ورود اتوبوس به ایران
گویا مردم انزلی و رشت بسیار خوش شانس بودند؛ زیرا اولین کسانی بودند که در ایران سوار اتوبوس شدند ماجرا از این قرار بود که شخصی بلژیکی اولین اتوبوس را از راه باکو به انزلی وارد کرد و پس از مدتی این اتوبوس به رشت آورده شد.
“معین‌التجار” این اتوبوس را خریداری کرد و به پایتخت آورد و این سعادت نصیب تهرانی‌ها شد که با کرایه سه شاهی سوار این خودروی همگانی شوند.
اتوبوس‌های بعدی در دوران محمدعلی شاه و احمدشاه پایشان به کشور باز شد به طوری که در‌سال ۱۲۹۰، 50 دستگاه اتوبوس در تهران تردد می‌کرد.
پارکابی‌ها چه کسانی بودند؟
راننده‌ها چند دست نداشتند که همزمان بتوانند هم رانددگی کنند هم کرایه‌های‌مسافران را بگیرند، هم اتوبوس را نظافت کنند و هم با مسافران و درشکه‌چیان سرو کله بزنند بنابر این افرادی تحت عنوان پارکابی یا شاگرد مشغول به کار‌شدند. معمولا این افراد اهل داد و بیداد کردن بودند و از دعوا کردن واهمه‌ای نداشتند. پارکابی‌ها معمولا درشت هیکل بودند و مسافران را روی‌هوا می‌قاپیدند.
در آن دوران افراد پولدار به خیال خودشان می‌خواستند با خرید اتوبوس و استخدام راننده پولی به جیب بزنند اما هر خط توسط یکی از افراد با نفوذ و به اصطلاح گردن کلفت‌های معروف، کنترل و حمایت می‌شد و پولدارها مجبور می‌شدند اتوبوس‌های خود را به صورت قسطی به راننده‌ها یا همین افراد گردن کلفت بسپارند. به همین دلیل بود که هر روز دعواها و چاقو کشی‌های بسیاری اتفاق می‌افتاد.
خرید اتوبوس‌های زایس از روسیه
“سرتیپ کریم بوذرجمهری” به دستور رضا شاه در بلدیه یا همان شهرداری آن دوران، اتوبوس‌های روسی با نام زایس را وارد کشور کرد.
در آن دوران” ژتون‌های فلزی” به جای پول در خطوط برای گرفتن مالیات از صاحبان اتوبوس‌ها و تعیین یک نفر به عنوان ناظم برای هر خط منجر به برقراری نظم در اتوبوسرانی شد.
پس از کنار رفتن کریم بوذرجمهری وضعیت اتوبوسرانی به روال سابق برگشت. به دلیل ارتباط رضاشاه با آلمانی‌ها اتوبوس‌های بنز جایگزین اتوبوس‌های قراضه در سطح شهر شد که در مجموع تعداد این وسایل نقلیه عمومی تا پایان حکومت وی به ۱۱۰ دستگاه رسید.
خرید اتوبوس‌های دماغدار از آلمان
نوعی اتوبوس بنز که به اسم” بادماغ” یا” دماغدار” مشهور بود با دستور “سپهبد زاهدی” پس از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ مجدداً از آلمان خریداری شد.
حدود ۳۰ خط اتوبوسرانی در اوایل دهه ۱۳۳۰ در تهران فعال بودند. به عنوان مثال مسیر رفت خط یک از بازار، خیام، سپه، باغشاه، سی‌متری و میدان قزوین می‌گذشت و مسیر برگشت سی‌متری، باغشاه، سپه، توپخانه، ناصر خسرو و بازار بود و خط ۲۰ از میدان امین‌السلطان، سیروس، بهارستان، خیابان مازنداران و فوزیه می‌گذشت.
تاسیس شرکت واحد اتوبوسرانی مربوط به دیروز و امروز نیست؛ بلکه تاریخچه آن به سال ۱۳۳۴ برمی‌گردد. درآن سال که مشکلات اتوبوسرانی تهران روز به روز بیشتر می‌شد؛ رسیدگی به وضعیت اتوبوسرانی به رئیس شهربانی وقت” سرلشکر علوی مقدم” سپرده شد.
وی در اوایل سال ۱۳۳۵ اعلام کرد که شرکت واحد اتوبوسرانی با سرمایه ۳۰ میلیون تومان به ثبت رسیده و به زودی فعالیت خود را آغاز خواهد کرد.
خداحافظی با شاگرد شوفرهای قلدر
علوی مقدم ۱۰ ماه به صاحبان اتوبوس‌ها فرصت داد و با رانندگان و شاگرد شوفرهای قلدر در خطوط اتوبوسرانی تسویه کرد. در مقابل، از طریق انجام مصاحبه، اقدام به استخدام شاگرد رانندگان بی‌اذیت و آزار همراه با گرفتن مدرک سوء سابقه کرد تا در سمت‌های شاگرد راننده و بلیط فروش مشغول به کار شوند.
حضور اتوبوس های دو طبقه در پایتخت
سرانجام در دی ماه ۱۳۳۵ اتوبوس‌های یک شکل و یک رنگ در تهران تردد کرده و چهره جدیدی به پایتخت دادند.
۲۰۵ دستگاه اتوبوس ۲ طبقه پیش از افتتاح شرکت واحد اتوبوسرانی توسط “سرلشگرعلوی مقدم ” از انگلستان خریداری شد. شرکت در اولین روز با 6 قطعه اصلی و ژتون‌های فلزی به قیمت 2 ریال کار خود را آغاز کرد اما تا سال ۴۶ تعداد این خطوط به ۱۲۶ خط اصلی و ۱۲۷ خط فرعی که به مینی‌بوس‌ها اختصاص داده شده بود افزایش پیدا کرد.
صنعت اتاق سازی اتوبوس در ایران
اتوبوس‌هایی که در سال ۱۲۹۰ شمسی از خارج وارد ایران شده بود قراضه بودند. چند نفر از گاری‌چی ها و درشکه‌سازان با مشاهده وضع موجود تصمیم گرفتند با خریداری و استفاده از موتورهای سالم این اتوبوس‌ها، اتاق اتوبوس را با کمک آهنگران بسازند.
اتاق‌سازی اتوبوس در ابتدا با چوب و سیم مفتول در کارگاه‌های شهرهایی مانند تهران، رشت، کرمان و تبریز آغاز‌شد. این صنعت با توجه به هوش و ذکاوت ایرانیان روز‌به روز‌پیشرفت کرد به حدی که چند دستگاه نیز به کشورهای همسایه صادر شد. پس از روی کار آمدن اتوبوس‌های جدید و مدرن غربی به بازار ایران، صنعت اتاق سازی اتوبوس متوقف شد وصنعت مونتاژکاری در ایران جای خود‌را باز کرد.
