به گزارش قطعات خودرو به نقل از دنیای اقتصاد : شورای رقابت در حالی قصد دارد طبق دستورالعمل جدید خود با ملاک قرار دادن خودروهای خارجی، درجه رقابت‌پذیری خودروهای داخلی و هزینه تمام‌شده را تعیین کند که در مقطع فعلی، تناسب لازم بین بازار داخل با دیگر بازارهای دنیا وجود ندارد. طبق دستورالعمل شورای رقابت، قرار است برای تعیین محدوده رقابت‌پذیری و همچنین هزینه تمام‌شده، ۳ نمونه خارجی مشابه در نظر گرفته شود تا قیمت عادلانه خودروی موردنظر (عادلانه به زعم شورای رقابت) به دست بیاید. این در شرایطی است که بازار خودرو ایران چند تفاوت مهم با بازارهای خارجی دارد و با وجود این تضادها مشخص نیست شورای رقابت چرا برای تعیین محدوده و درجه رقابت‌پذیری و شناسایی قیمت تمام‌شده به سراغ مدل‌های خارجی رفته است و اصلا چگونه قرار است قیمتی به اصطلاح عادلانه با توجه به دستورالعمل این شورا کشف شود.
شورای رقابت که چندی پیش و با پایان مدت تعلیق یک‌ساله‌اش در حوزه خودرو از سوی شورای هماهنگی اقتصادی سران سه قوه، بار دیگر به قیمت‌گذاری خودرو برگشت، اخیرا جزئیاتی از برخی بندهای دستورالعمل تنظیم بازار خودرو را اعلام کرده است. در این دستورالعمل، شورای رقابت تمامی خودروها چه داخلی‌ها، چه مونتاژی‌ها و چه خودروهای خارجی را که قرار است وارد کشور شوند انحصاری دانسته و از همین رو قیمت‌گذاری آنها را حق خود می‌داند. در مدلی که طبق دستورالعمل شورای رقابت برای قیمت‌گذاری خودروهای داخلی در نظر گرفته شده، قرار است رقابت‌پذیری آنها و کشف قیمت پایه با نمونه‌های مشابه خارجی کشف شود. به عبارت بهتر، برای مقایسه قیمت پایه و رقابت‌پذیری محصولی مانند تارا، سه محصول مشابه آن (از نظر کلاس خودرو) در بازارهای جهانی لحاظ می‌شود.
به نظر می‌رسد شورای رقابت با در نظر گرفتن این فرمول، خواسته به نوعی دغدغه این سال‌های مشتریان ایرانی را بابت تفاوت‌های کیفی و قیمتی خودروهای داخلی با مدل‌های خارجی در دستورالعمل خود لحاظ کند. از نظر مشتریان ایرانی، خودروهای تولید داخل نه تنها سطح کیفی بسیار پایین‌تری نسبت به مدل‌های خارجی دارند، بلکه با قیمت بسیار بالاتری نیز نسبت به آنها به فروش می‌رسند. به عبارت بهتر، افکار عمومی بر این باور است که خودروهای داخلی، گران و کم‌کیفیت به دست شهروندان می‌رسد و با پول آنها (در صورتی که بازاری رقابتی وجود داشته باشد) می‌توان خودروهای خارجی بهتری را خریداری کرد.
بنابراین به نظر می‌رسد شورای رقابت نیز ضمن اعتقاد به این موضوع (نابرابر بودن کیفیت خودروهای داخلی و خارجی و عدم‌تناسب بین قیمت و کیفیت مدل‌های تولید داخل) می‌خواهد با تعیین درجه رقابت‌پذیری طوری رفتار کند که مصرف‌کنندگان نسبت به فرمول اعمالی رضایت خاطر داشته باشند. به‌نوعی شورای رقابت به دنبال این است که به واسطه دستورالعمل خود، با ملاک قرار دادن مدل‌های مشابه خارجی، مشتریان ایرانی را قانع کند که قیمت‌های کشف‌شده عادلانه است.
گمان شورای رقابت این است که با اجرای این فرمول، از یک سو مصرف‌کنندگان به قیمت‌های تعیین‌شده اعتماد خواهند کرد (چون با ملاک قرار دادن مدل‌های مشابه خارجی به دست آمده‌اند) و از سوی دیگر تولیدکننده نیز دیگر از ناحیه عدم تناسب بین هزینه تولید و قیمت فروش، ضرر نخواهد داد. این در حالی است که به دلیل عدم‌تناسب و نبود شباهت‌های لازم بین بازار خودرو در ایران و دیگر کشورها، به نظر می‌رسد فرمول شورای رقابت نمی‌تواند مبنای عادلانه‌ای برای تعیین درجه رقابت‌پذیری و همچنین تعیین هزینه تمام‌شده باشد. طبق دستورالعمل شورای رقابت، ظاهرا قرار است قیمت کارخانه‌ای خودروهای داخلی و قیمت خودروهای مشابه خارجی در یک سبد قرار داده شده تا هزینه تمام‌شده و درجه رقابت‌پذیری کشف شود.
احتمالا شورای رقابت یا سازمان حمایت مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان (که قیمت خودروهای دستپخت مشترک آنها خواهد بود) برای تعیین هزینه تمام‌شده و رقابت‌پذیری مسائلی مانند کیفیت، مصرف سوخت و حجم موتور آنها را با نمونه‌های مشابه خارجی مقایسه می‌کنند تا بر اساس تفاوت‌ها و شباهت‌های موجود، محصولات داخلی مورد سنجش قرار بگیرند. به عنوان مثال، تارا اتومات با قیمت کارخانه‌ای ۵/ ۱۱هزار دلار، بین کیا سونت و کیا پیکانتو قرار می‌گیرد، خودروهایی که مصرف سوخت پایین‌تری نسبت به تارا دارند اما قدرت تولیدی آنها به واسطه حجم موتور پایین‌ترشان، کمتر است. این در حالی است که تارا خودرویی بدون تست محسوب می‌شود، اما سونت و پیکانتو هر دو سه‌ستاره محسوب می‌شوند.
هرچند این شیوه شاید بتواند نظر مصرف‌کنندگان را (حداقل از حیث ملاک قرار دادن خودروهای مشابه خارجی) جلب کند، اما باید به شرایط تولید هر دو کشور نیز توجه داشت. به عنوان نمونه شورای رقابت عملا قیمت‌های دستوری در یک بازار (بازار خودروی ایران) را با قیمت‌ها در بازاری آزاد (بازار خودروی دیگر کشورها) در کنار هم قرار داده است؛ بنابراین درجه رقابت‌پذیری یا حتی هزینه تمام‌شده خودروها نمی‌تواند از دل این مقایسه بیرون آید و احتمالا به کشف قیمت عادلانه محصولات داخلی منجر نمی‌شود. فرض کنیم قرار است هزینه تمام‌شده تارا به عنوان خودرویی داخلی توسط شورای رقابت یا سازمان حمایت مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان راستی‌آزمایی شود. طبق فرمول شورای رقابت، سه خودروی مشابه و هم‌کلاس خارجی تارا در نظر گرفته خواهند شد تا درجه رقابت‌پذیری و هزینه تمام‌شده آن کشف شود.
این در حالی است که در این مقایسه، تارا به عنوان خودرویی با قیمت دستوری (بسیار پایین‌تر از بازار آزاد)، فضای کسب‌و‌کار متفاوت، شرایط تحریم، خودروسازی و مدیر دولتی و… تولید شده که با خودروهایی که قیمت آنها تحت نظام عرضه و تقاضا و به دور از محدودیت‌های بین‌المللی و… در بازار آزاد به دست آمده، در یک سبد قرار می‌گیرد و طبعا نتیجه کار منصفانه نخواهد بود. اما آنچه در دستورالعمل شورای رقابت مورد تاکید قرار گرفته، این است که این شورا در مقایسه با سه محصول مشابه خارجی، به راستی‌آزمایی هزینه تمام‌شده خودرو می‌پردازد؛ هزینه تمام‌شده‌ای که مبنای قیمت‌گذاری شورای رقابت قرار خواهد گرفت.
بنابراین ممکن است گفته شود که در صورت ملاک قرار دادن قیمت بازار آزاد خودروها، چالش عدم‌تناسب (بین خودروهای تولید داخل و نمونه‌های هم‌کلاس خارجی) حل خواهد شد؛ این در حالی است که در این صورت نیز باز هم قیمت‌های کشف‌شده احتمالا به دور از منطق خواهند بود. این موضوع از آن جهت است که منحنی قیمت خودروهای داخلی در بازار آزاد طی حدودا چهار سال و نیم گذشته به دور از روندی طبیعی و تحت تاثیر انتظارات تورمی و رشد نرخ ارز بالا رفته است.
به عبارت بهتر، قیمت‌ها در بازار آزاد خودروهای تولید داخل، فراتر از آنچه در بازارهای جهانی می‌گذرد، ارتفاع گرفته و با توجه به سطح کیفی‌شان هرگز قابل‌مقایسه با مدل‌های هم‌کلاس خارجی نیستند. واضح‌تر اینکه با پول خودروهای داخلی در بازار آزاد و در صورتی که بازاری رقابتی وجود داشته باشد، می‌توان مدل‌های خارجی با سطح کیفی بسیار بالاتری را خریداری کرد. اگر باز هم تارا را مثال بزنیم، قیمت بازار آزاد این خودرو ۵/ ۱۷هزار دلار است، حال آنکه با کمتر از ۱۷هزار دلار می‌توان خودروهای بسیار با‌کیفیت‌تری از برندهای مشهور دنیا را خریداری کرد. به عنوان مثال، با کمتر از ۱۵هزار دلار امکان خرید شورولت اسپارک و فورد فیستا وجود دارد و با کمتر از ۱۶هزار دلار هم می‌توان تویوتا یاریس و نیسان ورسا را خرید.
۲۰۷ یا شورولت؟
اما مقایسه قیمت و مشخصات کلی خودروهای داخلی با نمونه‌های هم‌کلاس خارجی، دید بهتری در مورد دستورالعمل شورای رقابت می‌دهد. طبق جدولی که از سوی انجمن صنایع همگن قطعه‌سازی در اختیار «دنیای اقتصاد» قرار گرفته، چندین خودروی خارجی از نظر قیمت دلاری و مشخصات فنی کلی (مانند حجم موتور، مصرف سوخت و…) با مدل‌های هم‌کلاس خارجی مقایسه شده است.
به عنوان مثال، در رده خودروهای زیر ۱۰هزار دلار، مدل‌هایی از تویوتا (مدل گلانزا)، تاتا (مدل تیاگو)، هیوندایی (در مدل سانترو)، هوندا (مدل امیز)، کیا (مدل سونت) و ماهیندرا در مدل KUV۱۰۰ به چشم می‌آیند که همگی حجم موتوری نزدیک به ۱۲۰۰ سی‌سی و مصرف سوختی زیر ۵/ ۵ لیتر در هر ۱۰۰کیلومتر دارند. همچنین قدرت تولیدشده توسط موتور این خودروها نیز همگی ۹۰ اسب بخار است. این پنج خودرو اما از نظر کسب استاندارد ایمنی متفاوت از یکدیگر هستند. در این بین، تاتا (با قیمت ۷۸/ ۶هزار دلار) دارای پنج ستاره ایمنی (طبق استانداردهای سال ۲۰۲۱ میلادی) است، هوندا (با قیمت ۲۱/ ۸هزار دلار) چهار ستاره دارد و کیا (با قیمت ۲۵/ ۹هزار دلار) هم سه‌ستاره محسوب می‌شود. همچنین هیوندایی سانترو نیز (با قیمت ۰۵/ ۶هزار دلار) دو ستاره ایمنی را داراست. دو خودروی دیگر یعنی تویوتا (با قیمت ۱۳/ ۸هزار دلار) و ماهیندرا (با قیمت ۶۶/ ۷هزار دلار) نیز در رده مدل‌های «بدون تست» قرار گرفته‌اند.
با در نظر گرفتن قیمت کارخانه‌ای خودروهای داخلی و دیگر مشخصات، چند مدل را می‌توان با محصولات خارجی موردنظر مقایسه کرد. به عنوان مثال، پژو ۲۰۷ پاناروما با قیمت ۵۶/ ۶هزار دلار را می‌توان با هیوندایی و تاتا در یک رده قرار داد. از بعد مشخصات فنی، پژو ۲۰۷ که از منظر قیمت دلاری ارزان‌تر از تاتا و گران‌تر از هیوندایی است، مصرف سوخت بالاتری نسبت به آنها دارد اما به واسطه حجم موتور بالاتر، قدرت بیشتری را نیز تولید می‌کند. همچنین پژو ۲۰۷ در رده خودروهای بدون تست قرار می‌گیرد، حال آنکه تاتا پنج ستاره دارد و هیوندایی هم دو ستاره است. اما اگر قیمت بازار آزاد پژو ۲۰۷ (۲۵/ ۱۳هزار دلار) را در نظر بگیریم، این خودرو در کنار محصولات خارجی با سطح کیفی بالاتری قرار می‌گیرد. این در حالی است که در این مقایسه، ۲۰۷ به هیچ وجه در قواره مدل‌های هم‌قیمت خارجی نیست. به عنوان مثال، کیا پیکانتو و شورولت اسپارک که به ترتیب ۴/ ۱۳ و ۶/ ۱۳هزار دلار قیمت دارند، هم از مصرف سوخت پایین‌تری نسبت به ۲۰۷ برخوردار هستند، هم استاندارد ایمنی قابل‌قبولی را به خود می‌بینند.
در بین دیگر خودروهای داخلی، قیمت کارخانه‌ای پژو ۲۰۶ حدود ۱۶/ ۴هزار دلار است که از این حیث با مدل‌های خارجی شامل سوزوکی ماروتی و نیسان داتسون در یک رده قرار دارد. پژو ۲۰۶ مصرف سوخت ۳/ ۶لیتر در هر ۱۰۰کیلومتر را داراست و با حجم موتوری حدودا ۱۴۰۰سی‌سی تنها ۷۵اسب‌بخار قدرت تولید می‌کند. این خودرو بر اساس استانداردهای ایمنی ۲۳ سال پیش، چهارستاره محسوب می‌شود. در مقابل اما سوزوکی ماروتی با قیمت ۱۸/ ۴هزار دلار، ۵/ ۴لیتر در هر ۱۰۰کیلومتر مصرف سوخت دارد و با حجم موتوری ۸۰۰سی‌سی زیر ۵۰اسب‌بخار قدرت تولید می‌کند. این خودرو همچنین در رده بدون تست‌ها قرار گرفته است.
از آن سو نیسان داتسون با قیمت ۹۱/ ۴هزار دلار، ۸/ ۴لیتر در هر ۱۰۰کیلومتر سوخت مصرف می‌کند و به واسطه موتور ۸۰۰سی‌سی‌اش توانایی تولید ۵۳ اسب‌بخار قدرت را دارد. این خودرو طبق استانداردهای سال ۲۰۱۹ دارای یک ستاره ایمنی است. هرچند پژو ۲۰۶خودرویی چهارستاره معرفی شده و داتسون تک‌ستاره است و ماروتی هم بدون تست، اما این نکته مهم را نباید فراموش کرد که ۲۰۶ طبق استاندارد سال ۲۰۰۰ میلادی (۲۳سال پیش) چهار ستاره است و داتسون مطابق با استانداردهای چهار سال قبل. بنابراین شاید پژو ۲۰۶ طبق استاندارد سال ۲۰۱۹ اصلا هیچ ستاره‌ای دریافت نکند. اما با در نظر گرفتن قیمت بازار آزاد پژو ۲۰۶ (۶۲/ ۹هزار دلار)، این خودرو با مدل‌هایی مانند کیا سونت در یک رده قرار می‌گیرد. این در حالی است که مدل سونت، هم مصرف سوخت پایین‌تری نسبت به پژو ۲۰۶ دارد، هم قدرت بیشتری تولید می‌کند و هم طبق استانداردهای ایمنی سال ۲۰۲۱، دارای سه‌ستاره است.
