به گزارش ایسنا، «قانون هوای پاک»در ۲۵ تیرماه ۱۳۹۶ به تصویب مجلس رسید و از سوی حسن روحانی – رئیس جمهوری وقت – برای اجرا ابلاغ شد. این قانون براساس ۳۴ ماده ۲۱ دستگاه اجرایی مختلف ازجمله وزارت کشور، وزارت نفت، وزارت نیرو، نیروی انتظامی، شهرداری، صدا و سیما و…را مکلف کرده است که هر یک به تناسب وظایف خود، اقداماتی را برای کنترل آلودگی هوا در کشور اجرایی کنند.
قانون هوای پاک در حالی با هدف اصلی کاهش آلودگی هوا به تصویب رسید که ماده ۸ آن به‌همین منظور تمامی اشخاص حقیقی و حقوقی مالک وسایل نقلیه موتوری اعم از سبک، نیمه‌سنگین، سنگین، موتورسیکلت را مکلف کرد که وسایل نقلیه خود را پس از رسیدن به «سن فرسودگی» از رده خارج کنند. در ماده ۱ آیین‌نامه اجرایی این ماده از قانون که در سال ۹۷ به تصویب رسید نیز سن فرسودگی انواع خودروها را در قالب یک جدول تعیین و تشریح شد اما حدود دو سال پیش، فردی که باید براساس این آیین‌نامه خودروی تویوتا لندکروز ۲۰ ساله خود را اسقاط می‌کرد به دیوان عدالت اداری درباره این آیین‌نامه شکایت کرد و منتج به استعلام دیوان عدالت اداری از شورای نگهبان شد و در نهایت فقهای این شورا سال گذشته اعلام کردند که تعیین سن فرسودگی برای خودروها خلاف شرع است و آیین‌نامه ماده ۸ قانون هوای پاک باید باطل شود. دو دلیل شورای نگهبان برای ابطال این آیین‌نامه قانونی این بود که نمی‌توان با در نظر گرفتن حقوق عامه حق مالکیت افراد را سلب کرد و از سوی دیگر راهکارهای بهتری برای تعیین سن فرسودگی خودروها وجود دارد.
در پی ابطال آیین‌نامه اجرایی ماده ۸ قانون هوای پاک، آیین‌نامه اجرایی جدیدی در خصوص تعیین سن مرز فرسودگی خودروها، تعداد دفعات سالانه معاینه فنی خودروها پس از رسیدن به سن فرسودگی، محدودیت‌های خودروهای فرسوده و همچنین از رده خارج کردن آن‌ها به تصویب رسید اما ۲۱ مهر ماه خبری منتشر شد که سازمان حفاظت محیط زیست با اعلام اینکه درحال حاضر تعداد دفعات معاینه فنی سالانه وسایل نقلیه موتوری پیش از رسیدن به سن مرز فرسودگی، به‌صورت واضح در متن آیین‌نامه اجرایی ماده ۸ قانون هوای پاک مصوب ۱۴۰۰ ذکر نشده است، به منظور تدقیق موضوع و جلوگیری از ایجاد هرگونه ابهام در اجرای مصوبه، پیشنهاد اصلاح آیین‌نامه ماده ۸ قانون هوای پاک را جهت سیر مراحل بررسی و تصویب به دولت ارائه کرده است و پیشنهاد فوق در کمیسیون امور زیربنایی، صنعت و محیط زیست مراحل تصمیم‌گیری را سپری می‌کند.
چرا سن فرسودگی خودروها، معاینه فنی و اسقاط خودروهای فرسوده مهم است؟
اما چرا ماده ۸ قانون هوای پاک مهم تلقی می‌شود و ابطال آیین‌نامه اجرایی آن واکنش‌های متعددی را از سوی کارشناسان و سازمان حفاظت محیط زیست برانگیخت؟ براساس چندین مطالعه انجام شده سهم خودروهای فرسوده در آلودگی هوای کلانشهرها بین ۴۰ تا ۶۵ درصد برآورد می‌شود این در حالیست که منابع متحرک شامل خودروهای دیزلی، خودروهای شخصی، موتورسیکلت‌ها و… سهم قابل توجهی (حدود ۶۰ درصد) در انتشار آلاینده ذرات معلق که آلاینده شاخص هوا در کلانشهرهایی از جمله تهران به‌ویژه در فصل زمستان به‌حساب می‌آیند، دارند.
همچنین براساس یافته‌های مطالعات صورت گرفته در مرکز تحقیقات آلودگی هوا دانشگاه علوم پزشکی تهران، سالانه در ایران حدود ۴۰ هزار نفر به دلیل مواجهه با آلودگی هوا دچار مرگ زودرس می شوند و میانگین سالانه غلظت مهمترین آلاینده هوا یعنی «ذرات معلق کمتر از ۲.۵ میکرون» (PM۲.۵) در کشور تقریبا سه برابر مقادیر استاندارد و رهنمود موجود و شش برابر حدود رهنمود جدید سازمان جهانی بهداشت است.
از این رو می‌توان نتیجه گرفت که از رده خارج کردن خودروهای فرسوده که تعدادشان در سطح کشور و در کلانشهرها هم کم نیست، می‌تواند نقش مهمی در کاهش آلودگی هوا و تنفس راحت شهروندان داشته باشد. همانطور که حسن کریمی سنجری- کارشناس صنعت خودرو – نیز در پی ابطال آیین‌نامه اجرایی قانون هوای پاک با اشاره به اینکه آسیب یک خودروی فرسوده ناایمن کمتر از آسیب آلودگی‌های ناشی از خودروهای فرسوده برای شهروندان نیست و هردو مثال‌هایی برای نقض حقوق عامه به حساب می‌آیند، تاکید بر حقوق عامه مالک یک خودروی فرسوده را باعث نادیده گرفتن حقوق عامه سایر مردم دانسته بود.
هرچند به‌دنبال ابطال این آیین‌نامه اجرایی، مشکلات متعددی ازجمله بلاتکلیفی موضوع اسقاط ناوگان فرسوده به‌وجود آمد اما آیین‌نامه جدید ماده ۸ قانون هوای پاک با موضوع سن فرسودگی وسایل نقلیه فرسوده و تعیین ملاک اسقاط، با پیشنهاد سازمان حفاظت محیط زیست و سایر دستگاه‌های ذی‌ربط در کمیسیون‌های هیات دولت مورد بررسی قرار گرفت و در نهایت در ۹ خرداد ماه سال ۱۴۰۰ به تصویب رسید.
آیین‌نامه اجرایی ماده ۸ قانون هوای پاک چه می‌گوید؟
در آیین‌نامه قدیم ماده ۸ قانون هوای پاک ملاک اسقاط خودروها، «سن فرسودگی خودرو» بود درحالی‌که براساس آیین‌نامه اجرایی جدید این ماده که با رویکرد حفظ حق مالکیت افراد درخصوص وسیله نقلیه و افزایش نظارت بر انجام معاینه فنی به جای تعیین مطلق سن به عنوان معیار فرسودگی خودرو، در خرداد ماه سال جاری به تصویب هیئت وزیران رسید، ملاک اسقاط انواع خودروها «معاینه فنی» است. در آیین‌نامه جدید دو نوع سن مرز فرسودگی و سن فرسودگی برای انواع وسایل نقلیه تعریف شده است و به این‌ترتیب زمانی‌که وسیله نقلیه به سن مرز فرسودگی یعنی سنی که وسایل نقلیه موتوری به علت طول عمر و میزان کارکرد، دچار افت عملکردی و ایمنی می‌رسد، نیازمند مراقبت و تعمیرات بیشتر است و باید تعداد دفعات معاینه فنی سالانه و هزینه‌های تردد آن افزایش یابد همچنین در این آیین‌نامه جدید، وسیله نقلیه موتوری که بدون توجه به حد سن مرز فرسودگی، پس از دو دوره متوالی مندرج در جدول سن مرز فرسودگی و تعداد دفعات انجام معاینه فنی انواع وسایل نقلیه موتوری، نتواند گواهی معاینه فنی معتبر اخذ کند به‌عنوان وسیله نقلیه موتوری فرسوده مشخص و مشمول محدودیت‌های ماده ۸ قانون هوای پاک می‌شود.
آیین‌نامه اجرایی ماده ۸ قانون هوای پاک که در خرداد ماه سال جاری تصویب شد شامل ۱۱ ماده و ۷ تبصره است که ماده ۲ آن سن مرز فرسودگی انواع خودروها را تعیین و تشریح می‌کند. اما ۲۱ مهر ماه خبری منتشر شد که سازمان حفاظت محیط زیست با اعلام اینکه درحال حاضر تعداد دفعات معاینه فنی سالانه وسایل نقلیه موتوری پیش از رسیدن به سن مرز فرسودگی، به‌صورت واضح در متن آیین نامه یاد شده ذکر نشده است، به منظور تدقیق موضوع و جلوگیری از ایجاد هرگونه ابهام در اجرای مصوبه، پیشنهاد اصلاح آیین نامه ماده ۸ قانون هوای پاک را جهت سیر مراحل بررسی و تصویب، به دولت ارائه کرده است و پیشنهاد فوق در کمیسیون امور زیربنایی، صنعت و محیط زیست مراحل تصمیم‌گیری را سپری می‌کند.
اصلاحیه پیشنهادی سازمان حفاظت محیط زیست شامل چه مواردی است؟
سازمان حفاظت محیط زیست در اصلاحیه پیشنهادی ضمن اینکه سن مرز فرسودگی برای کشنده، کامیون و کامیونت را شش سال کاهش و تعداد دفعات سالانه معاینه فنی پس از رسیدن به سن فرسودگی را برای خودروهای عمومی پایه گازسوز و برقی، وانت پایه گازسوز و بنزینی، مینی‌بوس و میدل باس درون و برون شهری دیزلی و پایه گازسوز، اتوبوس برون شهری و کشنده، کامیون و کامیونت افزایش داده است، با پیشنهاد افزودن یک تبصره جدید به ماده ۲ آیین‌نامه اجرایی ماده ۸ قانون هوای پاک – مصوب سال ۱۴۰۰- به تشریح تعداد دفعات سالانه معاینه فنی برای انواع وسایل نقلیه سبک، سنگین و موتورسیکلت عمومی و دولتی و فوریت‌های پزشکی و امدادی تا پیش از رسیدن به سن مرز فرسودگی و پس از طی دوره معافیت معاینه فنی پرداخته است.
براساس اصلاحیه پیشنهادی آیین نامه اجرایی ماده ۸ قانون هوای پاک، سن مرز فرسودگی برای خودروهای شخصی شامل سواری، استیشن (ون) و سواری کار ۱۵ سال و تعداد دفعات معاینه فنی پس از رسیدن به سن مرز فرسودگی دو مرتبه در سال و هر شش ماه یک بار پیشنهاد شده است.
سن مرز فرسودگی برای خودروهای عمومی شامل تاکسی، سواری، استیشن (ون) و سواری کار بنزینی و دوگانه سوز و همچنین پایه گازسوز به ترتیب ۸ و ۱۰ سال و تعداد دفعات معاینه فنی پس از رسیدن به سن مرز فرسودگی چهار مرتبه در سال و هر سه ماه یک بار عنوان شده است همچنین برای خودروهای عمومی برقی و تاکسی با کیفیت به تشخیص وزارت کشور و تایید سازمان حفاظت محیط زیست، سن مرز فرسودگی ۱۴ سال و تعداد دفعات معاینه فنی پس از رسیدن به سن مرز فرسودگی چهار مرتبه در سال (هر سه ماه یک بار) پیشنهاد شده است.
سن مرز فرسودگی برای وانت پایه گازسوز و بنزینی و دوگانه سوز و دیزلی به ترتیب ۱۴ و ۱۳ سال و تعداد دفعات معاینه فنی پس از رسیدن به سن مرز فرسودگی چهار مرتبه در سال و هر سه ماه یک بار پیشنهاد شده است همچنین در اصلاحیه جدید، سن مرز فرسودگی اتوبوس درون شهری دیزلی و پایه گازسوز به ترتیب ۸ و ۱۰ سال و تعداد دفعات معاینه فنی پس از رسیدن به سن فرسودگی برای هریک از آن‌ها چهار مرتبه در سال و هر سه ماه یکبار عنوان شده و سن مرز فرسودگی برای اتوبوس درون شهری برقی منوط به بازسازی با رعایت قانون رسیدگی به تخلفات رانندگی ۲۰ سال و تعداد دفعات معاینه فنی پس از رسیدن به سن فرسودگی سه مرتبه در سال و هر چهار ماه یک بار ذکر شده است.
براساس این اصلاحیه، سن مرز فرسودگی برای مینی بوس و میدل باس درون و برون شهری دیزلی و پایه گازسوز به‌ترتیب ۸ و ۱۰ سال و تعداد دفعات معاینه فنی پس از رسیدن به سن فرسودگی برای هر یک از آن‌ها چهار مرتبه در سال پیشنهاد شده است همچنین سن مرز فرسودگی برای مینی بوس و میدل باس درون و برون شهری برقی منوط به بازسازی با رعایت قانون رسیدگی به تخلفات ۲۰ سال و تعداد دفعات معاینه فنی پس از رسیدن به سن فرسودگی سه مرتبه در سال، برای اتوبوس برون شهری و کامیون، کشنده و کامیونت نیز سن مرز فرسودگی ۱۰ سال و تعداد معاینه فنی پس از رسیدن به این سن چهار مرتبه در سال پیشنهاد شده است.
همچنین برای موتورسیکلت‌های بنزینی کاربراتوری، بنزینی انژکتوری و برقی، سن مرز فرسودگی به ترتیب ۵، ۶ و ۱۲ سال و تعداد معاینه فنی پس از رسیدن به سن مرز فرسودگی برای هریک از آن‌ها دو مرتبه در سال و سن مرز فرسودگی برای سواری دولتی نیز ۱۳ سال و تعداد معاینه فنی پس از رسیدن به سن مرز فرسودگی سه مرتبه در سال عنوان شده است.
تعداد دفعات سالانه معاینه فنی برای انواع وسایل نقلیه تا پیش از رسیدن به سن مرز فرسودگی
در ادامه این اصلاحیه که به اضافه شدن یک تبصره به ماده ۲ آیین‌نامه اجرایی ماده ۸ قانون هوای پاک اشاره شده، تعداد دفعات سالانه معاینه فنی برای انواع وسایل نقلیه سبک، سنگین و موتورسیکلت عمومی و دولتی و فوریت‌های پزشکی و امداد اعم از آمبولانس، آتش‌نشانی و امداد خودرو تا قبل رسیدن به سن مرز فرسودگی و پس از طی دوره معافیت فنی تشریح شده و ذکر شده است که مقررات برای این وسایل نقلیه، پس از رسیدن به سن مرز فرسودگی طبق جدول ماده ۲ این آیین‌نامه اجرا می‌شود.
در این تبصره پیشنهادی، تعداد دفعات معاینه فنی سالانه برای انواع وسایل نقلیه عمومی اعم از سبک و سنگین درون و برون شهری با سن کمتر از مرز فرسودگی دو مرتبه و برای وسایل نقلیه شخصی و دولتی سبک و موتورسیکلت با سن کمتر از مرز فرسودگی یک مرتبه و برای وسایل نقلیه شخصی و دولتی سنگین دو مرتبه عنوان شده است.
همچنین در این اصلاحیه، تعداد دفعات معاینه فنی برای انواع وسایل نقلیه فوریت‌های پزشکی و امدادی سبک و موتورسیکلت با سن کمتر از مرز فرسودگی یک مرتبه در سال و برای وسایل نقلیه فوریت‌های پزشکی و امدادی سنگین با سن کمتر از مرز فرسودگی نیز دو مرتبه در سال تعیین شده است.
به گزارش ایسنا، در حالی چهار سال از تصویب قانون هوای پاک و سه سال از تصویب آیین‌نامه اجرایی آن می‌گذرد که نه تنها طی این مدت شاهد روند کند اسقاط خودروهای فرسوده بودیم بلکه با ابطال آیین‌نامه اجرایی ماده ۸ قانون هوای پاک این روند متوقف شد، حالا با تصویب آیین‌نامه اجرایی این ماده امید است که روند اسقاط خودروهای فرسوده و محدودیت آن‌ها به حد مطلوبی اجرا شود و بر کاهش آلودگی هوا موثر باشد. هیئت دولت نیز لازم است با تسریع در بررسی اصلاحیه پیشنهادی در جهت اجرای هرچه بهتر این آیین‌نامه گام بردارد.
