در سیاست‌گذاری انرژی، ضروری است که تمامی بخش‌ها به‌صورت یکپارچه مورد بررسی و ارزیابی قرار گیرند. تصمیم‌گیری در زمینه بنزین ارتباط تنگاتنگی با سیاست‌های مرتبط با گاز طبیعی و پتروشیمی دارد. امسال، با بروز مشکل ناترازی و نیاز به واردات بنزین، این موضوع بیشتر نمایان شد. در این راستا، پیشنهادهایی نظیر استفاده از متانول به‌عنوان سوخت خودرو، تبدیل متانول به بنزین در مجتمع‌های MTG و بهره‌گیری از ال‌پی‌جی به‌عنوان سوخت جایگزین مطرح شده‌اند. این اقدامات به‌منظور رفع ناترازی بنزین و همچنین افزایش ظرفیت تولید متانول و ال‌پی‌جی ارائه شده است.
در حالی‌که تبلیغات گسترده‌ای در رسانه‌های داخلی درباره افزایش تولید متانول و از دست رفتن بازارهای صادراتی آن‌ها وجود دارد، که منجر به افزایش نامتناسب قیمت خوراک در داخل کشور شده است، یکی از مهم‌ترین پیشنهادات تبدیل متانول به بنزین است. طبق گزارش‌ها، شش مجتمع پتروشیمی آمادگی خود را برای ورود به این حوزه اعلام کرده‌اند و حتی وزیر پیشین نفت در دولت سیزدهم گفته بود که ۵۰ درصد تولیدکنندگان متانول به سمت تولید بنزین خواهند رفت. اما آیا این روش از نظر اقتصادی به‌صرفه است؟ آیا حتی با وجود تخفیف در قیمت خوراک، برای مجتمع‌های پتروشیمی سودآور خواهد بود؟ و در نهایت، آیا این مجتمع‌ها بدون الزام دولتی قوی، حاضر به ورود به این حوزه خواهند بود؟ در ادامه به بررسی این سوالات پرداخته و سپس یک راهکار جایگزین ارائه می‌شود.
بررسی اقتصادی تولید بنزین از متانول
یک مجتمع متانول که خوراک خود را با قیمت ۱۵ سنت دریافت می‌کند، اگر تنها هشت ماه در سال گاز تخصیص داشته باشد و قیمت متانول CFR چین نیز ۲۸۵ دلار در هر تن در نظر گرفته شود، سالانه حدود ۳۷ میلیون دلار درآمد خواهد داشت. این محاسبه شامل هزینه حمل از ایران به چین (۶۰ دلار به ازای هر تن) است. باید ذکر کرد که طی دو سال گذشته، متوسط قیمت متانول CFR چین بیش از ۲۸۵ دلار در هر تن بوده است.
اگر این مجتمع متانول، تمامی تولید خود را به بنزین تبدیل کند و خوراک را به‌صورت ۱۲ ماهه دریافت کند، قادر خواهد بود سالانه ۶۶۰ هزار تن بنزین تولید کند که معادل حدود ۲ میلیون و ۳۰۰ هزار لیتر در روز است.
دو دیدگاه مختلف در خصوص میزان تخفیف خوراک برای مجتمع‌های متانول‌ساز متقاضی تولید بنزین وجود دارد: یکی تخفیف ۱۷ درصدی و دیگری تخفیف ۳۰ درصدی. گزینه اول که از سوی مسئولین مرتبط مطرح شده، به‌نظر معتبرتر می‌آید. با در نظر گرفتن تخفیف ۱۷ درصدی و هزینه‌های بالای سرمایه‌گذاری مجتمع MTG، این طرح چندان مقرون به‌صرفه به نظر نمی‌رسد. حتی در مقایسه با صادرات متانول در همان بازه زمانی هشت‌ماهه، از لحاظ اقتصادی توجیه کمتری دارد.
در حال حاضر، قیمت بنزین آزاد ۳ هزار تومان است که معادل حدود ۳ سنت به ازای دلار آزاد و ۴ سنت به ازای دلار توافقی می‌شود. اگر شرکت ملی پالایش و پخش بخواهد بنزینی را که ۳ سنت به مردم می‌فروشد، با قیمت ۳۰ سنت از پتروشیمی‌ها خریداری کند، درآمد سالانه شرکت پتروشیمی به ۳۳ میلیون دلار خواهد رسید، در حالی‌که صادرات متانول با قیمت ۲۸۵ دلار و تولید در دو سوم ظرفیت (هشت ماه خوراک) ۳۷ میلیون دلار درآمد ایجاد می‌کند. در عین حال، هزینه احداث یک مجتمع MTG حداقل ۳۳۰ میلیون دلار است و صادرکنندگان متانول چنین هزینه‌ای را متحمل نمی‌شوند.
راهکار بهینه؛ اختلاط بنزین و متانول
استفاده از متانول و ال‌پی‌جی به‌عنوان سوخت جایگزین در ایران چندان اقتصادی نیست، زیرا نیازمند ایجاد زیرساخت‌های گسترده، احداث جایگاه‌های سوخت جدید و تغییر مخازن خودروها است که هزینه‌های زیادی را به دنبال خواهد داشت. از سوی دیگر، در کوتاه‌مدت اراده‌ای برای انجام این تغییرات در کشور مشاهده نمی‌شود.
راهکار جایگزین، اختلاط ۱۰ تا ۱۵ درصدی متانول با بنزین است. این روش یک فرمول برد-برد برای تمامی ذی‌نفعان خواهد بود: دولت از تأمین ارز برای واردات بنزین معاف خواهد شد، شرکت پالایش و پخش دیگر نیازی به واردات بنزین نخواهد داشت و مجتمع‌های پتروشیمی نیز از هزینه‌های سنگین سرمایه‌گذاری برای تولید بنزین بی‌نیاز خواهند شد.
هر تن متانول معادل ۱۲۶۲ لیتر است. اگر خوراک به‌صورت هشت‌ماهه تأمین شود، روزانه ۳ میلیون و ۸۰۰ هزار لیتر متانول در هر مجتمع پتروشیمی تولید خواهد شد. در صورت تخصیص تولید سه مجتمع متانول‌ساز به پالایش و پخش برای اختلاط با بنزین، روزانه بیش از ۱۱ میلیون لیتر متانول با حدود ۱۰۰ میلیون لیتر بنزین تولیدی کشور ترکیب خواهد شد. این اقدام بخش عمده‌ای از کمبود بنزین را جبران کرده و نیاز به واردات بنزین را برطرف خواهد ساخت.
از نظر اقتصادی، این راهکار به نفع شرکت پالایش و پخش و همچنین مجتمع‌های پتروشیمی است. حتی بدون تخفیف خوراک و با در نظر گرفتن نرخ ۳۰ سنت برای خرید متانول، درآمد سالانه متانول‌سازها افزایش قابل توجهی خواهد داشت. البته احتمالاً شرکت پالایش و پخش این نرخ را نخواهد پذیرفت، اما در صورت تعیین قیمت ۲۰ سنت، که صرفه‌جویی خوبی برای پالایش و پخش نیز ایجاد می‌کند، درآمد سالانه متانول‌سازها به حدود ۹۰ میلیون دلار خواهد رسید. انتظار می‌رود نرخ متعادل ۱۷ سنت به ازای هر لیتر متانول در مذاکرات بین شرکت‌های پالایش و پخش و ملی پتروشیمی تعیین شود.
این راهکار علاوه بر حل مشکل ناترازی بنزین، نیاز به افزایش قیمت بنزین سوپر وارداتی یا تخصیص ارز برای واردات بنزین گران‌قیمت را از میان برداشته و نگرانی از افزایش عرضه مازاد متانول در بازار چین و کاهش قیمت صادراتی آن را نیز مرتفع خواهد ساخت. بنابراین پیشنهاد می‌شود هرچه زودتر مکانیزم تعیین قیمت متانول برای اختلاط با بنزین تدوین شده و از متانول‌سازهای متقاضی برای مشارکت در این طرح دعوت به عمل آید تا یکی از چالش‌های اساسی کشور در حوزه تأمین سوخت برطرف شود.
