مركز آمار ايران يكي از مراجع اصلي اعداد و ارقام در كشور است. بنابراين اشتباهات اين اعداد ميتواند تاثير مخربي بر برنامهريزي و تصميمگيريهاي دولت و صنايع داشته باشد. بررسي هزينهها و درآمدهاي مردم بخش مهمي از حيات اقتصادي اصناف را تشكيل ميدهد.
اهميت اين طرح، بررسي روند مصرف كالاها و خدمات، مطالعه روابط متقابل ويژگيهاي اجتماعي اقتصادي خانوادهها، ارزيابي آثار سياستهاي اقتصادي در زمينه تامين عدالت اجتماعي و بررسي توزيع درآمد، امكان بررسي خانوادههاي زير خط فقر و نقش آن در تامين اطلاعات مورد نياز حسابهاي ملي و منطقهاي، بخصوص در بررسي و برنامهريزيهاي اقتصادي عنوان شده است.
جامعه هدف اين طرح شامل همه خانوادههاي معمولي ساكن و گروهي در نقاط شهري يا روستايي بوده است. اين خانوادههاي نمونه از 387 شهرستان در مناطق شهري و از 395 شهرستان در مناطق روستايي كل كشور انتخاب شدهاند.
اختلاف آمار بانك مركزي و مركز آمار ايران
مركز آمار ايران متوسط هزينه سالانه يك خانواده شهري در سال 1394 را 26.2 ميليون تومان اعلام كرده است. درحاليكه گزارش بانك مركزي متوسط هزينه سالانه يك خانواده شهري در سال 94 را حدود 35.2 ميليون تومان ميداند. مقايسه اين دو عدد تفاوت قابل توجهي را نشان ميدهد.
بانك مركزي با افزودن مفهوم درآمد غيرپولي باعث شده است تا اعداد درآمد خانوارهاي شهري تا حدود رصد افزايش پيدا كند. درآمد غيرپولي در تعريف بانك مركزي عبارت است از ارزش اجاري مسكن شخصي ، مسكن دربرابر خدمت و مسكن رايگان، توليد براي مصرف در خانه، استفاده شخصي از محل كشاورزي و مواردي از اين دست! اين در حالي است كه حدود 30 درصد از هزينههاي خانوادههاي شهري در همين آمار به اجاره مسكن اختصاص دارد!
بر اساس همين آمار درآمد خانوار شهري در سال 94 از منظر بانك مركزي 35.2 ميليون تومان بوده است. از نظر مركز آمار ايران 27.8 ميليون تومان بوده است. مقايسه اين اعداد نشان ميدهد از نظر بانك مركزي هزينه و درآمد خانوادههاي شهري در سال 94 برابر بوده است. اما از نظر مركز آمار ايران هزينههاي خانوار كمتر از درآمدهايش بوده است.
همين طور مركز آمار ايران متوسط هزينه سالانه شهري در سال 1395 را 28.4 ميليون تومان اعلام كرده است. درحاليكه گزارش بانك مركزي متوسط هزينه سالانه يك خانواده شهري در سال 94 را حدود 35.2 ميليون تومان ميداند. مقايسه اين دو عدد تفاوت قابل توجهي را نشان ميدهد.
اعداد را ميتوانيد در جدول زير را ببينيد. اما جالب اين جاست كه بانك مركزي در سال 95 هزينههاي خانواده را بيش از درآمد آنها دانسته است. اما مركز آمار ايران معتقد است درآمد خانوارهاي شهري در اين سال 11.5 درصد بيش از هزينههايشان بوده است.
مقايسه اعداد هزينه و درآمد خانوارهاي شهري
بانك مركزي و مركز آمار ايران
94 تا 96
| سال | مركز آمار | بانك مركزي | مركز آمار | بانك مركزي |
| هزينه | هزينه | درآمد | درآمد | |
| 94 | 26.2 | 35.2 | 27.8 | 35.2 |
| 95 | 28.4 | 39.3 | 31.7 | 39.2 |
| 96 | 32.9 | 42.1 | 36.6 | 43.9 |
اگر چه با همين مقايسه مختصر ميتوان در مورد آمار پژوهش مركز آمار ايران با ترديد نگريست اما مقايسه ميان سالهاي 98 و 99 در همين آمار نيز جالب توجه است.
هزينه و درآمد در مقايسه سالهاي 99 و 98
هزينه خانوادههاي شهري 31 درصد اضافه شده است. هزينه كل خوراكي، دخاني و غيرخوراكي يك خانواده شهري در سال 1399 نسبت به سال قبل از آن بهشكل خالص 31.0 درصد افزايش يافته است. اين عدد براي يك خانواده روستايي 30.5 درصد را نسبت به سال 1398 نشان ميدهد.
مركز آمار ايران مدعي است درآمد يك خانواده شهري در سال 1399 نسبت به سال قبل از آن 38.0 درصد افزايش يافته است. ميزان افزايش درآمد سالانه خانواده روستايي در همين بازه زماني 41.6 درصد بوده است.
استفاده از لوازم عمده زندگي در سالهاي 99 و 98
ميزان استفاده از خودرو شخصي در ميان خانوادههاي شهري در اين دو سال تغييري نكرده است (53.1). اما ميزان استفاده از خودرو توسط خانوادههاي روستايي از 32.7 در سال 1398 به 34.1 در سال 1399 رسيده است.
درباره استفاده از فريزر و يخچال اين آمار كاهش را نشان ميدهد؛ چنانچه استفاده از فريزر در ميان خانوادههاي شهري از 19 درصد به 17.4 درصد رسيده و همين آمار در ميان خانوادههاي روستايي از 12.7 به 11.3 رسيده است. درباره استفاده از يخچال نيز آمار كاهشي بوده و در ميان خانوادههاي شهري از 31.4 درصد به 30.5 درصد و در ميان خانوادههاي روستايي از 51.2 درصد به 48.9 درصد در مقايسه بين سالهاي 1398 و 1399 رسيده است.
متوسط هزينه و درآمد خانوادهها در سالهاي 94 تا 99
متوسط هزينه كل سالانه يك خانواده شهري در سال 1399 در مقايسه با سال 1394 به ميزان 236.81 درصد افزايش يافته است. اين عدد براي خانوادههاي روستايي 231.78 درصد افزايش را نشان ميدهد.
متوسط درآمد كل سالانه يك خانواده شهري در سال 1399 در مقايسه با سال 1394 به ميزان 267.78 درصد افزايش را نشان ميدهد. براي خانوادههاي روستايي در همين بازه زماني 261.09 درصد افزايش درآمد ثبت شده است.
نحوه تصرف مسكن شهري و روستايي بين سالهاي 94 تا 99
براساس اين آمار، 66.42 درصد خانوادههاي شهري سال 1394 خانهي شخصي و 24.28 درصد خانهي اجارهاي داشتند. اين آمار در سال 1399 به 68.44 درصد و 22.91 درصد رسيده است. 86.70 درصد از خانوادههاي روستايي از خانهي شخصي و 4.70 درصد از خانهي اجارهاي در سال 1394 استفاده ميكردند. اين اعداد در سال 1399 به 86.42 درصد و 4.93 درصد رسيده است.
هزينه و درآمد سالانه در 31 استان
در مقايسه متوسط هزينه يك خانواده شهري در سال 1399 «استان تهران» بيشترين هزينه و درآمد را در ميان 31 استان كشور داشته است. «خراسان شمالي» كمترين هزينه خانواده شهري و «سيستان و بلوچستان» كمترين درآمد خانواده شهري را داشته است.
اين آمار درباره يك خانواده روستايي حكايت از اين دارد كه بيشتر هزينه را «استان البرز» و بيشترين درآمد را «استان تهران» داشته است. كمترين هزينه و درآمد را نيز خانوادههاي روستايي ساكن «استان سيستان و بلوچستان» داشتهاند.
در ميان 31 استان كشور استانهايي كه كمترين فاصله بين هزينه و درآمد را بين خانوادههاي شهري دارند به ترتيب «مركزي»، «سيستان و بلوچستان» و «كرمانشاه» هستند. در اين ميان استانهايي كه بيشترين فاصله بين هزينه و درآمد را دارند به ترتيب «آذربايجان غربي»، «كهگيلويه و بويراحمد» و «گلستان» هستند.
در ميان خانوادههاي روستايي سه استاني كه كمترين فاصله بين هزينه و درآمد را دارند به ترتيب «هرمزگان»، «مركزي» و «كردستان» هستند (در اين استانها اعداد منفي و درآمد كمتر از هزينه است). همچنين سه استاني كه خانوادههاي روستايي آنها بيشترين فاصله بين هزينه و درآمد را دارند «آذربايجان غربي»، «خوزستان» و «تهران» هستند.
