به گزارش قطعات خودرو به نقل از دنیای اقتصاد، اولین گام حذف قیمتگذاری دستوری، کاهش زیاندهی خودروسازان و حذف تقاضای سوداگرانه در بازار با عرضه خودرو در بورس کالا برداشته شد.
روز چهارشنبه ۶۰۰ دستگاه خودرو متعلق به بخش خصوصی بعد از پشت‌سرگذاشتن کش‌و‌قوس‌های فراوان، در بورس کالا عرضه شدند. هر چند پیش از آن در خرداد‌ماه امسال، عرضه همین خودروها با بهانه‌ای واهی از سوی وزارت صمت لغو شد اما روز چهارشنبه آزمونی بود برای تعیین مسیر جدید خودروسازی کشور. خودروسازی کشور و بازار طی سه سال گذشته با تصمیمات خلق‌الساعه و غیرکارشناسی مسیر پرخطایی را طی کرده است. هر چند تحریم‌ها و به دنبال آن خروج شرکای خارجی از خودروسازی کشور، صنعت خودرو را لبه پرتگاه قرار داد، با این حال سیاستگذار نیز با تصمیمات به دور از واقعیت و پراشتباه به سقوط خودروسازی کمک کرد. حالا اما مسیر روشنی پیش روی خودروسازان قرار گرفته است. مسیری که از بورس کالا عبور کرده و مصرف‌کننده را به‌طور مستقیم به تولیدکننده متصل کرده است. این اقدام با تعیین قیمتی به عنوان قیمت سوم که بیشتر از قیمت کارخانه و کمتر از قیمت بازار آزاد خواهد بود، می‌تواند به نفع مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان تمام شود.
خودروسازان که بار زیان انباشته ۱۲۰هزار میلیارد تومانی را به دوش می‌کشند حالا با این تصمیم می‌توانند با عرضه با قیمت بالاتر خود را از ورطه زیان خارج کنند. از سوی دیگر اما طرف تقاضا نیز با وجود قرعه‌کشی‌ها و سود کاذبی که از فاصله قیمت کارخانه و بازار کسب می‌کرد به شکل غیرواقعی متورم شده بود با عرضه خودرو در بورس تقاضا کنترل خواهد شد. بر این اساس ۶میلیون تقاضا تنها برای ۱۱۴هزار خودرو در مرحله قبلی قرعه‌کشی وجود داشت که شواهد نشانگر آن است که بیشتر این این افراد به نیت کسب سود از محل اختلاف قیمت شدید کارخانه و بازار آزاد در قامت متقاضی ظاهر شده بودند. با عرضه خودرو در بورس کالا از آنجا که این اختلاف قیمت تا حد زیادی کاهش پیدا می‌کند، می‌توان امیدوار بود مقدار قابل‌توجهی از فشار تقاضا نیز کاهش پیدا کند. علاوه بر این اگر مکانیزم بورس کالا در خارج کردن خودروسازان از زیان موفق عمل کند می‌تواند موجب افزایش تولید و عرضه و به تبع آن تناسب بیشتر میان عرضه‌و‌تقاضا شود.
با این حال ناگفته نماند که بورس کالا نیز گرچه می‌تواند تاثیرات مثبت و روشنی روی صنعت و بازار خودروی کشور داشته باشد اما نباید نگاه به آن به عنوان یک راه‌حل دائمی باشد، بلکه این مسیر تنها یک گام بزرگ به سمت آزادسازی قیمت خودرو است و در میان‌مدت که مشکلاتی همچون قیمتگذاری دستوری، کمبود عرضه، فشار تقاضا، دلالی و واسطه‌گری و… بهبود پیدا کرد، باید این روش که در بازارهای خودروی جهان نیز سابقه ندارد پشت سر گذاشته شود و به سمت مکانیزم بازار و آزادسازی قیمت خودرو رفت.
«دنیای اقتصاد» در این رابطه به سراغ چهار کارشناس رفته تا به پنج پرسش اساسی در این رابطه پاسخ دهند. سوالاتی که با این کارشناسان مطرح کردیم به این شرح است: آیا عرضه خودرو در بورس منافع مشتریان و مصرف‌کنندگان را تامین می‌کند؟ آیا عرضه خودرو در بورس پایانی بر فعالیت دلالان و واسطه‌گران خواهد بود؟ آیا این اقدام بهبودی در وضعیت خودروسازی کشور ایجاد می‌کند؟ مسیر قیمتگذاری در صورت تداوم عرضه در بورس چگونه خواهد بود؟ آینده حضور خودرو در بورس کالا به چه صورت خواهد بود؟ در ادامه پاسخ حسن کریمی سنجری کارشناس حوزه خودرو، مهدی حق‌با‌علی اقتصاددان، عباس یعقوبی مدیر عملیات بازار بورس کالای ایران و یک دست‌اندرکار صنعت خودرو را می‌خوانید.
حذف واسطه‌گری از مسیر بورس
حسن کریمی سنجری / کارشناس خودرو
اگر قیمت خودرو را با شاخص‌های اقتصادی بسنجیم، نتیجه منطقی این است که خودرو نباید با قیمت‌های کنونی کارخانه عرضه شود. با این حال سیاستگذار به علت وجود یک شرایط غیر‌عادی که امکان آزادسازی قیمت در آن وجود ندارد، به بورس کالا روی آورده است. بنابراین اگر از نقطه‌نظر مصرف‌کننده به موضوع نگاه کنیم، قیمتی که متقاضیان در بورس کالا می‌پردازند نسبت به قیمت کارخانه قطعا بیشتر بوده و از نظر آنها این به معنای ضرر است. با این حال افرادی که قادر به خرید از کارخانه نیستند مجبور به مراجعه به بازار می‌شوند. از آنجا که قیمت در بورس کالا احتمالا کمتر از قیمت بازار آزاد یا نهایتا برابر با آن باشد، برای این دست از مصرف‌کنندگان یا تفاوتی نخواهد داشت یا به نفع آنها خواهد بود.
اما آنچه مشخص است عرضه خودرو در بورس، واسطه‌گری و دلالی را به صورتی که امروز از طریق قرعه‌کشی در جریان است، کنار خواهد زد؛ با این حال عرضه خودرو در بورس کالا نیز معلول یک شرایط ناهنجار بوده و در دنیا بی‌سابقه است. بنابراین در این روش نیز مشکلاتی از این دست وجود خواهد داشت. در هر حال قیمت فروش خودروسازها با عرضه خودرو در بورس قطعا افزایش می‌یابد و می‌تواند این شرکت‌ها را از زیان خارج کند. با این حال تاکنون تنها خودروهای مونتاژی چینی وارد بورس کالا شده‌اند که دچار زیان نبودند و با این کار تنها حاشیه سود آنها افزایش می‌یابد. برای بهبود وضعیت خودروسازان خودروهای پرتیراژ دولتی هم باید وارد بورس شوند. با افزایش عرضه که مبتنی بر تولید و واردات است و بستگی زیادی به برجام دارد، همه روش‌های غیرمنطقی مانند قرعه‌کشی و بورس از میان رفته و قیمتگذاری هم مبتنی بر مکانیزم بازار خواهد بود. مسیر قیمتگذاری و تداوم عرضه در بورس بیش از هر چیز بستگی به وضعیت تحریم‌ها دارد.
عرضه برای خریداران واقعی
یک دست‌اندرکار صنعت خودرو
بررسی‌های صورت‌گرفته نشان می‌دهد احتمالا قیمت خودرو در بورس کالا نسبت به بازار آزاد ۲۰درصد کمتر خواهد بود. این قیمت که بیشتر از قیمت کارخانه و کمتر از قیمت بازار آزاد است هم به نفع مصرف‌کننده و هم به نفع تولیدکننده خواهد بود. همچنین باید توجه داشت مصرف‌کننده می‌تواند در یک حالت رقابتی و حراجی در همه مراحل خرید پیش رفته و متناسب با برداشت خود قیمت پیشنهاد دهد. بنابراین دیگر نیازی به دلالان نخواهد داشت و دلالی و واسطه‌گری نیز در بازار خودرو از میان می‌رود. هزینه کارگزاری نیز مطابق با آیین‌نامه سازمان بورس بوده و مبلغی ناچیز است؛ به طوری که حتی می‌توان گفت به درصد نیز نمی‌رسد. افرادی که برای خرید خودرو به بورس کالا ورود می‌کنند مصرف‌کنندگان نهایی هستند چون زمانی که براساس سیستم حراج، معاملات انجام می‌شود افراد با هدف سود بردن از اختلاف قیمت کارخانه و بازار ورود نمی‌کنند، بلکه بر مبنای قیمت پایه و درصورت بیشتر بودن تقاضا به نسبت عرضه تا زمانی که برایشان مقرون به صرفه است رقابت می‌کنند.
به‌عبارت دیگر عرضه خودرو در بورس کالا باعث می‌شود این محصول از یک کالای سرمایه‌ای به کالای مصرفی تبدیل شود. در مورد قیمتگذاری نیز وضعیت به منوال فعلی پیش نخواهد رفت. علاوه بر معاف بودن معاملات بورس کالا از الزام‌های قیمتگذاری دستوری و نحوه عرضه کالا به روش‌های غیرمعمول ازجمله قرعه‌کشی، شفافیت و رقابت نیز از دیگر مزیت‌های این بورس است؛ همچنین در تالار شیشه‌ای بورس، دستگاه و سازمانی غیر از خودروسازان بر معاملات نظارت می‌کند و به این ترتیب همه فرایندها شفاف و قابل‌نظارت است. سیستم حراج که باعث می‌شود قیمتگذاری از حالت متمرکز خارج شود علاوه بر اینکه به مصرف‌کنندگان این امکان را می‌دهد با قیمت کمتری، به صورت شفاف و با حذف واسطه‌ها خرید خود را انجام دهند، می‌تواند به خودروسازان نیز کمک کند از وضعیت فعلی زیان خارج شوند.
قیمتگذاری بر اساس نظام عرضه و تقاضا
عباس یعقوبی / مدیر عملیات بازار بورس کالا
با توجه به اینکه عرضه خودرو در بورس کالا به شکل کاملا شفاف و قیمت‌ها نیز براساس نظام عرضه و تقاضا کشف می‌شود و کلیه مشتریان هم دسترسی یکسان و شرایط برابری برای خرید دارند، شاهد احقاق حقوق مصرف‌کنندگان و خرید آنها با قیمت واقعی خواهیم بود. نکته قابل‌توجه دیگر این است که دلالی همواره جایی شکل می‌گیرد که امتیاز ویژه‌ای حاصل از قیمتگذاری دستوری در معاملات کالایی وجود داشته باشد. با توجه به اینکه در سازوکار معاملات بورس کالا، قیمت واقعی کشف شده و دسترسی به این بازار نیز برای همگان یکسان است، قطعا با استمرار و نظم عرضه‌ها فضای دلالی کاهش می‌یابد و هر خریداری که خودرو نیاز دارد می‌تواند مستقیما خودروی خود را از تولیدکننده و با قیمت واقعی خریداری کند. همچنین در خصوص عرضه خودرو در بورس کالا باید توجه داشت وقتی محصولی در بورس پذیرش می‌شود، فروش خارج از بورس خودروسازان نیز به طور کامل متوقف خواهد شد.
در حال حاضر خودروسازان با قیمت دستوری که عموما با شرایط بازار همخوانی ندارد، کالای خود را می‌فروشند. مشکل اصلی اینجاست که در روش قیمتگذاری دستوری، مابه‌التفاوت قیمت کارخانه و بازار به تولید نمی‌رسد اما در بورس کالا با کشف قیمت‌های واقعی شرایط برای بهبود عملکردها در صنعت خودروسازی و تولید مهیا می‌شود. با عرضه کل محصولات خودرویی در بورس کالا، قطعا تقاضای کاذب کنار رفته و نیاز واقعی خریداران خودرو در کشور مشخص شده و قیمت این محصولات نیز براساس مکانیزم عرضه و تقاضا به سمت واقعی شدن می‌رود. این رویه به معنای وجود یک نقشه راه روشن برای سیاستگذاران است که به واسطه شفافیت معاملاتی شکل می‌گیرد و قیمت‌ها نیز براساس واقعیت‌های بازار کشف می‌شود.
خودروسازان و سهامداران ، برندگان اصلی
مهدی حق‌با‌علی/ اقتصاددان
به نظر می‌رسد علت اصلی عرضه خودروها در بورس کالا، به نوعی دور زدن سیاست‌های تثبیت قیمت دولت و فروش خودرو با قیمت‌های تعادلی است. از این حیث، به شرط آنکه مسیر عرضه در بورس کالا همچنان باز باقی بماند و خودروسازان بتوانند خودروهای پرتیراژ خود را در بورس عرضه کنند، برنده اصلی حذف قیمت دستوری شرکت‌های خودروساز و سهامداران آنها خواهند بود. به هر حال این یک قدم رو به جلو است و نسبت به وضعیت قبلی ارجحیت دارد. اما در مورد تاثیر این فرآیند جدید بر مصرف‌کننده نهایی باید کمی صبر کرد و دید بازار چطور تکامل پیدا می‌کند. نکته حیاتی این است که متولی بازار مطمئن شود مکانیسم حراج بازار کاملا شفاف، رقابتی و بدون دستکاری صورت می‌گیرد و بازار به سمت دستکاری قیمتی پیش نخواهد رفت. نکته دوم که کمی هم با نکته اول مرتبط است این است که خرید از بورس چقدر برای همه سهل خواهد بود.
در هر حال در وضعیت تعادلی، همیشه کسانی هستند که دانش یا آشنایی کافی برای خرید و فروش در بازارهای بورس را ندارند و بنابراین ممکن است این شیوه جدید برای آن دسته لزوما ساده‌ترین نباشد. در مورد آینده عرضه خودرو در بورس کالا، سخت است بگوییم این شیوه بهترین شیوه فروش خودرو است، به‌خصوص در ایران که حرف‌وحدیث در مورد استاندارد بودن خودروهای تولیدی زیاد است. اساسا یک ویژگی مهم بورس کالا این است که کالایی را ارزیابی کرده، استاندارد کرده و بعد اجازه خریدوفروش آن در بازار را می‌دهد. در مورد خودرو، مشخص است این کار شدنی نیست. بنابراین باید آن را یک راه موقت و ترمیمی در نظر گرفت نه راه دقیق و مرسوم و متداول در دنیا. شاید بتوان امید داشت وقتی دغدغه قیمتگذاری دستوری از سر خودروسازها رفع شد، به سمت روش‌های متداول در فروش خودرو پیش برویم.
