دنیای اقتصاد – این سفر که در آستانه تشکیل دولت سیزدهم از اهمیت بالایی برخوردار است، در پاسخ به سفر سال ۱۳۹۸ وزیر خارجه ایران به توکیو انجام می‌شود. سفر به تهران بخشی از تور منطقه‌ای مقام ژاپنی به خاورمیانه و در ایستگاه‌های قاهره، تل‌آویو، امان، دوحه و آنکارا است. پیش از این رسانه‌ها اعلام کردند وزیر خارجه ژاپن قصد دارد اواسط مردادماه برای دیدار با مقام‌های دولت رئیسی و تاکید بر تمایل توکیو برای تقویت روابط دوستانه با جمهوری اسلامی، به تهران سفر کند.همچنین عابد اکبری، کارشناس مسائل آسیا در یادداشتی اختصاصی برای «دنیای اقتصاد» پنج هدف اصلی را برای این سفر برشمرده است. به گفته این کارشناس، تحولات افغانستان، برجام، رایزنی با دولت جدید، تضمین امنیت انتقال انرژی و چالش‌های مرتبط با کرونا از جمله محورهای مهم دیدارهای وزیر ژاپنی در تهران است.
ضرورت آزادسازی منابع ارزی ایران
رئیس‌جمهوری ایران دیروز یکشنبه در جریان دیدار وزیر خارجه ژاپن، روابط تهران و توکیو را خوب و دوستانه توصیف کرد و با تاکید بر ضرورت توسعه و تعمیق روابط دو کشور در همه زمینه‌ها به ویژه روابط اقتصادی و تجاری، گفت: برای جمهوری اسلامی ایران، ارتباط با ژاپن و توسعه و تعمیق روابط و مناسبات دوجانبه از اهمیت بالایی برخوردار است. به گزارش «ایسنا»، سید‌ابراهیم رئیسی در دیدار توشیمیتسو موتگی با قدردانی از کمک‌های انسان‌دوستانه ژاپن برای مقابله با کرونا، ابراز امیدواری کرد که تداوم همکاری‌های دو کشور در این زمینه به ریشه‌کنی بیماری عالم‌گیر کرونا در دو کشور و جهان کمک کند.
رئیسی در این دیدار با تاکید بر ضرورت آزادسازی منابع ارزی مسدودشده ایران در ژاپن تاکید کرد: تاخیر در آزادسازی دارایی‌های ایران در بانک‌های ژاپنی توجیه‌پذیر نیست. رئیس‌جمهور در پاسخ به اظهارات وزیر امور خارجه ژاپن مبنی بر ضرورت و اهمیت اجرای برجام به عنوان یک توافق بین‌المللی گفت: ایران به همه تعهدات خود در برجام پایبند بوده و این آمریکایی‌ها هستند که به تعهدات خود عمل نکرده و یک جانبه از این توافق بین‌المللی خارج شدند و تحریم‌ها را گسترش دادند.
رئیسی با اشاره به اینکه اروپایی‌ها نیز به‌دنبال آمریکا از عمل به تعهدات خود در برجام سر باز زده‌اند، تصریح کرد: به‌طور طبیعی از کشوری که به تعهدات خود پایبند بوده باید تقدیر کرد و اگر کشوری از برجام خارج شده و به تعهدات خود عمل نکرده باید مورد مواخذه قرار بگیرد و آمریکایی‌ها باید به افکار عمومی جهان پاسخ دهند که چرا به تعهدات خود در برجام عمل نکرده و از این توافق بین‌المللی خارج شده‌اند.
رئیس‌جمهور با تاکید بر اینکه ایران با اصل مذاکره مشکلی ندارد، تصریح کرد: با چه توجیهی تحریم‌های آمریکا علیه ملت ایران باید همچنان ادامه داشته باشد. رئیسی در بخش دیگری از این گفت‌وگو با اشاره به تحولات اخیر در افغانستان با استقبال از تلاش‌های ژاپن و دیگر کشورهای منطقه برای کمک به برقراری صلح و ثبات در افغانستان و منطقه گفت: جمهوری اسلامی ایران همواره از صلح و ثبات در افغانستان حمایت کرده و حمایت می‌کند البته معتقدیم که در افغانستان باید خود افغانستانی‌ها تصمیم بگیرند.
رئیس‌جمهور با بیان اینکه دخالت بیگانگان باعث شده مشکلات افغانستان ادامه داشته باشد، تاکید کرد: حضور آمریکایی‌ها در کشورهای منطقه از جمله افغانستان نه تنها امنیت‌سازنبوده بلکه تهدید‌آفرین نیز بوده و امروز آمریکایی‌ها بعد از ۲۰ سال اعتراف می‌کنند که حضورشان در افغانستان اشتباه بوده است که بی‌تردید در آینده نزدیک درباره دیگر کشورهای منطقه و همچنین خلیج فارس نیز شاهد این اعتراف خواهیم بود.
رئیسی همچنین تامین امنیت آب‌های منطقه‌ای و بین‌المللی را به نفع همه دانست و اظهار کرد: ایجاد هرگونه ناامنی در منطقه را برای امنیت منطقه‌ای و بین‌المللی خطرناک می‌دانیم و با آن مخالفیم. رئیس‌جمهور با تاکید بر اینکه اگر قدرت‌طلبی به هر شکلی در دنیا شکل بگیرد، به نفع هیچ ملت و منطقه‌ای نخواهد بود، گفت: زورگویی آمریکایی‌ها، استقلال، آزادی و هویت ملت‌ها را تهدید می‌کند و مقابله کشورها با یک‌جانبه‌گری و یکه‌تازی قدرت‌های زورگو یک ضرورت است.
احیای برجام به نفع همه است
«توشیمیتسو موتگی» وزیرامور خارجه ژاپن نیز در این دیدار با تبریک آغاز به کار رئیس‌جمهوری اسلامی ایران، بر توسعه و تعمیق روابط دیرینه دو کشور تاکید کرد و گفت: ایران و ژاپن از دیرباز روابط دوستانه و خوبی داشته‌اند و تردید ندارم که در دوره فعالیت دولت جدید نیز این روابط ادامه داشته و بیش از پیش توسعه خواهد یافت.
وزیر امور خارجه ژاپن با تاکید بر تلاش این کشور برای برقراری صلح و ثبات در منطقه گفت: توکیو همواره از برجام به عنوان یک توافق بین‌المللی حمایت کرده و بر این باور هستیم که احیای برجام به نفع همه بوده و می‌تواند به حل و فصل مشکلات از مسیر گفت‌وگو و مذاکره کمک کند. موتگی در ادامه با ابراز نگرانی از تحولات اخیر درافغانستان، بر ضرورت توقف خشونت و حفظ جان مردم تاکید کرد و گفت: توکیو از تلاش‌های دیپلماتیک کشورهای منطقه برای تحقق صلح و ثبات و آرامش در منطقه حمایت می‌کند و موضع اصولی ما این است که مشکلات و مسائل را باید از مسیر مسالمت‌آمیز وگفت‌وگو حل و فصل کرد.
سه محور دیدار ظریف و موتگی
وزیر خارجه ژاپن پیش از دیدار با سید‌ابراهیم رئیسی رئیس‌جمهور ایران، صبح یکشنبه با محمدجواد ظریف همتای ایرانی خود دیدار و گفت‌وگو کرد. در این دیدار که در تالار آیینه وزارت خارجه برگزار شد، دو مقام ارشد مسائل دوجانبه، برجام و افغانستان را مورد رایزنی قرار دادند. در همین ارتباط، وزیر امور خارجه در توییتی با اشاره به ملاقات امروزش با همتای ژاپنی در تهران نوشت در این دیدار درباره تقویت روابط دوجانبه، چگونگی احیای برجام و شرایط فاجعه‌بار مهندسی‌شده آمریکا در افغانستان بحث و تبادل نظر کرده است.
به گزارش خبرگزاری فارس، محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران که پیش از ظهر دیروز (یکشنبه) در تهران میزبان «توشیمیتسو موتگی» وزیر امور خارجه ژاپن بود، در توییتی با انتشار تصاویری از دیدارش با همتای ژاپنی نوشت: خرسندم که یکشنبه میزبان موتگی وزیر خارجه ژاپن در تهران هستم.
وی افزود: در دیداری که احتمالا آخرین ملاقاتم با یک همتا در منصب وزیر امور خارجه ایران باشد، ما درباره تقویت روابط دوجانبه، چگونگی احیای برجام و شرایط فاجعه‌بار مهندسی شده و دست‌ساخته آمریکا در افغانستان بحث و تبادل نظر کردیم.
وزیر خارجه ژاپن شب گذشته وارد تهران شد و امروز هم علاوه بر ظریف با دیگر مقامات ایرانی دیدار و گفت‌وگو خواهد کرد. سعید خطیب‌زاده سخنگوی وزارت امور خارجه پیش از این اعلام کرده بود: توشیمیتسو موتگی وزیر امور خارجه ژاپن به دعوت محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران از تاریخ یکشنبه ۳۱ مرداد ماه جاری سفر دو روزه‌ای را به جمهوری اسلامی ایران خواهد داشت. وی یادآور شد: این سفر که در آستانه تشکیل دولت سیزدهم از اهمیت بالایی برخوردار است، در پاسخ به سفر سال ۱۳۹۸ دکتر ظریف به توکیو انجام می‌شود.
سخنگوی وزارت امور خارجه تاکید کرد: روابط ایران و ژاپن به عنوان دو قدرت مهم در غرب و شرق آسیا همواره مهم بوده و دو کشور در ۹۰ سال روابط دیپلماتیک، بر اساس منافع مشترک، از روابط دوستانه برخوردار بود‌ه‌اند و در حال حاضر نیز رایزنی‌ها درباره مسائل دو و چندجانبه در بالاترین سطوح بین دو کشور برقرار است. خطیب‌زاده خاطرنشان کرد: وزیر امور خارجه ژاپن در این سفر علاوه بر همتای ایرانی، با دیگر مقامات ارشد ایران نیز دیدار و گفت‌وگو خواهد کرد.
امضای موافقت‌نامه گمرکی بین ایران و ژاپن
در جریان سفر وزیر خارجه ژاپن به تهران، موافقت‌نامه کمک و همکاری متقابل اداری در امور گمرکی بین دولت ژاپن و دولت جمهوری اسلامی به امضا رسید. سفارت ژاپن در تهران دیروز (یکشنبه) در توییتی همزمان با سفر وزیر خارجه ژاپن به تهران از امضای موافقت‌نامه‌ای در زمینه امور گمرکی بین دولت ژاپن و ایران خبر داد و اعلام کرد: مراسم امضای موافقت‌نامه بین دولت ژاپن و دولت جمهوری اسلامی ایران درباره کمک و همکاری متقابل اداری در امور گمرکی بین «آیکاوا کازوتوشی» سفیر تام‌الاختیار و فوق‌العاده ژاپن در ایران و «مهدی میراشرفی» معاون وزیر امور اقتصادی و دارایی و رئیس کل گمرک جمهوری اسلامی ایران در محل وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران انجام شد. این سفارتخانه هدف از این موافقت‌نامه را حمایت اداری و همکاری متقابل در امور گمرکی عنوان کرده است.
دیدار وزیر خارجه ژاپن با شمخانی
در ادامه دیدارهای وزیر خارجه ژاپن با مقامات ارشد ایران، توشیمیتسو موتگی ظهر روز یکشنبه با علی شمخانی دبیر شورای عالی امنیت ملی دیدار و گفت‌وگو کرد. به گزارش خبرگزاری فارس، وزیر امور خارجه ژاپن که شنبه شب برای دیدار و گفت‌وگو با مقامات ایرانی و بنا به دعوت محمدجواد ظریف وارد تهران شد، روز یکشنبه با حضور در محل دبیرخانه شورای عالی امنیت ملی با علی شمخانی دبیر شورای عالی امنیت ملی دیدار و گفت‌وگو کرد. در این دیدار شمخانی با اشاره به سوابق طولانی روابط بین دو کشور بر ضرورت گسترش کیفی مناسبات فیمابین بدون دخالت و تاثیر‌پذیری از طرف ثالث تاکید کرد.دبیر شورای عالی امنیت ملی گفت: ظرفیت‌های فراوانی برای ارتقای سطح روابط دو کشور به ویژه در حوزه اقتصادی وجود دارد که شایسته ریل‌گذاری جدید در تعامل با دولت جدید ایران است. شمخانی حفظ امنیت آبراه‌های بین‌المللی را از راهبردهای اصلی جمهوری اسلامی ایران برشمرد و حضور نیروهای بیگانه در خلیج فارس را مخل ثبات و امنیت پایدار در این منطقه خواند. شمخانی با تبیین رویکردهای ایران درباره برجام، نقض تعهدات و خروج غیرمسوولانه آمریکا از برجام و تداوم سیاست‌های ترامپ توسط دولت بایدن را عامل اصلی شرایط کنونی ذکر کرد و گفت: راه برون رفت از بن بست ایجاد شده توسط آمریکا، تامین حقوق حقه ملت ایران است.
دیدار با رئیس مجلس
همچنین توشیمیتسو موتگی وزیر امور خارجه ژاپن نیز با ابراز علاقه دولت این کشور به ارتقای سطح مناسبات بین توکیو و تهران، ابراز امیدواری کرد که روابط دو کشور با روی کار آمدن دولت جدید در تهران بیش از پیش گسترش یابد. وزیر امور خارجه ژاپن با اشاره به اهمیت برجام به عنوان یک توافق بین‌المللی تصریح کرد: برای احیای برجام، آمریکا باید دست از زیاده خواهی بر‌دارد.
وزیر امور خارجه ژاپن همچنین عصر روز گذشته با محمدباقر قالیباف، رئیس مجلس شورای اسلامی دیدار و گفت‌وگو کرد. رئیس مجلس شورای اسلامی در این دیدار گفت: «از دولت ژاپن انتظار داریم برای آزادسازی دارایی‌های ایران به‌ویژه در مسیر مقابله با شیوع کرونا، حرکت و اقدام جدی از خود نشان دهد.»
تاکید بر دوستی دیرینه با ایران
وزیر امور خارجه ژاپن در آستانه این سفر اظهار کرده بود: ژاپن در موقعیتی است که با بهره‌گیری از دوستی دیرینه و سنتی خود با ایران می‌تواند با صراحت با این کشور تبادل نظر کند. «توشیمیتسو موتگی» در گفت‌وگو با روزنامه سعودی «الشرق الاوسط» که روز شنبه منتشر شد، به مسائل مختلفی از جمله روابط توکیو و تهران پرداخت. به گزارش خبرگزاری فارس، وزیر خارجه ژاپن در پاسخ به سوالی درباره نقش ایران و ژاپن گفت: «ژاپن در موقعیتی است که با بهره‌گیری از دوستی دیرینه و سنتی خود با ایران می‌تواند با صراحت با ایران تبادل نظر کند.» توشیمیتسو موتگی ادامه داد، به عنوان مثال، هنگامی که «شینزو آبه» نخست وزیر سابق ژاپن خرداد ۱۳۹۸ در جریان تشدید تنش‌ها در خاورمیانه به ایران سفر کرد، مستقیما از رهبر جمهوری اسلامی خواست تنش‌ها را کاهش دهند و اوضاع را تثبیت کنند. از آن زمان، ارتباطات متقابل در سطح سران و وزرای خارجه ادامه دارد و از زمانی که من پست خود را به عنوان وزیر خارجه بر عهده گرفتم، ۶ مکالمه مستقیم با وزیر امور خارجه ایران داشته‌ام.
وی در بخش دیگری از اظهاراتش گفت ژاپن قصد دارد با کشورهای مرتبط از جمله عربستان سعودی و ایران همکاری محکمی داشته باشد تا بتواند با استفاده از موقعیت منحصر‌به‌فرد و ویژه خود در کاهش تنش‌ها و ایجاد ثبات در خاورمیانه فعالانه مشارکت کند. روز سه‌شنبه هفته گذشته نیز سفارت جمهوری اسلامی ایران در توکیو در صفحه توییترش با اشاره به سفر وزیر خارجه ژاپن به تهران اعلام کرد: «سفر جناب آقای موتگی وزیر امور خارجه ژاپن در آینده نزدیک به تهران، در آستانه تشکیل دولت جدید می‌تواند فصل نوینی برای تعمیق و گسترش روابط دوجانبه گشوده و مشورت‌های نزدیک فیمابین درباره مسائل مهم منطقه‌ای و بین‌المللی، موجبات تبادل نظر درباره موضوعات مورد علاقه دو کشور را فراهم کند.»
وزیر خارجه ژاپن در تهران دنبال چیست؟
سفر وزیر امور خارجه ژاپن به ایران بخشی از مجموعه سفرهای دیپلماتیک ماه اوت سال 2021 آقای موتگی به منطقه خاورمیانه است. این سفر که در پاسخ به سفر سال ۱۳۹۸ وزیر خارجه کشورمان به توکیو انجام می‌شود از ابعاد مختلفی دارای اهمیت راهبردی است.
نکاتی که در این مورد می‌توان در نظر داشت در ادامه تشریح می‌شود:
1. خاورمیانه در شرایط بحرانی به سر می‌برد. خروج آمریکا از افغانستان و روی کار آمدن دولت طالبان مجموعه‌ای از ابهامات امنیتی برای کشورهای خارجی به‌خصوص آنهایی که منافع حیاتی در خاورمیانه دارند ایجاد کرده است. ژاپن به عنوان یک کشور شدیدا وابسته به منابع انرژی خاورمیانه یکی از این بازیگران است. این کشور اگرچه روابط خوبی با تمامی کشورهای منطقه دارد و از جانب کشورهای تولیدکننده نفت احساس خطر نمی‌کند اما طالبان و منش سیاسی آنها برای ژاپن نگرانی‌هایی را ایجاد کرده است. از این رو به نظر می‌رسد دیدار با کشورهایی نظیر ایران، قطر و ترکیه با هدف رایزنی در باب تحولات اخیر در منطقه باشد.
2. ژاپن از جمله کشورهایی است که تلاش زیادی برای حل بحران هسته‌ای داشته است. سفر سال گذشته نخست‌وزیر ژاپن به ایران یک رویداد بسیار برجسته در تاریخ روابط میان دو کشور بود. دولت سوگا که ادامه‌دهنده راه آقای شینزو آبه در حوزه دیپلماتیک و سیاست خارجی است به این مساله پایبند بوده و همچنان درحال تلاش برای بهبود شرایط و حل این بحران است. لذا می‌توان سفر وزیر امور خارجه ژاپن را نشانه تداوم و استمرار نگاه ژاپن به مساله هسته‌ای ایران و حل مسالمت‌آمیز آن دانست. نباید از این نکته گذشت که قبل از تحریم‌های آمریکا علیه ایران، ژاپن سومین مشتری عمده نفت‌خام جمهوری اسلامی بعد از چین و هند بود، اما تحریم‌ها سطح روابط اقتصادی تهران و توکیو را به پایین‌ترین حد خود رساند. با در نظر داشتن این مساله کاملا طبیعی است که حل بحران هسته‌ای ایران برای ژاپن و اقتصاد این کشور سودمند باشد.
3. روی کار آمدن دولت جدید در ایران و تعامل با مقامات این دولت بخش دیگری از اهداف این سفر را تشکیل می‌دهد؛ ژاپن به دنبال تقویت روابط و استمرار اعتماد متقابل میان دو کشور است. برای ژاپن و ایران حفظ دستاوردهای روابط 90 ساله اهمیت زیادی دارد؛ امری که تاکنون در بازه‌های زمانی مختلف طرفین تعهد خود را به آن نشان داده‌اند. مرور صحبت‌های وزیر امور خارجه ژاپن پیش از سفر به ایران به‌خوبی مبین این امر است.
در بخشی از صحبت‌ها، وزیر امور خارجه بیان می‌کند: «برای ژاپن که حدود ۹۰ درصد نفت‌خام خود را از منطقه خاورمیانه وارد می‌کند، صلح و ثبات در منطقه خاورمیانه بسیار حائز اهمیت است… تردیدی نیست که در این زمینه، نقش ایران به عنوان کشور بزرگ در منطقه خاورمیانه بسیار مهم است. »
نقشی که ایران در تحولات منطقه می‌تواند داشته باشد به‌خصوص درباره افغانستان برای ژاپن اهمیت دارد. ژاپن به دنبال استفاده از ظرفیت‌های ایران برای تضمین ثبات در منطقه است. بدیهی است که رایزنی‌های انجام‌شده در این زمینه با مقامات ایرانی یکی از اهداف اصلی این سفر تعبیر می‌شود.
4. حزب لیبرال دموکرات با چالش انتخابات مجلس نمایندگان و انتخاب نخست‌وزیر در ماه‌های آتی روبه‌رو است. این حزب برای استمرار و تداوم قدرت نیاز به اداره دولت با کمترین چالش دارد؛ بنابراین تضمین امنیت خطوط انتقال انرژی در خاورمیانه که به‌نوعی تضمین‌کننده رشد اقتصادی این کشور است برای این حزب حیاتی تلقی می‌شود.
5. چالش‌های مرتبط با بحث کرونا نیز یکی دیگر از محورهای دیدارها می‌تواند باشد. کمک‌های ارسالی ژاپن به ایران (2میلیون و 900 هزار واکسن کرونا (آسترازنکا)) یکی از نشانه‌های بالا بودن سطح روابط میان ایران و ژاپن است. بیشترین میزان ارسال واکسن از ژاپن به یک کشور خارجی به ایران بوده است و این مساله حکایت از عمق روابط میان دو کشور دارد.
در پایان باید گفت روابط بین دو کشور ایران و ژاپن از قدمت خوبی برخوردار است و در برهه زمانی کنونی استمرار این روابط برای هر دو طرف پیامدهای مثبتی دارد.
