آخرین آمار منتشرشده از تجارت خارجی نشان می‌دهد بیشترین ارز مصرفی در حوزه حمل‌ونقل و نیروی محرکه، صرف مونتاژ خودرو شده است، به طوری که واردات قطعات محصولات مونتاژی در رتبه پنجم کل کالاهای وارداتی از ابتدای سال تا انتهای دی‌ماه قرار دارد. براساس این گزارش، کالاهای مربوط به «خودرو و نیرو محرکه» ۱۵ درصد از کل واردات کشور در ۱۰ ماه سال جاری را به خود اختصاص داده‌اند. این گروه کالایی در رتبه اول واردات صنعتی کشور قرار دارد.
در حوزه خودرو و نیروی محرکه، بیشترین واردات مربوط به قطعات خودروهای مونتاژی است، به طوری که در بازه زمانی مذکور، یک میلیارد و ۳۱۵ میلیون دلار قطعات منفصله برای تولید خودروی سواری با داخلی‌سازی ۱۴ تا ۳۰ درصد وارد کشور شده است. این در حالی است که در مدت مشابه سال گذشته این رقم تنها ۶۳۹ میلیون دلار بود. بنابراین، در این مدت، واردات قطعه برای مونتاژ خودروها ۱۰۶ درصد رشد را ثبت کرده است. در کنار این موضوع، طبق آخرین آمار وزارت صمت، سهم خودروسازان خصوصی از بازار خودروی کشور نیز افزایش پیدا کرده است، به طوری که برخی از این محصولات حتی سهم بیشتری نسبت به برخی از خودروهای داخلی در بازار دارند.
همچنین گزارش وزارت صمت که آمار تولید خودرو تا انتهای بهمن‌ماه را بررسی کرده، نشان می‌دهد که از ابتدای سال جاری حدود ۲۷۹ هزار دستگاه انواع خودرو در بخش خصوصی تولید شده که نسبت به مدت مشابه سال قبل حدود ۶۱ درصد افزایش را نشان می‌دهد. همچنین سهم بخش خصوصی در سال جاری حدود ۲۳ درصد از کل تولید خودرو در کشور بوده که برای فهم بهتر، این میزان در سال ۹۸ پنج درصد بود. با توجه به ارزبری زیادی که مونتاژ خودرو در پی دارد، می‌توان ادعا کرد مصرف ارز آن تنها به واردات خودروی کامل می‌رسد؛ به طوری که بیشترین ارز مصرفی در حوزه خودرو صرف واردات قطعه برای این دست از خودروها می‌شود یا به عبارت دیگر، رشد ثبت‌شده در مونتاژ خودرو بدون صرف ارز قابل توجهی از حوزه خودرو بوده است. اختصاص این میزان ارز به واردات قطعات منفصله برای خودروهای مونتاژی در شرایطی است که کمبود ارز تاکنون مهمترین مانع سیاستگذار برای روند قطره‌چکانی واردات خودرو بوده است.
سوم شهریورماه سال گذشته که آیین‌نامه واردات خودرو ابلاغ شد، پیش‌بینی شده بود که حدود یک میلیارد یورو به صورت سالانه صرف واردات خودرو شود، اما خبری از این میزان واردات نیست؛ به طوری که طبق آماری که ۲۴ بهمن‌ماه محمد رضوانی‌فر، رئیس کل گمرک، اعلام کرد، از ابتدای سال تا انتهای دی‌ماه تنها ۱۲۰ میلیون دلار برای واردات خودرو صرف شده است. اگر این رقم را با آمار سازمان توسعه تجارت از واردات قطعات منفصله برای مونتاژ خودرو مقایسه کنیم، می‌توان گفت ارزبری واردات خودرو طی ۱۰ ماه امسال تنها ۹ درصد ارزبری مونتاژی‌ها بوده است. به عبارت دیگر، در ۱۰ ماه سال جاری ۱۱ برابر ارزی که برای واردات خودرو تخصیص پیدا کرده، صرف واردات قطعه برای مونتاژ شده است؛ که البته این ارز نیز به تمام خودروسازان خصوصی نرسیده و تنها تعدادی از شرکت‌ها از آن منتفع شده‌اند.
با این حال، همچنان شاهد هستیم که نهادهای مختلف، از جمله بانک مرکزی، روی خوشی به تخصیص ارز برای واردات خودرو نشان نمی‌دهند. البته باید اشاره کرد که طی یک ماه گذشته تخصیص ارز به مونتاژی‌ها نیز روبه‌کاهش رفته است، تا جایی که برخی شرکت‌ها عرضه چند محصول خود را محدود کردند. به هر صورت به نظر می‌رسد مونتاژکاران همچنان سوگلی سیاستگذار در زمینه تخصیص ارز هستند.
خودرو و قطعه، پیشتاز واردات کالاهای صنعتی
نگاهی داشته باشیم به جزئیات گزارشی که سازمان توسعه تجارت از تجارت خودرو و قطعات در ۱۰ ماه سال جاری منتشر کرده است. در بخش ابتدایی این گزارش به صادرات کالا پرداخته شده است. برخلاف واردات، در حوزه صادرات، «خودرو و نیروی محرکه» جایگاه بالایی در بین کالاهای صادراتی ندارد. بین کالاهای صنعتی، خودرو و نیرو محرکه در رتبه هشتم قرار دارد، به طوری که از ابتدای سال جاری تا انتهای دی‌ماه ۲۴۳ میلیون دلار، معادل ۵۵ هزار تن خودرو و قطعه، صادر شده است. گرچه در بازه زمانی مشابه در سال گذشته این رقم ۲۳۲ میلیون دلار، معادل ۷۵ هزار تن، بوده و از نظر ارزشی ۱۱ درصد رشد را ثبت کرده است، اما رقم به قدری پایین است که با کمی افزایش در صادرات، درصدهای زیادی برای رشد صادرات ثبت می‌شود.
در بین کشورهایی که مقاصد اصلی صادراتی ایران محسوب می‌شوند، هیچ‌یک واردات قابل توجهی در حوزه خودرو و قطعه از ایران نداشته‌اند. در بین این کشورها که شامل چین، امارات، ترکیه، هند، پاکستان، افغانستان، عمان، روسیه و اندونزی می‌شوند، تنها روسیه است که ۷ درصد از کالاهایی را که از ایران وارد می‌کند به خودرو و قطعات اختصاص داده و به دیگر کشورهای مذکور هیچ صادراتی در این حوزه نداریم.
اما در آمارهای وارداتی «خودرو و نیروی محرکه» کاملاً خودنمایی می‌کند. در ۱۰ ماه سال جاری ۶۶.۶ درصد از کل واردات کشور به کالاهای صنعتی اختصاص دارد که خودرو و نیروی محرکه نیز در صدر کالاهای صنعتی واردشده به کشور هستند؛ به طوری که از ابتدای سال تا انتهای ماه ابتدایی زمستان، ۸ میلیارد و ۱۳۴ میلیون دلار واردات در این حوزه داشته‌ایم که معادل ۸۸۰ هزار تن است. «خودرو و قطعات» ۱۵ درصد از کل واردات کشور از ابتدای سال جاری تا انتهای دی‌ماه را به خود اختصاص داده است. این در حالی است که در ۱۰ ماه ابتدایی سال ۱۴۰۱ کل واردات کشور در حوزه «خودرو و نیروی محرکه» ۶ میلیارد و ۲۵۸ میلیون دلار، معادل ۷۰۲ هزار تن، بود. بنابراین در این مدت زمانی کشور یک میلیارد و ۸۷۵ میلیون دلار، معادل ۱۷۷ هزار تن، بیشتر واردات خودرو و قطعه انجام داده است. از نظر ارزشی، در ۱۰ ماه ابتدایی سال جاری واردات خودرو و قطعه ۳۰ درصد رشد را نسبت به مدت مشابه سال گذشته ثبت کرده است. همانطور که اشاره شد، تنها ۱۲۰ میلیون دلار مربوط به واردات خودرو بوده و مابقی قطعه وارد شده است.
اما قطعاتی که برای تولید خودروی سواری با داخلی‌سازی پایین (۱۴ تا ۳۰ درصد) وارد کشور شده‌اند، بیشترین سهم از کالاهای خودرویی در واردات را داشته‌اند. این قطعات در ۱۰ ماه ابتدایی سال به میزان یک میلیارد و ۳۱۵ میلیون دلار وارد کشور شده‌اند که ۱۰۶ درصد نسبت به مدت مشابه سال گذشته رشد داشته است.
از نظر وزنی نیز واردات این محصولات به میزان ۱۳۱ هزار تن بوده که نسبت به رقم ثبت‌شده ۶۵ هزار تنی برای مدت مشابه سال گذشته، ۱۰۲ درصد افزایش را نشان می‌دهد. همچنین این آمار بررسی کرده که ارزش هر واحد از کالاهای این گروه که وارد کشور شده، چه تغییراتی داشته است. براساس این آمار از ابتدای سال جاری تا انتهای دی‌ماه هر تن قطعاتی که وارد کشور شده، ۹ هزار و ۹۹۹ دلار ارزش داشته است. این در حالی است که این رقم برای ۱۰ ماه ابتدایی سال گذشته ۹ هزار و ۸۴۲ دلار بوده است؛ بنابراین ارزش کالاهای وارداتی در حوزه خودرو نیز ۲ درصد رشد را ثبت کرده است.
اما قطعات منفصله برای تولید خودروهای سواری با داخلی‌سازی ۳۰ تا ۵۰ درصد، که می‌توان گفت خودروهای مونتاژی شرکت‌های بزرگ خودروساز کشور هستند، سهم ۳۸۰ میلیون دلاری از واردات ۱۰ ماه ابتدایی سال جاری داشته‌اند. این رقم در مدت مشابه سال گذشته ۲۶۶ میلیون دلار بود که رشد ۴۳ درصدی را نشان می‌دهد. از نظر وزنی هم واردات این قطعات از ۳۰ هزار تن به ۴۴ هزار تن رسیده که ۴۸ درصد افزایش داشته است. ارزش واحد این قطعات نیز طبق آمار سازمان توسعه تجارت، از ابتدای سال جاری تا انتهای دی‌ماه ۱۰ هزار و ۵۷۵ دلار به ازای هر تن بوده که نسبت به مدت مشابه سال گذشته که رقم ۱۰ هزار و ۸۶۲ دلاری برای هر تن را ثبت کرده بود، کاهش ۳ درصدی داشته است.
همچنین واردات قطعاتی که برای تولید وانت وارد کشور شده‌اند نیز در بازه زمانی که ذکر شد، رشد ۸۰ درصدی داشته است؛ به طوری که در ۱۰ ماه ابتدایی سال جاری ۳۱۷ میلیون دلار قطعه برای تولید وانت وارد ایران شده است. این در حالی است که این رقم برای مدت مشابه سال گذشته ۱۷۶ میلیون دلار بود. از نظر وزنی نیز این گروه کالایی با رشد ۸۱ درصدی، از ۲۱ هزار تن به ۳۹ هزار تن رسیده است. ارزش واحد این قطعات نیز در ۱۰ ماه ابتدایی امسال ۱۰ هزار و ۲۲۸ دلار به ازای هر تن بوده که نسبت به ۱۰ ماه ابتدایی سال گذشته تغییر معناداری نداشته است.
