صمت – شاید بتوان گفت می‌توان به توانمندی‌های داخلی باور داشت البته اگر درست سیاست‌گذاری و مدیریت شود. اما نمی‌توان تمام آسیب‌های تحریم را اگر بخواهد ادامه‌دار باشد، با مدیریت خنثی کرد زیرا در عصر ارتباطات و در دهکده جهانی نمی‌توان با خودکفایی ۱۰۰ درصدی دور خود حصار کشید. به‌طور قطع، احیاء برجام بسیاری از هزینه‌کردهای مازادی که به صنعت و اقتصاد کشور تحمیل‌شده را کاهش می‌دهد.
گشایش‌های بانکی
در حال‌حاضر به‌دلیل محدودیت‌های بین‌المللی، صنعتگران از جمله قطعه‌سازان برای خرید مواد اولیه و قطعات منفصله ناچارند این اقلام را با واسطه از چند کشور وارد ایران کنند. ساسان قربانی از کارشناسان صنعت خودرو درباره اینکه احیاء برجام چقدر منجر به گشایش‌های مالی و کاهش نرخ تمام‌شده محصولات از جمله قطعه و خودرو می‌شود به صمت گفت: بدون تردید برقراری ارتباطات بین‌المللی برای صنعت کشور دستاورد خوبی به همراه دارد. البته به‌شرط اینکه بعداز توافق برجام، مدیریت درستی هم داشته باشیم.
وی افزود: نهادها و سازمان‌هایی که تصمیم‌گیر هستند باید به این موضوع توجه ویژه‌ای داشته باشند. درحال‌حاضر هزینه‌های زیادی به تولید و صنعت کشور تحمیل می‌شود. یکی از بسترهای این هزینه‌های مازاد در حوزه نظام بانکی است. او ادامه داد: ما به‌دلیل اینکه نمی‌توانیم با بانک‌های جهان در یک ارتباط درست کار کنیم، ناگزیریم هزینه‌های اضافه‌ای را برای آن بخش از مواد اولیه یا قطعات که وارد می‌کنیم، بپردازیم.
این فعال صنعت قطعه تصریح کرد: بخشی از قطعات یا مواد اولیه مصرفی تمام خودروهای داخلی وارد می‌شود. یکی از تاثیرات قابل لمس احیاء برجام در این حوزه، تبادلات بانکی است.
رقابتی شدن معاملات تجاری
قربانی در ادامه سخنان خود گفت: بخش دیگری از مشکلات تولید در دوره تحریم مربوط به خرید اقلام موردنیاز بوده که دست تولیدکننده داخلی را می‌بندد. او یادآور شد: هنگامی که در شرایط تحریم فعالیت داریم، نمی‌توانیم با شرکت‌های زیادی برای واردات مواد اولیه یا قطعات نیمه‌ساخته وارد مذاکره و خرید شویم و شرکت‌های بین‌المللی بزرگ و مادر که دارای فناوری هستند حاضر به‌معامله با ما نخواهند بود. به این ترتیب، شرکت‌ها محدودشده و صنعتگر ایرانی در شرایط رقابتی خرید نمی‌کند.
این کارشناس حوزه خودرو تصریح کرد: شرکت‌هایی که برای فروش محصولات موردنیاز وارد همکاری با طرف ایرانی می‌شوند یا معاملات تجاری با امریکا ندارند یا تبادل کالاها پنهانی انجام می‌شود و در صورت برملا شدن این همکاری، شرکت معامله‌کننده عنوان می‌کند از این تجارت آنقدر برایش سود داشته که از عهده پرداخت مثلا جریمه آن بر‌آید. البته تعداد این شرکت‌ها زیاد نیست. قربانی خاطرنشان کرد: تحریم برداشته شود، تولیدکننده داخلی برای رفع نیازهای خود در این حوزه حق انتخاب خواهد داشت؛ هم به‌لحاظ فناوری که مواد اولیه و قطعات باکیفیت خریداری کند و هم فرصت و قدرت چانه‌زنی در نرخ را در اختیار دارد. او گفت: در شرایط عادی گزینه‌ها برای انتخاب و تصمیم‌گیری زیاد است و در فضای رقابتی همیشه مصرف‌کننده یا خریدار منتفع می‌شود. این امر مزیت مهمی است که نصیب تولیدکننده داخلی می‌شود.
روزآمدی فناوری و کاهش قیمت‌ها
قربانی در ادامه درباره فرصت‌های احیاء برجام درباره سومین مزیت که جان تازه‌ای به تولید خواهد بخشید، گفت: رفع تحریم‌ها زمینه استفاده و بهره‌مندی از فناوری‌های روز را برای تولیدکننده ایرانی فراهم می‌کند. وی اضافه کرد: تمام علوم با سرعت زیادی در حال تغییر و تحول هستند. به‌عنوان مثال، ممکن است فرآیند تولیدی امروز به‌روز باشد اما پس از ۳ سال، فناوری جدید می‌آید که سرعت و کیفیت محصول موردنظر را افزایش می‌دهد؛ در نتیجه فرصت‌های رقابتی برای تولیدکننده ایجاد می‌کند که در حال‌حاضر با ماشین‌آلات قدیمی و خط تولید فرسوده نمی‌تواند در فضای رقابتی حضور داشته باشد. او تاکید کرد: در حوزه جذب فناوری هم، صنعتگر فرصت خواهد داشت با شرکت‌های دارای فناوری و کشورهای صاحب فناوری، همکاری کند. در شرایط عادی، دیگر لازم نیست با شرکت‌های دسته دوم و سوم، آن‌هم با قیمت‌های چندبرابری همکاری داشته باشد.
امکان مشارکت
قربانی در ادامه سخنان خود به توسعه محصول به‌عنوان مزیت دیگر احیاء برجام اشاره و عنوان کرد: هنگامی که تولیدکننده در شرایط تحریم قرار دارد، نمی‌تواند مشارکت بین‌المللی داشته باشد و از امکانات مشترک مانند تمام کشورهای جهان استفاده کند. او گفت: اگر پیشرفته‌ترین شرکت‌های جهان در حوزه خودرو و قطعه مثلا در اروپا، آلمان یا ایتالیا را در نظر بگیریم، همین کشورها هم بسیاری از فعالیت‌های خود را به شکل مشارکتی با کشور دیگری که فناوری قوی‌تری در آن فعالیت یا قطعه خاص دارد، پیش می‌برند. این فعال صنعت قطعه ادامه داد: شرکت‌های صنعتی جهان، خودشان شریک تجاری‌شان را انتخاب می‌کنند تا هم کیفیت محصولات را ارتقا دهند و هم سرعت تولید را بیشتر کنند و از سوی دیگر، به لحاظ قیمتی، توان حضور در بازار رقابتی جهانی داشته باشند. وی اضافه کرد: تولیدکننده ایرانی نمی‌تواند در مشارکت‌های بین‌المللی، شریک خارجی دارای دانش روز را انتخاب کند. تمام این موارد با درصدی و ضریبی بر بهای تمام‌شده محصولات تاثیر دارد.
استفاده از امکانات بین‌المللی
این تولیدکننده قطعه عنوان کرد: احیاء برجام خوب است، مشروط بر اینکه درست مدیریت شود. ممکن است تحریم‌ها برداشته و در ادامه کالاهای خارجی به کشور سرازیر شود، در چنین شرایطی، پیامد رفع تحریم‌ها، آسیب دیدن تولید داخل است. قربانی تصریح کرد: تاکید ما این است که از امکانات بین‌المللی استفاده و در داخل تولید کنیم. تولیدکننده باید شریک خارجی برای تولید محصولات در کشور پیدا کند، نه‌آنکه محصول وارد کنیم. این امر برای صنعت به‌ویژه خودروسازی و قطعه‌سازی از هر سمی، مهلک‌تر است.
خرید با چند واسطه
قربانی درباره واردات قطعات با واسطه چند کشور و بالا رفتن قیمت‌ها، بیان کرد: در حال‌حاضر قطعه‌ساز برای خرید کالاهای موردنیاز خود حق انتخاب ندارد. در فضای تحریم هر کالایی که داده شود، تولیدکننده مجبور است آن را خریداری کند با هر قیمتی که اعلام شود. این شرکت‌ها هم خوب می‌دانند صنعتگر ایرانی محدودیت دارد و برای روشن نگه‌داشتن چراغ تولید ناچار است خرید داشته باشد. شرکت‌های بزرگ حاضر به همکاری نیستند، زیرا بزرگ‌ترین بازار جهان مربوط به امریکا بوده و نمی‌خواهند سهم بازار خود را در این کشور از دست بدهند. او یادآور شد: در حال‌حاضر تمام خریدها از شرکت‌های سطح دوم و سوم با واسطه انجام می‌شود و حتی این شرکت‌ها هم برای خریدار ایرانی محدودیت می‌گذارند. تمام این فرآیند، هزینه مالی دارد به‌ویژه این هزینه‌کرد برای تبادلات پولی بسیار بالاست. در نتیجه علاوه‌بر اینکه محدودیت انتخاب داریم. مثلا شرکت‌های چینی که با اروپا و امریکا همکاری دارند با ما همکاری ندارند باید هرچه به ما عرضه کردند، خریداری کنیم.
این کارشناس حوزه خودرو با بیان اینکه به‌طور قطع برداشتن تحریم‌ها به نفع اقتصاد، صنعت و تولید داخل است، گفت: تحریم فشار زیادی به صنعت و تولید کشور وارد کرده و هزینه‌ها را بالا برده است. علاوه‌بر این، این محدودیت روی فناوری تاثیر منفی داشته و نمی‌توانیم در فضای رقابتی اقلام موردنیاز را انتخاب و خریداری کنیم. اما احیاء برجام و همکاری‌های بین‌المللی باید مدیریت درست شود و کشور نباید بازار محصولات خارجی باشد، چراکه این مسئله برای اقتصاد خطرآفرین است. از سوی دیگر، نباید فراموش کنیم تحریم‌ها سبب‌شده صنعت کشور رشد لازم را نداشته باشد.
او گفت: در برخی از کارخانجات قطعه‌سازی و صنایع دیگر، اگر قطعه‌ای از ماشین‌آلات صنعتی خراب شود و اگر این دستگاه برای یک کشور صنعتی و پیشرفته باشد، تامین کردن آن مصیب دارد؛ برای خرید و تعمیر باید این قطعه را با نام دیگر از کشور دیگری خریداری کرد. در ادامه این قطعه باید از کشور واسط برای کشور ارسال شود که اگر نرخ آن مثلا ۲ هزار دلار باشد تا به‌دست تولیدکننده ایرانی برسد بهای تمام‌شده ۸ هزار دلار می‌شود، زیرا با ۵ تا ۶ واسطه به‌دست صنعتگر ایرانی می‌رسد. تمام این مراحل، زمانی موفقیت‌آمیز خواهد بود که نقل و انتقال پول انجام شود. ضمن اینکه اگر در این فرآیند کلاه سر تولیدکننده ایرانی نرود، زیرا در برخی از این معاملات فروشنده مشخص نیست و در صورت کلاهبرداری دست طرف ایرانی به جایی نمی‌رسد و شرکت یادشده به‌راحتی می‌تواند منکر این تجارت شود.
قربانی در پایان عنوان کرد: در چنین فضایی نمی‌توان محصولی تولید کرد که ویژگی صادراتی داشته باشد؛ در نتیجه تولیدات ما محدود به بازارهای داخلی خواهد بود.
هفت‌خوان خرید
در ادامه شهاب علی‌عرب از قطعه‌سازان کشور درباره جو روانی تحریم‌ها به صمت گفت: تحریم صنعت خودرو، صنعتی که با مردم در ارتباط مستقیم است، تاثیر روانی زیادی دارد. تحریم آسیب‌های زیادی به صنعت خودرو کشور ما زد.
وی افزود: در شرایط تحریم، حتی یکی از قطعه‌سازان که سفری به امریکا داشت، بازداشت شد. جرم او فروش قطعه به خودروساز ایرانی بود. این امر سبب شد این شرکت قطعه‌ساز آسیب جدی ببیند.
تحریم‌های داخلی
علی‌عرب در ادامه با بیان اینکه برای خرید مواد اولیه باید قطعه‌ساز از تولیدکننده‌ای دیگر درخواست خرید کند، گفت: در شرایط فعلی به‌دلیل تحریم صنعت قطعه، شرکت‌های فروشنده خارجی حاضر به فروش مواد اولیه به قطعه‌سازان ایرانی نیستند. به عنوان نمونه، ما از یکی از شرکت‌های ترکیه خرید مواد اولیه داشتیم که بعد از تحریم حاضر به فروش مواد اولیه به ما نشد و در نتیجه ناچار شدیم از یک شرکت تولیدکننده لوازم‌خانگی بخواهیم خریدهای ما را انجام دهد. در ادامه به‌دلیل خودتحریمی، شرکت لوازم‌خانگی موردنظر ناچار به پرداخت مالیات بود، زیرا این فروش مواد اولیه سفارش‌شده از نظر اداره دارایی جزء سودهای این شرکت بوده و ملزم به پرداخت مالیات بودند. در ادامه با مذاکرات بسیار توانستیم اداره دارایی را قانع کنیم که شرایط تحریم، خریدها را با واسطه صنعت دوم کرده است. در نتیجه مشکلات داخلی در کنار تحریم‌ها، فشار بر تولید را مضاعف کرد.
پیچیدگی واردات
این قطعه‌ساز تصریح کرد: شرکت‌های فروشنده خارجی بیشتر در حوزه سیستم بانکی و نقل و انتقال پول مشکل داشتند. در حال‌حاضر، نقل و انتقال پول از سوی صنعتگر ایرانی برای خرید از شرکت‌های چینی از طریق صرافی‌ها انجام می‌شود. حتی گاهی پول بلوکه‌شده و باید گفت قطعه‌ساز ایرانی برای ادامه فعالیتش در خرید خارجی به‌اصطلاح همچون قاچاقچی عمل می‌کند. این مختص تولیدکنندگان صنعت خودرو نیست و شامل تمام تولیدکنندگان ایرانی می‌شود. معاملات تجاری و نقل و انتقال پول خیلی شفاف انجام نمی‌شود. او گفت: تحریم‌ها، تمام این خسارت‌ها را به صنعت قطعه وارد کرده است.
ضرورت جبران خسارت
این عضو انجمن قطعه‌سازان استان قم با بیان اینکه نگرانی بیشتر قطعه‌سازان برای بعد از احیاء برجام است، گفت: اگر تحریم‌ها برداشته شد باید شرکت‌های خارجی که ما را در تحریم‌ها تنها گذاشتند در حالی که تعهد به همکاری داشتند، دوباره برای همکاری اقدام نکنند و موفق به حضور نشوند و اگر برای همکاری می‌آیند باید با شرایطی باشد که صنعت قطعه به‌عنوان بخش خصوصی دچار آسیب نشود. او با تاکید بر اینکه این موضوع مهمی است، تصریح کرد: نحوه همکاریها باید شفاف‌سازی و مشخص شود در همکاری قبلی و ترک ایران، چقدر به صنعت قطعه آسیب زدند و خسارت‌ها را جبران کنند. در حال‌حاضر قطعه‌سازی داریم که از شرکت‌های پژو و رنو طلب دارد.
خودروساز عادت به خرید خارجی داشت
علی‌عرب در ادامه سخنان خود گفت: در شرایط تحریم، برخی قطعات تولید داخل خریدار دارد، در حالی که پیش از تحریم‌ها این‌گونه نبود. وی افزود: این خرید به لحاظ کیفیت و نرخ نبود و به این دلیل بود که خودروساز عادت به خرید خارجی داشت. علاوه‌بر این، شرکت خودروساز در خرید خارجی باید پول را نقد می‌پرداخت، درحالی‌که از قطعه‌ساز داخلی اعتباری خرید می‌کند. در حال‌حاضر مطالبات معوق برخی قطعه‌سازان به یک سال هم رسیده است. این برخوردها دوگانه باید حذف شود. نباید این‌گونه باشد که با احیاء برجام دوباره خودروساز خرید قطعات خارجی را ترجیح دهد.
اگر پیش از تحریم، خریدهای خارجی تعطیل شد به این دلیل بود که دولت ارز نداشت که به خودروساز بدهد و ناچار به توان داخل تکیه کردند.
امتیازات خارجی قطعه‌ساز ایرانی را مات کرد
این فعال صنعت خودرو به برخی رفتار مدیران قبلی این صنعت اشاره کرد و گفت: خرید خارجی همراه با برخی امتیازات از سوی شرکت خارجی برای طرف ایرانی بود مانند سفرهای خارجی و…
او یادآور شد: پیش از تحریم قطعه‌ساز التماس می‌کرد خودروساز از قطعه‌ساز داخلی خرید داشته باشد اما امتیازات خارجی اجازه نمی‌داد و حالا پس از تحریم همین شرکت‌های خودروساز به قطعه‌ساز برای تامین قطعات مورد نیاز التماس می‌کنند.
این رویه مناسب تولید نبوده و باید روند همکاری در رفع تحریم‌ها شفاف باشد. علی‌عرب در پایان گفت: احیاء برجام مفید است به شرطی که در صنعت خودرو فرهنگ‌سازی شود.
سخن پایانی
بنابر این گزارش تحریم آسیب‌هایی را بر صنعت کشور به‌ویژه صنعت خودرو وارد کرد که رفع آن فرصت‌های جدیدی را برای تولیدکنندگان ایجاد می‌کند، به شرط اینکه روند همکاری‌های بین‌المللی اصلاح شده و مدیریت به‌نفع تولید داخل باشد.
باز شدن فضای سیاسی نباید منجر به بازار شدن کشور به روی محصولات خارجی شود.
