بنا به آمارها رتبه نخست درآمد ناخالص ملی کشور مربوط به صنعت نفت است و رتبه دوم از آن نظام بانکداری بوده و صنعت خودرو در جایگاه سوم ایستاده است. البته با توجه به وضعیت تحریم، تیراژ تولید خودرو هنوز نتوانسته نیاز بازار داخل را پوشش دهد چه برسد به اینکه درآمد ارزی حاصل از صادرات داشته باشد. طبق گفته کارشناسان اقتصادی، دولت سال گذشته با ۵۲ درصد کسری بودجه مواجه بوده و امسال هم براساس میزان فروش نفت در ۳ ماه نخست سال حدود ۸۰ درصد از برنامه‌ها عقب هستیم.
در گفت‌وگویی با سعید مدنی، مدیر اسبق شرکت خودروسازی سایپا بررسی میکنیم که کسری بودجه چه پیامدی بر صنایع به‌ویژه صنعت خودرو به‌عنوان سومین منبع درآمد کشور دارد؟
آیا کسری بودجه دولت بر صنعت خودرو تاثیر دارد؟
به‌طور قطع تاثیر دارد. هنگامی‌که دولت مسئولیت بنگاه بزرگی مانند خودروسازی را قبول می‌کند و به شکلی اعمال قدرت دارد این کسری بودجه نمی‌تواند بی‌تاثیر باشد. نتیجه اعمال قدرت دولت در این صنعت، زیان‌های انباشته‌ای است که شاهد آن هستیم درحالی‌که این زیان‌های انباشته می‌تواند نباشد و تولید خودرو منبع درآمد خوبی برای دولت باشد؛ بنابراین یکی از دلایل کسری بودجه دولت به این برمی‌گردد که ورودی منابع دولت کاهش پیدا کرده است.
یکی از منابع خوبی که دولت می‌تواند داشته باشد و رقم کمی هم نخواهد بود در کنار صنایع فولادسازی، پتروشیمی، فلزات و… سودده بودن بنگاه‌های اقتصادی از جمله خودروسازی است. صنایعی مانند فولادسازی یا پتروشیمی عملکرد خوبی در حوزه درآمدزایی دارند درحالی‌که این امر در صنعت خودرو برعکس است. هر شرکت خودروساز به‌جای اینکه سالانه ۸ تا ۱۰ هزار میلیارد تومان حاشیه سود داشته باشد بین ۴ تا ۶ هزار میلیارد تومان حاشیه زیان دارد.
آیا زیانده بودن خودروسازی به دولت برمی‌گردد؟
بله. به‌طور قطع به نقشی که دولت در اداره این صنعت پیشران دارد، برمی‌گردد. هنگامی که خودروسازی باید براساس قیمت تعیین شده در نهاد دیگر، فروش داشته باشد یا مدیرانی را در آن به‌کار گماشته می‌شود که از توانمندی‌های لازم را برخوردار نیستند نتیجه این می‌شود که دولت ناگزیر است در شرایط بحرانی برای جلوگیری از تنش‌های اجتماعی، سیاسی و… پول به صنعت خودرو تزریق کند، وگرنه خودروساز با زیان انباشته از کجا باید هزینه تولید را تامین کند؟
فروش خودرو و دریافت پول در واقع ادامه کار بنگاه اقتصادی است. نتیجه این مدیریت اشتباه در یکی از صنایع پردرآمد که می‌توانند کمک زیادی به بودجه کشور کند این شده که باید به‌طور دائم به آن پول تزریق کند. این پول در قالب وام پرداخت می‌شود اما حجم همین وام‌ها هم روزبه‌روز در حال افزایش است و هم از منابع دولتی تامین می‌شود.
اگر خودروسازان تولید مناسب داشته باشند، به‌قول معروف می‌توانند کمک‌خرج دولت باشند. درست است؟
بله. دولت باید نقش نظارتی در بنگاه‌های اقتصادی داشته باشد اما نباید دخالت کند. دخالت در نظام قیمت‌گذاری، دولت را از رقم درشتی از سودی که از محل سود سهام یا از محل مالیات بر سود می‌تواند داشته باشد، محروم می‌کند. به‌این ترتیب دولت می‌توانست بخش کوچکی از کسری بودجه را جبران کند. می‌گویند «چون نیک نظر کرد پر خویش در آن دید».
دولت اگر به این بنگاه اقتصادی خوب نگاه کند نباید بین ۵۰ تا ۱۰۰ هزار میلیارد تومان پول به جیب دلال‌ها برود. می‌توانست منبع درآمدی برای دولت باشد.
اگر دولت، نظام قیمت‌گذاری را به خودروسازان برگرداند هم خودروسازی رشد می‌کند و هم تیراژ افزایش می‌یابد. در ادامه این روند، توسعه محصولات محقق شده و صنعت خودرو، درآمد خوبی خواهد داشت که دولت از قبل آن می‌توانست بخشی از کسری بودجه را جبران کند.اگر خودروساز با ظرفیت بالا کار کند ۳ تا ۴ درصد سهم تولید ناخالص ملی کشور افزایش می‌یابد
معتقدید اگر بنگاه‌های اقتصادی مستقل باشند و بدون دخالت دولت مدیریت شوند، خود منبع درآمد خوبی برای دولت می‌شوند درست است؟
بله. اگر خودروساز با ظرفیت بالا کار کند ۳ تا ۴ درصد سهم تولید ناخالص ملی کشور افزایش می‌یابد. درحال‌حاضر وضعیت فروش خودرو خوب است اما بنگاه نباید به یک میلیون تولید رضایت دهد. این رقم برای پس از ۶ دهه فعالیت بسیار تاسف‌آور است. برای دوره‌ای ۳ دهه جلوتر از کره‌جنوبی بودیم. امروز کره‌جنوبی ۸ تا ۱۰ میلیون خودرو سالانه تولید می‌کند اما ما براساس چشم‌انداز ۱۴۰۴ باید امسال ۲ میلیون خودرو تولید کنیم. خوشحال هستیم که سال گذشته یک میلیون تولید داشتیم و امسال با افزایش تیراژ به یک میلیون و ۲۰۰ هزار خودرو می‌رسیم. این تیراژ تولید مشکلی را حل نمی‌کند، زیرا نه صادرات داریم و نه می‌توانیم خودروهای نو را جایگزین خودروهای فرسوده کنیم؛ علاوه‌بر اینکه مردم به‌عنوان مصرف‌کننده واقعی رضایت دارند و کیفیت محصولات هم بهبودی چشمگیری ندارد.
اگر صنعت خودرو با صنایع پتروشیمی مقایسه شود آنها از امتیازات سوخت و ارز ارزان استفاده می‌کنند، صادرات هم دارند در مجموع عملکرد خوبی داشتند و خوب هم توسعه پیدا کردند. محل خوبی هم برای درآمد دولت است. زمانی که دولت فقط نقش نظارتی داشته و دخالتی در حوزه تولید و قیمت خودرو نداشته است، صنعت خودرو رشد داشت و به سرانه درآمد ملی کمک می‌شد مانند دهه ۸۰
در چه دوره‌ای می‌توان گفت صنعت خودرو در درآمدهای ملی نقش مثبتی داشته است؟
زمانی که دولت فقط نقش نظارتی داشته و دخالتی در حوزه تولید و قیمت خودرو نداشته است، صنعت خودرو رشد داشت و به سرانه درآمد ملی کمک می‌شد مانند دهه ۸۰. در اوایل دهه ۸۰ به‌تدریج با زیرساخت‌هایی که در دهه ۷۰ در دوره وزارت محمدهادی نژادحسینیان در وزارت صنایع سنگین ایجاد شد به بهره‌برداری رسید. مدیریت‌ها در شرکت‌های خودروسازی به‌راحتی مانند بخش خصوصی کار خود را انجام می‌دادند و خوب هم پیش می‌رفتند، افزایش خوبی هم در تیراژ تولید داشتند. حتی آمار تولید بسیار بیشتر از زمان فعلی بود. اما از زمانی که دولت وارد صنعت شد به‌ویژه از دوره دولت نهم معضلات آغاز شد، زیرا وزرا و معاونان در گیر صنعت خودرو و اداره و تولید آن شدند.
کل صنعت خودرو را یک مدیر کل صنعت خودرو و نیرومحرکه در وزارت صنعت اداره می‌کرد. کسری بودجه نمونه از این عملکرد در صنعت خودرو است. به‌تبع در سایر صنایع هم همین‌گونه است. اگر پول نفت نباشد معمولا با کسری بودجه مواجه می‌شویم. هنوز بعد از ۴۰ سال نتوانسته‌ایم اقتصاد بدون نفت را پایه‌ریزی کنیم. هر زمان فروش نفت خوب است پولش تزریق می‌شود و کار، پیش می‌رود. وقتی نفت فروش نمی‌رود به سوی برنامه‌ریزی رو می‌آوریم. مسئله کسری بودجه هم مانند موضوع آلودگی هوا و بحران آب است. این در حالی است که با توجه به وضعیت کشور ما نباید کسری بودجه داشته باشیم. بالای ۹۰ درصد بودجه کشور مربوط به هزینه‌های جاری مانند حقوق‌بگیران دولتی است.
حجم زیاد کارمندان هزینه‌های بسیار سنگین روی دست دولت گذاشته است. فضا را آماده نکردیم تا این نیروها جذب بخش خصوصی شده و تولید ثروت کنند. همه مصرف‌کننده این ثروت شده‌اند. وقتی دولتی از حدی بزرگ‌تر می‌شود به‌جای ثروت، مصرف ایجاد می‌کند. همه مصرف‌کننده می‌شوند. کارمندان فقط حقوق می‌خواهند چه کار کنند چه نکنند. خودروسازی می‌تواند منبع درآمد خوبی برای دولت باشد اگر بتوانیم صادرات داشته باشیم. ارتباطات خارجی نقش مهمی دارد که سیاستمداران هم باید به این موضوع توجه داشته باشند و کمک کنند.
