت آن مقرون‌به‌صرفه باشد. اما در ایران، حتی خودروهایی که به عنوان «اقتصادی» معرفی می‌شوند، از توان خرید بسیاری از اقشار جامعه خارج هستند. به عنوان مثال، ارزان‌ترین خودروی بازار ایران یعنی ساینا با قیمتی حدود ۴۵۰ میلیون تومان، ۳.۵ برابر درآمد سالانه یک فرد با حداقل حقوق است.
مشکلات تولید خودروهای اقتصادی در ایران
علاوه بر مشکلات اقتصادی و ارزشی پول ملی، مسئله اصلی دیگر در تولید خودروهای اقتصادی در ایران، صرفه اقتصادی برای خودروسازان است. خودروهای ارزان‌قیمت بیشتر زیان‌های مالی برای خودروسازان به همراه دارند و دولت با قیمت‌گذاری دستوری، این زیان‌ها را تشدید می‌کند. به همین دلیل بسیاری از خودروهای ارزان‌قیمت مانند پراید، پژو ۲۰۶ و سمند از سبد تولیدی خودروسازان حذف شده‌اند.
از طرف دیگر، واردات خودروی اقتصادی به ایران نیز یک پروژه غیرممکن به نظر می‌رسد. قیمت پایین پول ملی باعث شده که هر خودرویی که وارد کشور شود، بهایی چندین برابر پیدا کند. به عنوان مثال، یک خودروی ۱۰ هزار دلاری که به ایران وارد شود، قیمت تمام‌شده‌ای بیش از یک میلیارد تومان خواهد داشت. همچنین بسیاری از خودروهایی که زیر ۱۰ هزار دلار قیمت دارند، توسط سازمان ملی استاندارد برای ورود به کشور مجوز نمی‌گیرند.
مشکلات بهره‌وری در صنعت خودروی ایران
بزرگترین چالش تولید خودرو در ایران، بهره‌وری پایین در صنعت خودروسازی است. باوجود اینکه نیروی کار در ایران هزینه پایینی دارد، کیفیت نیروی کار و ماشین‌آلات صنعتی پایین است. همچنین، بسیاری از خودروسازان به جای سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه، در بخش‌هایی مانند بانک‌ها سرمایه‌گذاری می‌کنند که به هیچ‌وجه به بهبود کیفیت محصولات کمک نمی‌کند.
این وضعیت باعث شده که تولید خودروهای جدید با بهره‌وری بالا، برای خودروسازان ایران عملی نباشد و حتی در صورت تلاش برای تولید خودروهای اقتصادی، با مشکلات جدی مواجه شوند.
راه‌حل‌ها و چشم‌اندازهای آینده
به اعتقاد کارشناسان، حل این مشکل نیازمند اصلاحات ساختاری در صنعت خودروسازی ایران است. این صنعت باید از بن‌بست ارتباطات بین‌المللی خارج شود و به زنجیره جهانی خودرو وصل گردد. با این رویکرد، ایران می‌تواند ماشین‌آلات و دانش فنی جدید وارد کند و در نهایت، تولید خودروهایی با بهره‌وری بالا و قیمت مناسب را ممکن سازد. به این ترتیب، شاید در آینده بتوان به تولید خودروی اقتصادی در ایران امیدوار بود.
در حال حاضر، اصلاحات در ساختار صنعت خودروسازی و بهبود کیفیت تولید، تنها راه‌حل ممکن برای پاسخگویی به نیاز بازار و اقشار کم‌درآمد است.
