صمت – تولیدکنندگان محدودی که سالانه چند صد میلیون قطعه نیمه‌هادی برای انواع صنایع تولید و تامین می‌کردند، ظرفیت آنها دیگر پاسخگوی بازار تقاضا فعلی نیست. سرمایه‌گذاری جدید در این حوزه انجام‌شده اما به‌گفته کارشناسان، تولید انبوه آن برای سال ۲۰۲۳ رقم خواهد خورد. از این‌رو پیش‌بینی می‌شود صنعت قطعه جهان سال آینده هم با سختی‌هایی در تامین این قطعه روبه‌رو باشد و به‌طور قطع این وضعیت برای صنعت قطعه و خودروسازان داخلی بسیار سخت‌تر خواهد بود؛ به‌طوری که در صورت محقق نشدن برجام، خودروسازان ناچار خواهند بود به سوی خودروهای کم‌آپشن و اقتصادی حرکت کنند.
تیراژ پایین تولید در سال ۲۰۲۱
امید رضایی یکی از فعالان صنعت قطعه درباره وضعیت این صنعت در جهان در سال ۲۰۲۲ و تاثیرش در صنعت قطعه داخل به صمت گفت: ضرورت دارد پیش از پیش‌بینی وضعیت قطعه‌سازی جهان و تاثیر آن در صنعت قطعه داخل به اتفاقات سیاسی کشور بپردازیم، زیرا توافق یا عدم‌توافق در مذاکرات برجام، سرنوشت صنایع ایران را دچار تغییر و تحولات اساسی می‌کند.
وی افزود: در سال ۲۰۲۱ به‌دلیل پاندومی کرونا و کاهش تولید برخی قطعات، خودروسازان، بخشی از فروش خود را از دست دادند. در نتیجه امسال فروش از دست رفته زیادی در صنعت خودرو جهان رقم خورد.
او ادامه داد: شرکت‌های خودروساز بین‌المللی به‌دلیل کمبود کامپاندها و قطعات الکترونیکی با کاهش تیراژ زیادی روبه‌رو بودند که به‌طور قطع سال آینده به‌دنبال جبران این کسری فروش هستند.
رضایی با بیان اینکه تمام تلاش شرکت‌های خودروساز افزایش فروش است، عنوان کرد: برنامه سالانه تمام خودروسازان جهانی فروش حداکثری خواهد بود اما این امر، شرایط را برای خودروسازان کوچک سخت می‌کند.
نقشه راه وابسته به نتیجه مذاکرات
این فعال صنعت قطعه در ادامه سخنان خود با اشاره به مذاکرات وین و احیا برجام، گفت: برای پیش‌بینی وضعیت قطعه کشور در سال آینده میلادی، نیاز است نخست سرنوشت مذاکرات برجام مشخص شود. با تعیین‌تکلیف شدن مباحث سیاسی، شرایط اقتصادی و صنعتی کشور هم مشخص می‌شود.
رضایی عنوان کرد: هنگامی‌که برجام تعیین‌تکلیف نشده نمی‌توانیم برنامه‌ای بپیچیم. نقشه راه در صورت احیا برجام یا عدم‌انجام آن، متفاوت خواهد بود؛ بنابراین باید منتظر نتیجه مذاکرات ماند.
مشکلات عدم‌‌احیاء برجام
این فعال صنعت قطعه با بیان اینکه در صورت احیا نشدن برجام شرایط سختی پیش‌رو خواهیم داشت، گفت: از آغاز تحریم تا امروز سال به سال تعداد شرکت‌های خارجی که حاضر به همکاری با ایران بودند کم و کمتر شده است. در حال‌حاضر فشار اروپا و امریکا سبب شده همکاری‌ها حداقلی باشد و همتایان خارجی پروژه‌های جدید را نپذیرند.
او گفت: بیشتر این شرکت‌ها ادامه همکاری یا آغاز طرح‌های جدید را به پس از تعیین‌تکلیف شدن مذاکرات برجام موکول کرده‌اند. به‌طور قطع، این عملکرد دست تولیدکننده را در توسعه می‌بندد.
رضایی تاکید کرد: به هر حال برای یک سلسله از قطعات وابستگی داریم و این وابستگی مختص ایران نیست، زیرا خودکفایی ۱۰۰ درصدی نشدنی است. اگر در چنین شرایطی شرکت‌های تامین‌کننده قطعات موردنیاز الکترونیکی را در اختیار قطعه‌ساز و خودروساز ایرانی قرار ندهند، ادامه فعالیت‌ها دشوارتر از قبل خواهد شد.
او افزود: در چنین شرایطی نباید انتظار رشد داشت و حتی ادامه تولید بعضی از محصولات با اماواگرهایی روبه‌رو خواهد شد.
چه باید کرد؟
رضایی با بیان اینکه یک سلسله راهکارهایی برای شرایط سخت تحریمی وجود دارد، گفت: برخی از این راهکارها از آغاز تحریم انجام شده و در حال پیگیری است از جمله ساخت خودروهای جدید که عمدتا با تکیه بر توان داخل است. تاکید می‌کنم منظور از تکیه بر توان داخل، بومی‌سازی ۱۰۰ درصدی نیست، بلکه تامین حداکثری قطعات در داخل کشور است.
این فعال صنعت قطعه در پاسخ به این پرسش که این عدد چقدر است، گفت: در کلان موضوع شاید این عدد خیلی مهم نباشد هرچند با تعمیق ساخت داخل وابستگی صنعت خودرو کمتر می‌شود. اما اگر داخلی‌سازی ۹۹ درصد هم داشته باشیم و وابستگی صنعت خودرو یک درصد هم باشد، باز هم در صورت تامین نشدن همان یک درصد خودرو تجاری نخواهد شد.
رضایی با بیان اینکه پشت اعداد نباید خود را پنهان کنیم، گفت: حتی اگر درصد وابستگی کم هم باشد به هر حال، تامین آن در شرایط تحریمی سخت خواهد بود. شاید همان یک درصد وابستگی به قطعات الکترونیکی، فعالیت شرکت خودروساز را متوقف کند.
چالش‌هایی که مختص ایران نیست
این عضو انجمن قطعه‌سازان کشور ادامه داد: برخی مشکلات فعلی شرکت‌های خودروساز عدم‌ساخت داخل و تامین نشدن قطعه داخلی نیست، بلکه مشکل تهیه قطعات بین‌المللی مانند کامپاندها و قطعات الکترونیکی مانند IC و چیپ‌ست‌هاست.
این کارشناس حوزه صنعت قطعه با بیان اینکه هر IC، جایگزین خارجی دارد و باید از خارج خریداری شود، گفت: دلیل این امر عدم‌سرمایه‌گذاری در داخل برای قطعه‌ای است که تولید آن توجیه‌اقتصادی ندارد. صرفه‌اقتصادی نداشتن این قطعات برای تمام کشورها بوده، زیرا ۲ تا ۳ شرکت قدرتمند تمام نیاز بازار جهانی را با تیراژ چندصد میلیونی و با نرخ رقابتی پوشش می‌دهند. البته پس از شیوع ویروس کرونا و خوابیدن تولید شرکت‌های خودروساز به‌دلیل تامین نشدن برخی قطعات خارجی، جمع‌بندی‌ها نسبت به شکل همکاری‌های بین‌المللی تغییر کرده است.
تولید خودروهای اقتصادی
رضایی در ادامه سخنان خود با بیان اینکه البته می‌شد از پیش مهندسی و دقیق‌تر به موضوع داخلی‌سازی قطعات الکترونیکی نگاه کرد، گفت: بخشی از زیرساخت‌های موردنیاز در صنایع مربوط به تولید برخی قطعات الکترونیکی، دانش فنی و طراحی و تولید ماشین‌آلات است. در این قسمت‌ها همچنان وابستگی وجود دارد هر چند نسبت به گذشته کمتر شده است.
رضایی با تاکید بر اینکه وابستگی صفر نشده، ادامه داد: اگر برجام احیا نشود و مذاکرات نتایج مثبت نداشته باشد، سیاست‌گذاری خودروسازان به سمت خودروهای کم‌آپشن و اقتصادی‌تر حرکت خواهد کرد که وابستگی کمتری به قطعات خارجی دارند.
او بیان کرد: صنعت خودرو داخل برای ادامه حیات چاره‌ای به‌جز این راهکار ندارد. تامین قطعات روز به روز سخت‌تر شده و این هزینه تولید را افزایش داده؛ بنابراین برای ادامه فعالیت‌ها راهکاری جز تولید خودروهای اقتصادی‌تر نداریم. وی افزود: تیراژ این خودروها در کشور افزایش می‌یابد تا بتوانیم از بحران عبور کنیم.
وضعیت صنعت قطعه با احیای برجام
این عضو انجمن قطعه‌سازی کشور با اشاره به روی دیگر سکه مذاکرات و احیا برجام، اظهارکرد: اگر توافقات انجام شود، به‌طور قطع تولید محصولات رونق گرفته و خودروها متنوع می‌شوند، علاوه‌بر اینکه با اضافه شدن خودروهای جدید به سبد محصولات خودروسازان، بازار دوباره جان تازه می‌گیرد.
وی ادامه داد: برای اظهارنظر نهایی بهتر است تا نتایج مذاکرات صبر کرد، زیرا با تعیین‌تکلیف برجام، برنامه‌ها منسجم‌تر چیده خواهند شد. علاوه‌بر این، با احیای برجام نباید همچون گذشته عمل کرده و فرصت‌سوزی کنیم. باید از فضای پیش‌آمده بهترین بهره‌برداری را برای صنعت کشور به‌ویژه در حوزه خودروسازی و قطعه‌سازی داشت.
رضایی در پایان گفت: با عبور از شرایط بحرانی فعلی باید منطقی‌تر از گذشته سیاست‌گذاری کرد و جلو رفت.
رونق بازار مس و فولاد کم‌کربن
در ادامه علی‌اکبر جوانروح از دیگر فعالان صنعت قطعه به صمت گفت: هر سال صنعت قطعه جهان تغییرات اساسی دارد و امسال هم باید منتظر دگرگونی‌های جدید بود، زیرا رویکرد آینده خودروسازان جهانی محصولات برقی و خودران است. البته چند سالی است خودروسازان جهانی به این سو حرکت کرده‌اند.
وی افزود: افزایش تولید خودروهای برقی در سال آینده قطعی است و این امر بازار تقاضا مس را بالا می‌برد. مس یکی از مواد اولیه برای ساخت موتورهای الکترونیکی است.
او ادامه داد: تولیدکنندگان مس باید افزایش ظرفیت و در نتیجه افزایش تیراژ داشته باشند تا بین تولید و بازار مس موازنه برقرار شود.
وی اضافه کرد: از سوی دیگر، سود فولادسازان که در حوزه ورق‌های فولادی کم‌کربن برای موتورهای الکترونیکی فعالیت دارند، افزایش می‌یابد، زیرا بازار تقاضای آنها هم روند صعودی خواهد داشت.
رد یک مبادله پایاپای
جوانروح با بیان اینکه این مسئله شرایط را برای صنعتگران داخلی سخت می‌کند، گفت: در داخل فناوری موردنیاز برای حرکت به سوی قطعات خودروهای برقی وجود ندارد.
چندی پیش یکی از شرکت‌های فرانسوی برای مبادله دانش در مقابل تامین ورق فولاد کم‌کربن (ماده اولیه موتور الکترونیکی خودروهای برقی) به یکی از شرکت‌های فولادساز داخلی پیشنهاد همکاری داد اما این پیشنهاد از سوی طرف ایرانی رد شد. البته مدتی بعد با رایزنی‌های انجام‌شده این همکاری موردموافقت قرار گرفت اما دیر شده بود.
جوانروح در پاسخ به این پرسش که این شرکت فرانسوی با وجود قوانین تحریمی چگونه حاضر به همکاری با ایران شده بود، گفت: در برخی همکاری‌ها می‌توان از کشوری مانند سوئیس اجازه خاص دریافت کرد.
به این ترتیب، قرار بود شرکت یادشده در قبال تامین ورق فولاد کم‌کربن، دانش و فناوری موتورهای الکترونیکی را در اختیار ما قرار دهد. حتی پذیرفته بود این ماده اولیه را با یک کشور واسط خریداری کند که این همکاری شکل نگرفت.
او توضیح داد: این شرکت فرانسوی-سوئیسی تولیدکننده لمینیشن است؛ قطعه‌ای فولادی که دور آن سیم‌پیچ می‌شود. این قطعه همان پوسته موتورهای الکترونیکی بوده که شرکت یادشده یکی از تامین‌کننده بزرگ جهان است. در این قطعه ورق‌های نازک فولادی روی هم می‌خوابد و قطعه موردنیاز ساخته می‌شود.
البته تولید این قطعه نیاز به فناوری خاصی دارد؛ شرکت فرانسوی به‌دلیل بازار خوبی که در اختیار دارد به‌دنبال تامین مواد اولیه موردنیازش بود.
کم‌اقبالی برقی‌ها در داخل
جوانروح با تاکید بر اینکه قطعه‌سازان و خودروسازان ما باید به این سو حرکت کنند، زیرا راه جهانی صنعت خودرو جهان تولید خودروهای سبز و برقی است، گفت: صنعتگران باید از تولید قطعات خودروهای سوخت فسیلی به سوی محصولات با فناوری جدید حرکت کنند.
متاسفانه در این راستا، قطعه‌سازان خواهان تغییرات نبوده و تمایلی به سرمایه‌گذاری جدید در بسترهای نو را ندارند؛ بنابراین تا نخواهیم، روند تولید همان شیوه قدیمی با محصولات از رده خارج شده جهانی خواهد بود.
او بیان کرد: اگر به‌دنبال رشد هستیم باید همراه با جامعه جهانی جلو برویم، در غیر این صورت، درجا خواهیم زد؛ وضعیتی که امروز به آن دچار هستیم.
این فعال صنعت قطعه با اشاره به وابستگی صنعتگران به بازار داخل ادامه داد: اگر دانش جدید موردنیاز در حوزه موتورهای الکترونیکی را به‌دست می‌آوردیم، می‌توانستیم در تولید ژنراتورها هم موفق‌تر عمل کنیم، زیرا این قطعه برای ژنراتورها هم مورداستفاده قرار می‌گیرد.
ضرورت ارتقای سطح سواد صنعتی
جوانروح خاطرنشان کرد: برای تحقق تغییرات در قطعه‌سازی و خودروسازی باید سطح سواد صنعتی ما بالا برود.
او گفت: قطعه‌سازان بین‌المللی به‌طور دائم در حال تحقیق و توسعه (R&D) و پیشرفت هستند، در حالی که صنعتگر ما در داخل فقط در ظاهر به این موضوع می‌پردازند.
وی افزود: فراموش نکنیم کسب دانش با تجربه به‌دست می‌آید و خارجی‌ها تجربیات خود را رایگان در اختیار ما قرار نمی‌دهند. آنها بهره‌برداری لازم را از دانش داشته و با دستیابی به علم جدید آن را منتشر می‌کنند. دانش فنی جدید را یا باید خود به‌دست آوریم یا خریداری کنیم.
این قطعه‌ساز با بیان اینکه ما خودروساز نیستیم و فقط کارخانه‌دار هستیم، گفت: تا در صنعت و تولید به‌دنبال ابتکار و خلاقیت نباشیم، راه به‌جایی نخواهیم برد و نمی‌توانیم خودرو با علم روز تولید کنیم.
او ادامه داد: محصولات هم جز بازار داخل بازار تقاضای دیگر نخواهد داشت، زیرا در شرایط فعلی در دانش موردنیاز صندلی‌های مدرن هم مانده‌ایم، ساخت قطعات جدید مانند قطعات خودروهای برقی جای خود دارد.
جوانروح در پایان گفت: در حالی‌که شرکت‌های خودروساز و زنجیره تامین آنها سال‌هاست تولید خودروهای برقی را آغاز کرده‌اند، هنوز در فناوری جدید خودروهای بنزینی مانند سنسور بین خطوط که اجازه نمی‌دهد خودرو از مسیر خود منحرف شود و اینکه اجازه سبقت غیرمجاز را به صاحب خودرو نمی‌دهد، مانده‌ایم.
سخن پایانی
بنابر این گزارش، شرکت‌های قطعه‌ساز جهانی سخت مشغول طرح‌های نو در حوزه تولید خودروهای برقی و خودران هستند و به‌گفته برخی فعالان صنعت خودرو، قطعه‌سازان ایرانی تمایلی به سرمایه‌گذاری جدید و حرکت در مسیرهای جدید را ندارند. سال آینده تولید خودروهای برقی با رشد بیشتری همراه خواهد شد و زنجیره تامین از بخش قطعات سوخت فسیلی به سوی قطعات خودروهای سبز گام‌های بلندتری برمی‌دارند. بنابراین پیش‌بینی می‌شود درجا زدن صنعت قطعه با تحولات جهانی همچنان ادامه داشته باشد.
