حضرت مسلم پسر عقیل پسر ابوطالب پسر عبدالمطلب، پسر عموی حضرت امام حسین و داماد امام علی علیهم السلام است. حضرت مسلم سفیر و نایب امام حسین علیه السلام پس از دعوت کوفیان از حضرت سیدالشهدا برای هجرت به کوفه و برپایی حکومت صالح بود.
خانواده‌ای که حضرت مسلم علیه السلام در آن رشد یافت صاحب علم بود. کتاب های تاریخی زمان مشخصی برای ولادت او ذکر نمی‌نمایند، اما شواهد موجود، ولادت او را در بین سالهای ۷ تا ۱۲ هجری اثبات می‌کند؛ یعنی در هنگام شهادت بین ۴۸ تا ۵۲ سال داشته‌است. از آغاز کودکی، در میان جوانان بنی‌هاشم بخصوص در کنار امام حسن و امام حسین علیهم السلام بزرگ شد. مسلم با یکی از دختران امام علی علیه السلام به نام رقیه ازدواج کرد که همین امر موجب نزدیکی بیشتر او به خاندان پیامبر اسلام شد. حضرت امام حسین علیه السلام در نامه خود به مردم کوفه ایشان را معتمد، نایب و از اهل بیت خود خواند.
حضرت مسلم از سرداران سپاه امیرالمومنین و امام حسن مجتبی علیه السلام بود و همگان وی را به دانشمندی و دلاوری می شناختند. این دو صفت حاصل هم نشینی ایشان با امام علی و حسنین علیهم السلام است. او مردی دارای جلالت و بسیار جذاب با هیبت بود. در فنون رزمی و قوای جسمی و شجاعت زبانزد بود و کسی نمی توانست رو در رو با او مبارزت کند چنانکه هنگام محاصره شدن در خانه بانو طوعه سربازان ابن زیاد لعنه الله علیهم با نیرنگ و هجوم از هر طرف توانستند او را در تنگنا قرار دهند اما بازهم آن حضرت با قبول امان به اراده خود و براساس مصلحت و زیرکی که داشت تسلیم شد.
عزیمت حضرت مسلم علیه السلام از مدینه به کوفه
حضرت مسلم علیه السلام در ۵ شوال سال ۶۰ هجری مخفیانه وارد کوفه شد. بعد از ورود به خانه مختار ثقفی رفت. شیعیان پس از مدتی نزد او آمدند و از وی استقبال کردند و با او بیعت کردند. مدت ۳۵ روز بعد از ورود مسلم حدود ۱۸ هزار نفر با او بیعت کردند تا این‌که با تشویق و سعایت بعضی اوباش، اشراف معاند با آل علی علیه السلام و شیعیان و برخی منافقان، حاکم کوفه برکنار و عبیدالله بن زیاد به جای او نشست.
عبیدالله از نوکران معاویه و برای آن که پدرش معین نبود در حمایت معاویه قرار داشت اما به سبب خدمت بسیار نزد او و معاویه اعتبار یافت و حاکم بصره شد. وی پس از ورود توام با فریب به کوفه اقدام به تهدید مردم، سران قبایل و همزمان وعده پاداش در صورت همکاری کرد.
او توانست مردم و سران قبایل و اشراف کوفه را که مردمی هزار رنگ بودند و اغلب اهل نیرنگ بازی و سیاسی کاری بودند را از اطراف حضرت مسلم پراکنده کند.
برخی عوامل شکست قیام نماینده امام حسین علیه السلام در کوفه
سخن‌چینی و جاسوسی امویان در کوفه
نعمان بن بشیر والی (حاکم) کوفه بود، هنگامی که خبر حضور حضرت مسلم در کوفه به گوش او رسید تصمیم گرفت برای تسلط بر اوضاع سخنرانی کند و مردم را از همراهی حضرت مسلم باز دارد. بعد از سخنرانی محتاطانه او برخی از هواخواهان بنی‌امیه یقین کردند که او فردی نیست که بتواند حضرت مسلم و شیعیان امیرالمومنین علیه السلام را سرکوب کند. خصوصا این که شیعیان بنابر صلح نامه امام حسن علیه السلام انتظار داشتند یزید برمسند خلافت ننشیند. از این رو برخی از چهره‌های طرفدار بنی‌امیه و نیز جاسوسان اموی طی مکاتباتی این مسئله را به اطلاع یزید رساندند. آنان طی نامه‌هایی یزید را از بی‌کفایتی نعمان در سرکوب مخالفان آگاه ساختند. از جمله نویسندگان نامه عمر سعد، محمد بن اشعث، شمر ، شبث بن ربعی بودند. این افراد از چهره های منفور تاریخ و مردم بودند اما برای خود هوادارانی نیز داشتند. آن ها گاهی در صف لشگریان امام علی علیه السلام و گاهی در جبهه مخالف بودند. بیشتر اهل مال اندوزی و غارت، جنگ و بدست آوردن مقام و منصب بودند. همین ها با عبیدالله همکاری بسیار کردند و در واقعه عاشورا جنایت کردند.
روی کار آمدن عبیدالله
بعد از رسیدن نامه به دست یزید وی از اخبار کوفه آگاه شد و هیچ اقدامی را بهتر از سرکوب سریع بیعت‌کنندگان با حضرت مسلم ندید. او برای این کار با مشاور خود سرژیوس مسیحی مشورت کرد و او نیز گفت که کسی جز عبیدالله شایسته این کار نیست. عبیدالله در این هنگام فرماندار بصره بود. یزید ضمن نامه‌ای، فرمانداری کوفه را نیز به او سپرد و نعمان را از ولایت کوفه برکنار کرد.
به‌کارگیری شبکه جاسوسی پیشرفته
عبیدالله برای انجام مسئولیت اصلی خود یعنی سرکوبی قیام حضرت مسلم بن عقیل عریفان کوفه را جمع کرد و با آن‌ها جلسه تشکیل داد. عریفان کار مأموران مخفی امنیت و اطلاعات امروز را انجام می‌دادند. هر عریف، مسئولیت اطلاعاتی و امنیتی و نظارت بر گروهی از افراد را بر عهده داشت و باید تمام حرکات و رفتارهای آنان را تحت نظارت قرار می‌داد و حرکت‌های مخالفت‌آمیز آنان به والی گزارش می‌کرد. از جمله وظایف مهم دیگر عریفان تشویق مردم و بسیج آنان برای شرکت در جنگ‌ها بود.
ایجاد رعب و وحشت
عبیدالله با در نظر گرفتن سیاست ایجاد ترس و وحشت فضای سنگینی را بر کوفه حاکم کرد. فشار سیاسی عبیدالله به مردم و نیز ساختار اجتماعی کوفه که مانع اتحاد و همبستگی مردمان کوفه می‌شد و روانشناسی کوفیان که آنان را مردمانی احساساتی و دنیاطلب معرفی می‌کند، اسباب شکست فرستاده امام حسین علیه السلام را فراهم کرد. در واقع انتخاب یزید علیه لعنه الله برای تغییر فرماندار کوفه تا حد زیادی درست از آب درآمده‌بود و در گام‌های نخست اوضاع را اندکی به نفع او و طبق میل آن‌ها رقم زد.
اشتباه های سیاسی
برخی از سران قبایل کوفه که از شیعیان هم بودند در مقابل فرمان قیام حضرت مسلم کوتاهی کردند در حالی که عبیدالله بیش از پنجاه سرباز در دارالاماره کوفه نداشت و در محاصره حضرت مسلم علیه السلام بود این افراد فرمان وی بر سرنگونی عبیدالله و تسخیر دارالاماره را اطاعت نکردند. عملا این کوتاهی باعث کنار کشیدن مردم حامی حضرت مسلم شد و آن نایب امام مظلومانه در کوفه تنها ماند و با قساوت و نیرنیگ به شهادت رسید.
دهه مسلمیه
آئین سنتی ایام مسلمیه هر سال در ایام شهادت حضرت مسلم بن عقیل در حرم حضرت عبدالعظیم حسنی در شهر ری برگزار می‌شود. این مراسم مذهبی و سنتی قدمتی حدود ۸۰ سال دارد و از شبِ سال روز شهادت امام پنجم حضرت امام محمد باقر علیه السلام تا روز شهادت حضرت مسلم بن عقیل در حرم حضرت عبدالعظیم حسنی به مدت سه شب برپا می‌گردد.
