به گزارش قطعات خودرو به نقل از صمت، این قانون با افزایش آلودگی هوا در شهرهای کشور ۲۵ تیر ۹۶ به تصویب رسید. با وجود تاکید بر جایگزین کردن خودروهای فرسوده که در آن سال آمار آنها بیش از ۲۰۲ هزار خودرو برآورد شده بود، همچنان شاهد کاهش سال به سال روزهای پاک در کلانشهرهایی مانند تهران هستیم.
برنامه‌ریزی زمانی برای طرح جایگزینی خودروهای فرسوده در دولت قبل در حالی ۳ سال در نظر گرفته شده بود که شاهد هستیم بی‌نتیجه مانده است.
طی بازدیدی که رئیس‌جمهوری از یکی از خودروسازان داشت، فرمانی با ۸ محور در حوزه تولید خودرو صادر کرد که یکی از این محورها مربوط به از رده خارج کردن ۲۰ هزار خودرو به‌طور سالانه بوده که لازم‌الاجراست. آیا این عدد دست‌یافتنی است؟ با توجه به حجم بالای خودروهای فرسوده در کشور، آیا عدد ۲۰ هزار خودرو، پاسخگوی وضعیت فعلی آلودگی هوای کشور است؟
آمار فرسوده‌ها
پیش‌تر محمود مشهدی‌شریف، رئیس هیات‌مدیره انجمن صنفی اسقاط خودرو درباره وضعیت اسقاط خودروهای فرسوده به صمت گفته بود که در سال ۹۸ بین ۷۷۰۰ تا ۷۸۰۰ خودرو فرسوده اسقاط شدند.
این آمار در سال ۹۹ به بیش از ۱۳ هزار خودرو رسید و امسال هم این عدد تا حدود نیمه بهمن، بیش از ۳۳ هزار خودرو بوده است. با توجه به حجم خودروهای فرسوده در حال تردد، این ارقام نمی‌تواند در برابر قانون هوای پاک پاسخگو باشد، زیرا حدود ۲ میلیون و ۲۰۰ تا ۳۰۰ هزار خودرو فرسوده در کشور تردد دارند که در خوشبینانه‌ترین حالت با اسقاط ۴۰ هزار خودرو به‌طور سالانه، ۶۰ سال زمان نیاز است تا این حجم از خودروهای فرسوده از سطح کشور جمع‌آوری شوند.
حال با احتساب آمار مدنظر رئیس‌جمهوری، چند سال زمان نیاز است تا این حجم از خودروهای فرسوده‌ها از چرخه مصرف خارج شوند؟ در این راستا، اگر آمار موتورسیکلت‌های فرسوده را به حجم بالای خودروهای فرسوده اضافه کنیم، ابربحران آلودگی هوا بیشتر نمود پیدا می‌کند.
براساس آمار پلیس راهنمایی و رانندگی، حدود ۱۱ میلیون موتورسیکلت فرسوده در کشور تردد دارند. به‌طور میانگین، میزان سوخت این وسیله نقلیه ۳ لیتر در هر ۱۰۰ کیلومتر پیمایش است.
این عدد برای موتورسیکلت فرسوده به ۵ لیتر در هر پیمایش می‌رسد که اگر آن را ضربدر ۱۱ میلیون موتورسیکلت فرسوده کنیم، تقریبا ۲۷.۵ میلیون لیتر مصرف موتورسیکلت‌های فرسوده در کشور می‌شود. از سوی دیگر، اگر به آمار مرگ‌ومیرهای ناشی از وجود ذرات معلق ۲.۵ میکرون در هوا اشاره شود، عمق فاجعه آشکارتر خواهد شد.
به‌عنوان نمونه، رئیس گروه سلامت هوا و تغییر اقلیم وزارت بهداشت گفته سال ۹۹، ۷۰۳ مرگ منتسب به ذرات معلق ۲.۵ میکرون در یکی از شهرهای آلوده کشور (اهواز) داشته‌ایم که ۹ مرگ به‌دلیل بیماری مزمن انسداد ریه، ۱۱ مرگ به‌دلیل سرطان ریه، ۳۷۷ مرگ به‌دلیل بیماری‌های ایسکمیک قلبی و ۶۳ مرگ به علت سکته مغزی منتسب به ذرات ۲.۵ میکرون بوده است.
روش اجرا شفاف شود
مصطفی جودی یکی از کارشناسان حوزه اسقاط خودروهای فرسوده درباره تحقق از رده خارج کردن ۲۰ هزار خودرو با توجه به دستور رئیس‌جمهوری به گفت: به‌طور قطع برای رفع یک معضل نیاز به برنامه‌ریزی است، نه دستور.
در حال‌حاضر حل چالش خودروهای فرسوده هم نیاز به برنامه‌ریزی راهبردی دارد. وی افزود: اما همین که رئیس‌جمهوری تاکید کرده باید سالانه ۲۰ هزار خودروهای فرسوده از سطح خیابان‌ها و جاده‌های کشور جمع‌آوری شود، نشان می‌دهد در کلیت موضوع، مسئولان بالادستی به این نتیجه مهم رسیده‌اند که باید این چالش به هر ترتیبی شده رفع شود. اما اینکه این الزام را با عدد پایین در نظر گرفته‌اند، جای بحث دارد.
او گفت: براساس آمارها، در حوزه خودروهای سواری حدود ۴ میلیون خودرو فرسوده در سطح کشور تردد دارند. این دو عدد نمی‌تواند خیلی با یکدیگر همخوانی داشته باشد؛ علاوه‌بر اینکه آمار فرسوده‌ها سالانه در حال افزایش است.
جودی ادامه داد: روش اجرا و عملیاتی شدن این امر، مهم بوده و باید به‌طور شفاف اعلام شود. متاسفانه امروز خودرو به کالایی سرمایه‌ای در کشور تبدیل شده و با افزایش نرخ افسارگسیخته خودرو، نوسازی با مشکلات عدیده‌ای مواجه است.
خودروساز مسئول نوسازی باشد
با افزایش نرخ خودرو، نرخ لاشه خودرو هم افزایش یافته است. جودی در پاسخ به این پرسش که آیا اسقاط خودرو فرسوده برای صاحب خودرو توجیه‌اقتصادی دارد، گفت: سیاست‌گذاری یعنی اینکه مشخص باشد پول لاشه خودرو از سوی چه مرکزی پرداخت شود.
اگر این امر برعهده مراکز اسقاط باشد با توجه به سطح درآمد آنها شدنی نیست و بهترین روش این است که خودروساز مسئول این امر باشد.
به این ترتیب، صاحب خودرو فرسوده، لاشه آن را تحویل می‌دهد و خودرو نو دریافت می‌کند. حال اگر مراکز اسقاط، لاشه خودرو را ۱۵ تا ۴۰ میلیون تومان خریداری کنند اما خودروساز ملزم به نوسازی به‌ازای تیراژ تولید خود نباشد، مراکز اسقاط باید با این گواهینامه‌ها چه کنند، در حالی که درآمدی هم ندارند؟
این فعال حوزه اسقاط خودرو در ادامه سخنان خود عنوان کرد: مهم‌ترین سوال و موضوع در حوزه اسقاط ۲۰ هزار خودرو این است که با چه سازکاری قرار است عملیاتی شود و هزینه لاشه خودروهای فرسوده از کجا تامین خواهد شد؟
او افزود: در حال‌حاضر نرخ گواهی اسقاط ۳ میلیون و ۸۰۰ هزار تومان است اما این گواهینامه‌ها قرار است کجا مورداستفاده قرار گیرند؟ این امر برای شروع خوب است اما نیاز به کار کارشناسی دارد.
این کارشناس حوزه اسقاط اضافه کرد: یکی از معضلات مراکز اسقاط، انباشت همین گواهینامه‌ها بوده که پس از ممنوعیت واردات خودرو (تیر ۹۷) موارد مصرف ندارد.
سنگین‌های فرسوده
تقریبا دو سال است سازندگان موتورسیکلت به‌ازای شماره‌گذاری محصولات خود، ملزم به ارائه برگه اسقاط شده‌اند.
در این راستا، چون موتورسیکلت اسقاط نمی‌شود، تولیدکنندگان از گواهی اسقاط خودرو استفاده می‌کنند و به‌ازای هر برگه گواهینامه خودرویی، ۷ موتورسیکلت نوشماره، پلاک می‌شود.
جودی در این‌باره گفت: این مسئله مناقشه‌برانگیز است، زیرا در حال‌حاضر حجم زیادی موتورسیکلت فرسوده و آلاینده در سطح شهرها تردد دارند اما تولیدکنندگان از برگه اسقاط خودرواستفاده می‌کنند.
برای تحقق قانون هوای پاک و کاهش حوادث راهنمایی و رانندگی و مرگ‌ومیرهای این دو حوزه، ضرورت دارد خودروساز ملزم به استفاده از برگه اسقاط خودرو و موتورسیکلت‌ساز ملزم به خرید برگه اسقاط موتورسیکلت شوند.
خرید برگه اسقاط خودرو از سوی فعالان صنعت موتورسیکلت راهکاری موقتی بوده که تولید موتورسیکلت در کشور متوقف نشود، زیرا به لحاظ قانونی سازندگان ملزم به اسقاط موتورسیکلت فرسوده هستند.
راهکار چیست؟
این فعال بازار اسقاط خودرو در پاسخ به این پرسش که راهکار برای تحقق اسقاط خودروهای فرسوده چیست، گفت: بهترین روش برای تضمین این فرمان رئیس‌جمهوری این است که سهم خودروسازان مشخص شود و درصدی از تولید شرکت‌های خودروساز به این امر اختصاص یابد.
نوسازی تاکسی‌ها به کجا رسید
جودی در ادامه سخنان خود به نوسازی تاکسی‌های فرسوده اشاره کرد و گفت: یکی از مشکلات اساسی در حوزه فرسوده‌ها در بخش تاکسی‌ها بوده که گزارش آماری تعداد نوسازی تاکسی‌ها مشخص بوده که عدد قابل‌توجهی نیست.
او با بیان اینکه مشکل اساسی صاحبان تاکسی، نرخ بالای خودروهاست، افزود: یارانه‌ای که برای نوسازی تاکسی‌ها اختصاص یافته عدد مشخصی است که تغییرات قیمتی که سالانه شرکت‌های خودروساز برای محصولات خود دارند و ممکن است در سال، چند نوبت باشند، پاسخگو نیست.
عرضه و تقاضا، چالش نوسازی
در ادامه غضنفر طاووسی، رئیس کانون انجمن کارفرمایی معاینه فنی درباره اجرای فرمان رئیس‌جمهوری درباره اسقاط خودروهای فرسوده به گفت: با توجه به قوانین و مقرراتی که در کشور وجود دارد، تحقق الزام از رده خارج کردن ۲۰ هزار خودرو با اماواگر روبه‌رو است.
اگر در دهه ۹۰ سالانه همین ۲۰ هزار خودروهای فرسوده از سطح کشور جمع‌آوری می‌شد، تاکنون ۲۰۰ هزار خودرو نوسازی شده بودند و میزان مرگ‌ومیرهای ناشی از حوادث رانندگی و آلودگی هوا، عدد بسیار کوچک‌تری بود.
وی افزود: تا هنگامی که عرضه و تقاضا خودرو در کشور متناسب نباشد، تحقق نوسازی همین ۲۰ هزار خودرو هم شدنی نخواهد بود.
داخلی‌ها نامناسب برای حمل‌ونقل عمومی
طاووسی با اشاره به کیفیت خودروهای تولید داخل، ادامه داد: محصولات شرکت‌های خودروساز در سطح مطلوبی نبوده و فقط حدود ۵۰ درصد بازار تقاضای کشور را می‌توانند پوشش دهند. تامین باقیمانده این تقاضا، نیاز به واردات خودرو باکیفیت دارد.
در حال‌حاضر خودروهای تولید داخل که برای ناوگان حمل‌ونقل و تاکسیرانی مورداستفاده قرار می‌گیرند، پس از حدود ۳ سال تردد، فرسوده شده و باید از چرخه مصرف خارج شوند.
این محصولات به لحاظ استاندارد جهانی خیلی زودتر به مرز فرسودگی می‌رسند.
وی تاکید کرد: خودروهایی که برای ناوگان حمل‌ونقل عمومی اختصاص می‌یابد مانند تاکسی‌ها، باید از کیفیت بسیار بالایی برخوردار باشند؛ از این‌رو شاید در این راستا برخی خودروهای خارجی مانند تویوتا برقی و هیبریدی برای این کار مناسب‌تر باشند.
فرسوده‌های فعال
رئیس کانون انجمن کارفرمایی معاینه فنی با بیان اینکه استفاده از خودروهای هیبریدی در کاهش آلودگی هوا بسیار موثر است، تصریح کرد: انجمن در بخش خودروهای فرسوده سنگین، طرحی به دولت نهم و دهم ارائه داد مبنی بر اینکه خودروهای باکیفیت با ۳ سال کارکرد جایگزین کامیون‌هایی با عمر بیش از ۵۰ سال شوند. این طرح در سال ۹۲ مصوب شد اما در سال ۹۸ به اجرا رسید.
تا امروز حدود ۵ هزار خودرو باکیفیت با ۳ سال کارکرد، جایگزین خودروهای فرسوده شده‌اند. در این‌باره بخش خصوصی ورود کرد و توانست طرح را تا حدودی پیش ببرد. اگر این امر ادامه یابد می‌توان سالانه به تعداد روزهای پاک افزود و از آمار مرگ‌ومیرهای ناشی از آلودگی هوا و حوادث جاده‌ای کاست.
او اظهارکرد: خودروهایی با عمر بالای ۵ دهه در حاشیه شهرها فعالیت دارند و بسیار دودزا هستند و به‌دنبال اخذ برگه معاینه فنی هم نیستند.
واردات هیبریدی برای تاکسی‌های فرسوده
طاووسی در پاسخ به این پرسش که این طرح برای خودروهای سواری هیبریدی هم قابل انجام است یا خیر، گفت: این طرح برای خودروهای سواری نو هم پیگیری شد. در این راستا، دولت با کاهش عوارض گمرکی و تعرفه‌ها می‌تواند تسهیل‌کننده اسقاط فرسوده‌ها باشد.
رئیس کانون انجمن کارفرمایی معاینه فنی ادامه داد: در این‌باره نیاز به خارج کردن ارز از کشور نبوده و می‌توان با سرمایه ایرانیان خارج از کشور تعداد محدودی خودرو سواری هیبریدی برای نوسازی ناوگان حمل‌ونقل عمومی (تاکسیرانی) وارد کرد. حتی پیشنهاد شد هر خودرو هیبریدی به دو نفر داده شود تا اشتغال هم ایجاد شود.
به این ترتیب، به‌دلیل نرخ بالای خودروهای برقی و هیبریدی هر دو راننده تاکسی می‌توانند یک خودرو هیبریدی و به شکل مشارکتی فعالیت داشته باشند.
سخن پایانی
کارشناسان و فعالان حوزه اسقاط خودروهای فرسوده با مثبت برآورد کردن فرمان اسقاط ۲۰ هزار خودرو در طول سال که از سوی دولت سیزدهم مطرح و الزام شده، معتقدند اگرچه عدد کوچکی است اما کارساز خواهد بود. برخی عنوان می‌کنند با توجه به تیراژ تولید خودرو در داخل، نوسازی حتی تاکسی‌ها با ابهام روبه‌رو بوده و ضرورت دارد این خلأ با واردات پر شود. همچنین با توجه به کیفیت پایین تولیدات داخل، محصولات خیلی زودتر از زمان موعد، فرسوده می‌شوند از این‌رو پیشنهاد می‌شود خودروهای هیبریدی و برقی جایگزین بنزینی‌ها شوند.
