البته صادرات خودرو هم روش دیگری است تا عرضه و تقاضا در بازار متعادل شود. اما هنگامی‌که تیراژ تولید داخل تعادل را در بازار داخل برقرار نمی‌کند چگونه قرار است با وجود نیاز داخل صادرات رخ دهد؟ با وجود کمبود نقدینگی در قطعه‌سازی و در نتیجه تیراژ پایین، قرار است با چه ظرفیتی صادرات انجام شود؟ پرسش دیگر این است که تامین قطعات برای بازار جهانی برای چه خودروهایی خواهد بود؛ خودروهای داخلی یا خودروهای در حال تردد در کشورهای جهان؟ و آیا دانش و توان مالی صنعت قطعه اجازه سرمایه‌گذاری برای تولید قطعات جدید و دست‌کم خودروهای در حال تردد کشورهای همسایه را می‌دهد؟
واردات خودرو به مقدار نیاز
روح‌اله ایزدخواه، مدیر کمیته خودرو کمیسیون صنایع و معادن مجلس شورای اسلامی درباره طرح تصویبی این کمیسیون و واردات خودرو به‌ازای صادرات قطعه به گفت: آنچه در کمیسیون به تصویب رسیده این است که هر فرد حقیقی یا حقوقی و نه فقط قطعه‌ساز، می‌تواند به‌ازای صادرات خودرو یا قطعات آن یا سایر محصولات نیرومحرکه، معادل ارز حاصل شده خودرو وارد کند.
این نماینده مجلس یازدهم در پاسخ به پرسشی مبنی بر اینکه با وجود مشکلات تولید و تامین قطعات برای خودروسازان داخلی، قطعه‌ساز چگونه می‌توانند صادرات داشته باشد، عنوان کرد: تمام جوانب امر دیده و درباره آن فکر شده است. میزان واردات فقط به اندازه کمبود عرضه خواهد بود؛ یعنی هرگاه عرضه خودرو کمتر از تقاضای موثر باشد و بازار با کمبود عرضه مواجه باشد، این نیاز با واردات جبران خواهد شد.
وی افزود: کیفیت خودروها هم برای واردات دیده شده و هر خودرویی امکان واردات ندارد؛ بنابراین شروط واردات را سختگیرانه تدوین کردیم؛ اینکه مصرف سوخت آن D به بالا باشد (مصرف سوخت پایین)، به‌لحاظ کیفیت باید در سطح استانداردهای داخلی باشد و… در نتیجه واردات هر خودرویی امکان‌پذیر نخواهد بود.
او ادامه داد: کمبود ارز هم در این طرح دیده شده؛ بنابراین واردات خودرو نباید ردیف ارزی جدید ایجاد کند و باید از محل ارز بدون منشأ یا ارز حاصل از صادرات باشد.
ایزدخواه با تاکید بر دانش فنی صنعت قطعه، اظهارکرد: دانش فنی قطعه‌سازان بالا بوده و این‌گونه نیست که نتوانیم قطعات موردنیاز خودروسازان خارجی را تولید و تامین کنیم. اتفاقا مزیت کشور در قطعه‌سازی نسبت به خودروسازی بالاتر بوده؛ بنابراین امکان صادرات در صنعت قطعه وجود دارد و می‌توانیم با افزایش ظرفیت به این هدف دست پیدا کنیم.
واردات همسو با حمایت از تولید
مدیر کمیته خودرو کمیسیون صنایع و معادن مجلس شورای اسلامی در پاسخ به این پرسش که آیا قطعه‌سازان عنوان کرده‌اند با وجود کمبود نقدینگی، توان افزایش تیراژ تولید را دارند و می‌توانند صادرات انجام دهند، گفت: نمی‌توان واردات را صفر کرد. موضوع واردات خودرو باید به‌گونه‌ای انجام شود که علاوه‌بر تنظیم بازار، محرکی برای افزایش تولید داخل هم باشد. وی تصریح کرد: واردات خودرو با برنامه در کمیسیون صنایع و معادن مجلس تصویب‌شده تا رقابت در بازار شکل گیرد. بنابراین وقتی خودروساز واردات را به ضرر بنگاهش ببیند تلاش می‌کند عرضه محصولاتش را افزایش دهد و به‌این ترتیب واردات روند کاهشی خواهد داشت. او افزود: برای اینکه اجحافی در حق مصرف‌کننده نشده و خودروساز هم دچار تنبلی نشود، واردات باید با شروط اعلام‌شده انجام شود. درحال‌حاضر، خودروهای خارجی با نرخ بسیار بالاتر از نرخ جهانی در کشور در حال خریدوفروش است. اعضای کمیسیون صنایع و معادن مجلس برای برون‌رفت از این موقعیت و تنظیم بازار، واردات خودرو را به‌شکل محدود و فقط به اندازه نیاز بازار تصویب کرده‌اند که این امر هم منافاتی با تولید داخل ندارد. وی ادامه داد: سیاست‌گذاری برای واردات محصولات باید به‌گونه‌ای باشد که همسو با حمایت از تولید داخل بوده و به‌این ترتیب خودروهایی وارد شود که در داخل تولید نمی‌شوند یا به‌دلیل عرضه کم در بازار نیاز به واردات دارند. اعضای کمیته خودرو به‌دنبال این است تا به این شکل، بازار و قیمت‌ها کنترل شوند؛ بنابراین در مجموع خودروساز ما رقابت‌پذیری خود را حفظ کرده و دچار ناکارآمدی نمی‌شود. ایزدخواه در پاسخ به این پرسش که آیا کمیسیون صنایع و معادن مجلس زمانی این طرح را به تصویب رساند که مطمئن شد قطعه‌سازان توان صادرات دارند و می‌توانند به بازار جهانی قطعه صادر کنند، گفت: کمیسیون در این‌باره مطمئن است که این امر رخ می‌دهد. به‌طور قطع کشور در صنعت قطعه مزیت داشته و امکان صادرات دارد. با این مشوق، خود قطعه‌سازی هم تشویق به صادرات می‌شود و در نهایت این طرح به‌نفع صنعت خودرو کشور است. این نماینده مجلس یازدهم در پاسخ به پرسشی مبنی بر اینکه آیا سال آینده با این روش واردات خودرو انجام خواهد شد، گفت: اگر به تصویب نهایی در صحن علنی مجلس برسد، امکان واردات برای سال آینده وجود دارد که به‌طور قطع تاثیر خوبی روی قیمت‌ها خواهد گذاشت.
طرحی شکست‌خورده
در ادامه سعید مدنی، مدیرعامل پیشین گروه خودروسازی سایپا درباره موفقیت طرح واردات خودرو به‌ازای صادرات قطعه به گفت: توانمندی‌‌هایی در صنعت قطعه ایجادشده که کم هم نیست، با این وجود از هم‌اکنون می‌توان گفت این طرح شکست‌خورده است. وی افزود: ما در تولید قطعات خودرویی تسلط داریم که عمدتا در تیراژ انبوه و برای خودروهای داخلی است. اگر به صنعت قطعه برای خودروهای خارجی سفارش‌های زیادی داده شود و ارزش سرمایه‌گذاری داشته باشد، بعضی از قطعه‌سازان و نه همه، کار را مهندسی و در ادامه تولید انبوه را آغاز کرده و صادرات خواهند داشت. اما به جرأت می‌توان گفت بیش از ۳ تا ۴ درصد از نیازهای ارزی ما که بتوان در ازای آن خودرو وارد کرد، تامین نخواهد شد. او اظهارکرد: معتقدم این طرح بیشتر به یک شعار شبیه است تا واقعیت. یعنی تا زمانی‌که خودروسازان و قطعه‌سازان گرفتار تحریم داخلی، کمبود نقدینگی و… هستند، انتظار اینکه قطعه در حجمی صادر کنیم که بتوانیم خودرو وارد کنیم، دور از انتظار بوده و غیرکارشناسی است. مدیرعامل پیشین گروه خودروسازی سایپا با بیان اینکه اجرای این طرح در شرایط فعلی امکان‌پذیر نیست، ادامه داد: این هم به معنی توانمند نبودن قطعه‌سازان داخلی در امر صادرات نیست اما باید دید حجم قطعات قابل‌استفاده در خودروهای خارجی که به‌روز هستند، چقدر است و آیا ما می‌توانیم رقم قابل‌توجهی از این قطعات را صادر کنیم که بتوانیم در ازای آن خودرو یا حتی قطعه وارد کنیم. به نظرم نشدنی باشد به‌ویژه اینکه گرفتار چالش‌های تحریمی هستیم؛ با وجود اینکه عنوان می‌شود بخشی از تحریم‌ها رفع شده است. او اضافه کرد: واقعیت این است که نرخ تمام‌شده محصولات داخلی بالا بوده و بخشی از بسیاری از قطعات های‌تک که در داخل تولید می‌شوند و ممکن است برای خودروهای خارجی هم قابل‌استفاده باشند، وارداتی هستند. به‌این ترتیب به این راحتی نمی‌توان گفت در حال تولید قطعه در داخل هستیم و می‌توانیم صادرات داشته باشیم. مدنی با بیان اینکه برخی از بخش‌های قطعات‌های‌تک ساخت داخل هم وارداتی است، گفت: این قطعات نیاز ارزی دارند و نرخ آنها گران تمام می‌شود. در نتیجه نرخ محصولات داخلی رقابتی نبوده و نمی‌توانند سهمی در بازار بین‌المللی داشته باشند.
اماواگرهای تولید و صادرات
در ادامه رضا رضایی یکی از تولیدکنندگان بنام قطعه در کشور درباره واردات خودرو به‌ازای صادرات قطعه به گفت: امکان این امر در کوتاه‌مدت و وضعیت فعلی صفر است. در دوره وزارت محمدرضا نعمت‌زاده، وزیر پیشین صنعت، معدن و تجارت همین موضوع مطرح شد اما آیا در این چند سال واردات خودرو به‌ازای صادرات قطعه و خودرو داشتیم؟ رضایی با بیان اینکه به‌نام قطعه‌ساز قرار است واردات خودرو انجام شود، ادامه داد: در واقع همان زمان هم به‌دنبال راهکاری بودند تا مجوز واردات را منطقی نشان دهند. این فعال صنعت قطعه تصریح کرد: در آن زمان با من به‌عنوان رئیس انجمن قطعه‌سازان کشور مذاکره شد. در دوره‌ای که قطعه‌سازان ارتباطات بین‌المللی خوبی داشتند هم عنوان شد که در این همکاری‌های دوجانبه ایران و فرانسه باید ۳۰ درصد تولیدات کشور صادر شود. آیا محقق شد؟ رضایی در این‌باره توضیح داد: قطعه‌سازان زیادی آدیت شدند اما تعداد محدودی برای تامین قطعات خودروهای خارجی انتخاب شدند که در نهایت هم قراردادی منعقد نشد. از محصولات تولیدی ما تنها آفتاب‌گیر پژو مورد تایید قرار گرفت که پس از ۷ ماه مذاکره و بالا و پایین شدن نرخ در نهایت طرح صادرات به نتیجه نرسید. وی ادامه داد: طرف خارجی با اشاره به بی‌نظمی در کشور اعلام کرد که ممکن است مدت زمان زیادی محصولات در انبارش دپو شود و این هزینه‌بر بوده و باید قیمت‌ها بسیار پایین‌تر باشد. رضایی با بیان اینکه سود تولید و ارزآوری برای کشور در همکاری با خط تولید خودروساز (OE) است، عنوان کرد: تامین قطعه برای بازار لوازم یدکی سودی ندارد و نمی‌تواند درآمد بالایی داشته باشد که به‌ازای آن بخواهیم خودرو وارد کنیم. چنانچه در حال‌حاضر هم برخی از قطعه‌سازان به‌طور محدود برای بازار لوازم یدکی برخی خودروسازان تامین قطعه دارند. رضایی با بیان اینکه قوانین خودروسازان خارجی با ایران متفاوت است، گفت: خودروسازان بین‌المللی عادت به تعیین سورس‌های متعدد برای یک قطعه ندارند، امری که در صنعت خودرو ایران معمول است؛ از این‌رو آنها از خیلی پیش‌تر سورس‌های خود را انتخاب می‌کنند و با آنها همکاری دارند. او ادامه داد: قطعه‌ساز ایرانی برای کدام مدل خودرو خارجی می‌تواند تولید قطعه داشته باشد؟ این قطعات نیاز به قالب و سرمایه‌گذاری دارد. حتی با فراهم بودن منابع مالی چین، کره‌جنوبی و حتی ترکیه که خود قطعه‌ساز و صادرات دارند (ترکیه سال گذشته ۵۵ میلیارد دلار صادرات قطعه داشت) قطعه خریداری نمی‌کنند کشورهای اروپایی هم همان‌طور که گفتم و قبلا تجربه‌شده حاضر به همکاری نیستند، چون برای آنها صرفه اقتصادی ندارد. رضایی با بیان اینکه حتی اگرچند قطعه‌ساز بزرگ همکاری مشارکتی داشته باشند باز هم طرحی نشدنی است، گفت: مواد اولیه مناسب نداریم، ماشین‌آلات ما کهنه و از رده خارج هستند و… که قیمت‌ها را رقابتی کرده و کیفیت محصولات را افزایش می‌دهد. این قطعه‌ساز ادامه داد: ما هنوز نتوانسته‌ایم مشکل برق واحدهای صنعتی را حل کنیم، چگونه می‌خواهیم این حجم صادرات قطعه داشته باشیم که به‌ازای آن خودرو وارد کنیم؟
سخن پایانی
بنابر این گزارش باوجود اینکه کمیسیون صنایع و معادن مجلس شورای اسلامی عنوان می‌کند طرح‌های تصویبی با رایزنی و مطالعه با کارشناسان و فعالان حوزه‌های مربوط برنامه‌ریزی و تدوین می‌شود در موضوع واردات خودرو به‌ازای صادرات ابهامات بسیاری مطرح است. مثل همیشه باید منتظر بود و دید آیا این طرح در دست‌کم دو سال آینده محقق می‌شود یا قرار است مانند همیشه با آزمون‌وخطا تصمیم‌گیران دوره مسئولیت خود را سپری کنند.
