در دنیای کنونی، ابزارهای مالی جهانی به ابزاری برای قدرت نمایی و جنگ اقتصادی تبدیل شده‌اند. یکی از این ابزارها که نقش قابل توجهی در روابط بین‌المللی ایفا می‌کند، سیستم سوئیفت است. این سیستم که در ابتدا برای تسهیل تراکنش‌های مالی بین‌المللی طراحی شده بود، اکنون به ابزاری استراتژیک تبدیل شده است که کشورهای مختلف تلاش دارند تا از آن بهره‌برداری کنند یا حتی به دنبال راه‌هایی برای کاهش وابستگی به آن باشند.
دلارزدایی: تلاشی برای کاهش وابستگی به دلار آمریکا
بحث دلارزدایی از حدود یک دهه پیش مطرح شده است و در سال‌های اخیر شدت بیشتری یافته است. هدف اصلی این بحث کاهش وابستگی بیش از حد به دلار آمریکا در معاملات جهانی است. کشورهای مختلف، به‌ویژه کشورهای بریکس، در تلاش‌اند تا از سلطه دلار در تجارت جهانی خارج شوند و استفاده از ارزهای محلی و ارزهای دیجیتال را در دستور کار قرار دهند.
در این میان، رئیس‌جمهور وقت ایالات متحده، باراک اوباما، در سال ۲۰۱۵ هشدار داده بود که در صورت خروج ایالات متحده از برجام، تأثیرات منفی گسترده‌ای بر دلار خواهد داشت. او همچنین در پی پیروزی در انتخابات ریاست‌جمهوری، تأکید کرد که استفاده بیش از حد از تحریم‌ها ممکن است به از بین رفتن اعتبار دلار منجر شود و کشورهای مختلف نظیر چین ممکن است به تدریج از دلار دور شوند.
واکنش‌های جهانی به خروج آمریکا از برجام
یکی از مهم‌ترین تحولات در این زمینه در سال ۲۰۱۸ رخ داد، زمانی که دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور وقت ایالات متحده، تصمیم گرفت ایالات متحده را از توافق هسته‌ای (برجام) خارج کند. این اقدام ترامپ باعث واکنش‌های شدیدی در اروپا و دیگر کشورهای جهان شد. بسیاری از کشورها از این اقدام به شدت نگران شدند و تلاش کردند تا سلطه دلار را کاهش دهند.
تبدیل سوئیفت به سلاح اقتصادی
اما یکی از مهم‌ترین تحولات در این راستا، استفاده ابزاری از سیستم سوئیفت بود. در سال ۲۰۲۲، به دنبال جنگ روسیه و اوکراین، ایالات متحده و کشورهای متحد آن تصمیم به حذف بانک‌های روسی از سیستم سوئیفت گرفتند. این تصمیم باعث شد تا سیستم سوئیفت به ابزاری برای فشار اقتصادی تبدیل شود که نه تنها به روسیه بلکه به دیگر کشورها نیز نشان داد که می‌توان از این ابزار به عنوان سلاحی در جنگ اقتصادی استفاده کرد.
سوئیفت که به طور کلی به عنوان یک سیستم برای تسهیل تراکنش‌های مالی در سطح جهانی در نظر گرفته می‌شد، اکنون به عنوان ابزاری استراتژیک برای ایجاد محدودیت‌ها و تحریم‌های مالی به کار می‌رود. این اقدام باعث شد تا بسیاری از کشورها به دنبال جایگزین‌های جدید برای سوئیفت باشند و از آن زمان به بعد، کشورهای مختلف به تدریج به فکر کاهش وابستگی خود به سوئیفت افتادند.
استفاده از تحریم‌ها در دوران ریاست‌جمهوری ترامپ
در دوران دوم ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ، استفاده از تحریم‌ها و محدودیت‌ها علیه کشورهای مختلف شدت یافت. یکی از نمونه‌های آشکار این سیاست‌ها زمانی بود که دولت ترامپ محدودیت‌های شدیدی علیه کلمبیا اعمال کرد. این کشور به دلیل عدم پذیرش هواپیماهای حامل مهاجران کلمبیایی از ایالات متحده در خاک خود، با محدودیت‌های جدی روبه‌رو شد. این سیاست‌ها نشان داد که چطور آمریکا می‌تواند از تحریم‌ها و ابزارهای مالی خود برای اعمال فشار استفاده کند.
تحلیل کارشناسان: سوئیفت به عنوان یک ابزار استراتژیک
«میشل ویگل»، کارشناس امور بین‌الملل و اقتصادی، در این باره در مجمع جهانی اقتصاد گفت: «سیستم سوئیفت برای تسلیحاتی کردن اقتصاد به دلایل استراتژیک تحت عنوان سیاست خارجی استفاده می‌شود.» این تحلیل نشان می‌دهد که چطور کشورها می‌توانند از این سیستم برای تحت فشار قرار دادن کشورهای مخالف خود بهره‌برداری کنند.
میشل ویگل همچنین به این نکته اشاره کرد که در چنین شرایطی، تعجب‌آور نیست که کشورهایی که تحریم‌ها بر آن‌ها اعمال شده‌اند، تلاش کنند تا جایگزین‌هایی برای سوئیفت پیدا کنند و از ابزارهای مالی جدید برای مقابله با سلطه‌گری اقتصادی استفاده کنند.
دلارزدایی در سطح جهانی: تهدید یا فرصت؟
در سطح جهانی، بحث دلارزدایی به یکی از موضوعات مهم در سیاست‌های اقتصادی کشورهای مختلف تبدیل شده است. اگر کشوری تصمیم بگیرد که به جای دلار از ارزهای دیگر برای تجارت استفاده کند، واکنش‌هایی متفاوت نسبت به این اقدام وجود دارد. از یک سو، برخی کشورها آن را به عنوان تهدیدی برای سلطه دلار می‌بینند و از سوی دیگر، برخی آن را به عنوان فرصتی برای گسترش تجارت و کاهش وابستگی به یک ارز واحد می‌شناسند.
یوان چین: رقیب جدید دلار در تراکنش‌های جهانی
براساس داده‌های منتشرشده از سوی سوئیفت، یوان چین به سرعت در حال تبدیل شدن به یکی از ارزهای اصلی برای تراکنش‌های جهانی است. در نوامبر ۲۰۲۴، یوان چین به چهارمین ارز بزرگ جهانی در تراکنش‌های مالی تبدیل شد و ۳.۸۹ درصد از پرداخت‌های جهانی را به خود اختصاص داد. این در حالی است که دلار آمریکا همچنان با ۴۸.۶۸ درصد بر بازار پرداخت جهانی تسلط دارد.
تسلط دلار و سیاست‌های پولی ایالات متحده
تسلط دلار بر بازارهای جهانی باعث شده که هزینه‌های استقراض و پرداخت بدهی برای ایالات متحده کاهش یابد. به دلیل این تسلط، دولت آمریکا به راحتی می‌تواند از منابع مالی خود بهره‌برداری کند و هزینه‌های مالی خود را کاهش دهد. اما این تسلط معایب خاص خود را دارد و یکی از آن‌ها این است که وابستگی شدید به دلار می‌تواند کشورهای دیگر را با مشکلات اقتصادی روبه‌رو کند.
آینده بریکس و تلاش‌ها برای کاهش تسلط دلار
کشورهای بریکس که شامل برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی هستند، به طور جدی در حال بررسی راه‌های کاهش وابستگی به دلار در تجارت‌های جهانی هستند. به گفته لولا داسیلوا، رئیس‌جمهور برزیل، در دنیای پس از استاندارد طلا، چرا کشورهای نباید با ارزهای خودشان معامله کنند؟
برزیل که امسال ریاست گروه بریکس را بر عهده دارد، تصمیم دارد در راستای تقویت تجارت با ارزهای محلی، طرح‌هایی را به اجرا بگذارد. همچنین، گروه بریکس انتظار دارد که درباره راه‌های بهبود سیستم‌های پرداخت مانند UPI هند (که در چندین کشور از جمله امارات متحده عربی به کار گرفته شده است) تبادل نظر کند. این سیستم‌ها می‌توانند جایگزینی قوی برای سوئیفت باشند.
نتیجه‌گیری: ضرورت اصلاح سیستم‌های مالی بین‌المللی
در نهایت، همانطور که باراک اوباما در دوران ریاست‌جمهوری خود اشاره کرد، اعتبار سوئیفت به دلیل استفاده از آن به عنوان یک ابزار تحریم و فشار اقتصادی از بین رفته است. به همین دلیل، بازگرداندن اعتماد به سوئیفت کاری دشوار خواهد بود. به نظر می‌رسد که تلاش‌های جهانی برای دلارزدایی و تقویت سیستم‌های مالی جدید بیشتر از آن که صرفاً واکنشی به سلطه دلار باشد، به عنوان اقداماتی برای جلوگیری از آسیب‌های اقتصادی ناشی از سلطه دلار در سطح جهانی باشد.
