تسمه‌تایم یا تسمه‌تایمینگ قسمتی از موتور احتراق داخلی است که زمانبندی سوپاپ‌های موتور را کنترل می‌کند. در بعضی از موتورها برای این کار به جای تسمه از چرخ دنده استفاده می‌شود.
زمانبندی موتورها در ابتدا توسط زنجیر انجام می‌گرفت که باعث می‌شد موتور ماشین با سر و صدا و اصطلاحاً سنگین کار کند. به همین دلیل و همچنین به علت سادگی استفاده، هزینه کمتر، عدم نیاز به روغن کاری و راندمان بالاتر، به تدریج زنجیر جای خود را به تسمه داد.
اولین تسمه‌تایم در سال ۱۹۴۵ مورد استفاده قرار گرفته‌است. در سال ۱۹۶۲، خودروی آلمانی «گلاس ۱۰۰۴» اولین خودرویی بود که از تسمه‌تایم یا همان تسمه‌تایمینگ استفاده می‌کرد و به تولید انبوه رسید.
سپس در سال ۱۹۶۶ پونتیاک برای اولین بار در آمریکا از تسمه‌تایم در محصول Tempest خود استفاده کرد. در سال ۱۹۶۶ شرکت Vauxhall تولید طراحی جدیدی از موتورهای ۴ سیلندر را آغاز کرد که در آن از تسمه‌تایم استفاده می‌شد و همین ترکیب بندی امروزه در غالب خودروها مورد استفاده قرار می‌گیرد.
در موتور احتراق داخلی، تسمه‌تایم میل لنگ را به میل بادامک(ها) متصل می‌کند، تا به نوبت بسته شدن و بازشدن دریچه سوپاپ‌ها را کنترل کند.
یک موتور چهار زمانه مستلزم این است که سوپاپ‌ها یکبار در هر دو دور میل لنگ باز و بسته شوند که تسمه‌تایم این کار را انجام می‌دهد. این تسمه دارای دندانه‌هایی است تا به وسیلهٔ آن، میل بادامک(ها) را هم‌زمان با میل لنگ بچرخاند.
در بعضی از طراحی‌های موتور، تسمه‌تایمینگ همچنین می‌تواند برای به حرکت درآوردن دیگر اجزای موتور از قبیل پمپ آب و پمپ روغن نیز استفاده شود.
تسمه‌تایم یکی از اصلی‌ترین قطعات به‌کار رفته در خودرو است. در واقع بدون تسمه‌تایم خودرو روشن نمی‌شود و حتی موتور خودرو نیز به حرکت درنمی‌آید. این تسمه با قرار گرفتن بر روی پولی‌های میل‌لنگ و میل‌سوپاپ، این دو قسمت موتور را به یکدیگر متصل می‌کند. زمانبندی عملکرد میل‌سوپاپ‌ها نیز توسط تسمه‌تایم انجام می‌شود. به‌طوری‌که با هر دو دور چرخش میل‌لنگ، میل‌سوپاپ یک دور می‌چرخد. یعنی تعداد دفعات چرخش میل‌سوپاپ نیم دور کمتر از میل‌لنگ است.
در برخی خودروها از زنجیر تایم به‌جای تسمه استفاده شده است. در واقع در خودروها، ابتدا زنجیر تایم برای تنظیم زمانبندی میل‌سوپاپ‌ها به‌کار می‌رفته است. هرکدام از این قطعات مزایا و معایب خود را دارند.
زنجیر تایم در مقایسه با تسمه‌تایم عمر طولانی‌تری دارد، به‌طوری‌که عمر آن را برابر با عمر پیشرانه موتور می‌دانند. اما تسمه‌تایم با توجه به لاستیکی بودن طول عمر خاصی دارد و به‌موقع باید تعویض شود.
بهترین زمان تعویض تسمه‌تایم در خودروهای مختلف
مهم‌ترین مزیت تسمه نسبت به زنجیر بی‌صدا بودن آن است. زنجیر تایم به دلیل آهنی بودن سروصدای بیشتری در برابر تسمه‌تایم ایجاد می‌کند و هزینه بیشتری داشته و تعمیر آن هم سخت‌تر است. در خودروهای تولید شرکت‌های داخلی، به جز پیکان و پیکان وانت که از زنجیر تایم در آن‌ها استفاده شده است، سایر خودروها از تسمه‌تایم بهره می‌برند.
خطر پارگی تسمه‌تایم و مشکلات احتمالی آن
اگر تسمه‌تایم به‌موقع تعویض نشود امکان پاره شدن دارد. پاره شدن تسمه‌تایم خسارات زیادی را برای خودرو به همراه دارد.
اولین قطعه‌ای که آسیب جدی می‌بیند سوپاپ‌ها هستند. پیستون‌ها و سوپاپ‌ها در داخل سیلندر قرار دارند و بر اساس چرخش میل‌لنگ و تنظیم زمانبندی میل‌سوپاپ، پیستون و سوپاپ‌ها برخوردی با یکدیگر ندارند.
اما در صورت پاره شدن تسمه‌تایم این زمانبندی به هم می‌ریزد و پیستون‌ها و سوپاپ‌ها هم‌زمان به یکدیگر برخورد می‌کنند.
این برخورد باعث خرابی سوپاپ‌ها می‌شود و در عملکرد خودرو اختلال ایجاد می‌کند. خرابی و کج شدن سوپاپ‌ها کمترین خسارتی است که به علت خرابی تسمه‌تایم شامل یک خودرو می‌شود. اگر دور موتور بالا باشد و تسمه پاره شود حتی ممکن است سیلندر نیز آسیب ببیند و نیاز به تعویض داشته باشد.
برخی از ماشین‌ها مثل خودروهای ساخت شرکت پژو بیشتر در معرض این نوع آسیب‌دیدگی هستند. در پرایدهای مدل‌پایین، برعکس پژوها با پاره شدن تسمه‌تایم هیچ مشکلی به وجود نمی‌آید و خودرو فقط خاموش می‌شود. دلیل آن هم کوتاه بودن شاتون‌ها است که به سوپاپ‌ها نمی‌رسد.
نکاتی که باید درباره تسمه‌تایم بدانید
پرایدهای یورو ۴ نیز همانند پژو بوده و در صورت پارگی تسمه‌تایم سوپاپ‌ها آسیب می‌بیند و موتور نیاز به تعمیر دارد. اما در مجموع در مدل‌های ریو این اتفاقات و خسارات به‌مراتب بیشتر از سایر خودروها است.
نکته‌ای که قابل‌توجه است و کمتر کسی به آن اهمیت می‌دهد تسمه دینام است. تسمه دینام به‌مراتب عمر بسیار کمتری نسبت به تسمه‌تایم دارد. معمولاً بعد از هر ۲۰ هزار کیلومتر، تسمه دینام نیاز به تعویض دارد. بیشتر مواقع تکه‌های پاره شده تسمه دینام به داخل محفظه تایمینگ رفته و باعث پاره شدن تسمه‌تایم می‌شود.
زمان تعویض تسمه‌تایم
تعویض تسمه‌تایم بستگی به عملکرد و کارکرد خودرو دارد. این‌گونه نیست که بگوییم این قطعه در تمامی خودروها باید در یک مدت‌زمان یا یک کیلومتر مشخص تعویض گردد. اما زمانی که کارکرد خودرو به ۶۰ هزار کیلومتر رسید بهتر است که تسمه‌تایم تعویض شود.
البته تنها کیلومتر ملاک خوبی برای تعویض تسمه‌تایم نیست، چراکه ممکن است خودرویی چندین سال کار نکرده باشد، که در این صورت تاریخ استفاده از تسمه گذشته و باید تعویض گردد. معمولاً از زمان تولید تسمه ۳ تا ۵ سال می‌توان از آن استفاده کرد.
پس برای تعویض، هم باید به مقدار کیلومتری که خودرو کارکرده و هم مدت‌زمانی که تسمه تولیدشده توجه کرد. اما همه ماجرا به اینجا ختم نمی‌شود. گاهی نیاز است که تسمه‌تایم زودتر از زمان اعلام شده توسط شرکت خودروساز تعویض شود.
در واقع علائمی وجود دارد که می‌تواند زنگ خطر پارگی تسمه‌تایم را برای شما به صدا درآورد. یکی از این علائم، افزایش دود خروجی از اگزوز است.
این افزایش دود نشان می‌دهد که عمل احتراق در موتور به درستی انجام نمی‌شود و یکی از علت‌های این احتراق بد هم می‌تواند عملکرد بد تسمه‌تایم باشد.
یکی دیگر از علائم استارت نخوردن ماشین است. وقتی شما استارت می‌زنید در حقیقت میل‌لنگ را به گردش درآورده و بعد هم یک سیکل احتراق موتور اتومبیل اتفاق می‌افتد تا اتومبیل روشن شود.
وقتی تسمه‌تایم خوب کار نکند، شما با استارت زدن، میل‌لنگ را حرکت می‌دهید، اما این حرکت به میل سوپاپ به خوبی منتقل نمی‌شود و اتومبیل روشن نمی‌شود. یک علامت دیگر هم می‌تواند بد کار کردن موتور در هنگام حرکت باشد. مثلا قدرت موتور کاهش می‌یابد و دچار لغزش می‌شود که در حقیقت نشان دهنده آن است که دور موتور بد عمل می‌کند.
بهتر است در زمان تعویض تسمه‌تایم، بلبرینگ تایم نیز تعویض شود. بلبرینگ طول عمر بیشتری نسبت به تسمه‌تایم دارد.
معمولاً هر ۱۰۰ هزار کیلومتر بلبرینگ تعویض می‌شود، اما بهتر است همراه با تسمه این قطعه را نیز تعویض کنید؛ چراکه خراب شدن بلبرینگ همان خساراتی را در پی دارد که پاره شدن تسمه‌تایم به وجود می‌آورد.
ممکن است خواند این مطالب هم برای‌تان مفید باشد:
خرابی پمپ بنزین چه نشانه‌هایی دارد؟
چرا تعمیرکارها از زنان پول بیشتری می‌گیرند؟
