دنیای اقتصاد – مدیران صنعتی در گزارش شامخ آبان نسبت به آینده تولید محصولات خودرویی اظهار ناامیدی کردند. گزارش شاخص مدیران خرید (شامخ) در بخش تولید وسایل نقلیه و قطعات وابسته (خودرو) که توسط اتاق بازرگانی ایران منتشر شده اگر چه از روند رو بهبود تولید، صادرات، قیمت، میزان فروش و حتی کاهش خودروهای انباری در آبان ماه خبر می‌دهد با این حال مدیران صنعتی چشم‌انداز روشنی از تداوم این بهبود در ماه‌های آتی به خصوص در آذرماه ندارند. آنچه مشخص است مدیران خرید نسبت به کاهش تورم خرید مواد اولیه، روند نزولی محصولات انباری و رشد تولید و فروش محصولات خودرویی و قطعه اذعان کرده‌اند با این حال با توجه به رخدادهای مربوط به زنجیره خودروسازی در آبان ماه، نسبت به روند رو به بهبود آذرماه اظهار ناامیدی کرده‌اند. به‌طوری‌که شاخص انتظارات آذرماه به 4/ 63 رسیده این در شرایطی است که در مهرماه این شاخص 3/ 70 بود که نشان از خوش‌بینی مدیران برای ماه آبان داشت. اما چه شد که مدیران خودرویی نسبت به انتظارات تولید در آذرماه اظهار ناامیدی کرده‌اند؟ ریشه این مساله را باید در سه مولفه رفت و برگشت قیمت‌های کارخانه‌ای خودرو در آبان ماه، افزایش نرخ ارز و همچنین مه‌آلود بودن فضای حاکم بر مذاکرات احیای برجام میان ایران و کشورهای عضو 1+4 جست‌وجو کرد. در مهر ماه شاهد رشد 10 واحدی آیتم انتظارات تولید در آینده به نسبت شهریورماه بودیم این به آن معناست که وضعیت تولید وسایل نقلیه و قطعات وابسته (خودرو) از نظر مدیران صنعتی روند مثبتی را طی خواهد کرد.
آنچه مشخص است مدیران این صنعت، همراه با وعده‌های سیاستگذار خودرو مبنی بر رشد تولید و عرضه از آبان ماه، تحقق این وعده‌ها را خارج از توان خودروسازی ندیدند به همین دلیل شاخص «انتظارات تولید آینده» در مهرماه (با فاکتور گرفتن از فروردین) بیشترین رشد را در هفت ماهه سال جاری داشته است. آنچه مدیران بنگاه‌ها را در مهرماه نسبت به آبان ماه امیدوار کرده بود آلارم‌های خروج شورای رقابت از قیمت‌گذاری دستوری و آزادسازی قیمت‌ها بود. برخی از اخبار در مهرماه از مصوبات شورای اقتصادی سران سه قوه مبنی بر حذف شورای رقابت از قیمت‌گذاری حکایت داشت. اما در حالی‌که این اخبار غیر رسمی در مهرماه منتشر شد و امید را در دل فعالان خودرویی زنده کرد اما در آبان ماه به نوعی ورق برگشت. دو شرکت ایران‌خودرو و سایپا با اعلام قیمت‌های جدید خود در نیمه آبان، افزایش قیمت محصولات خودرویی را کلید زدند.
اما 48 ساعت از اعلام رشد قیمت‌ها نگذشته بود که رئیس‌جمهور بنا به ملاحظاتی دستور لغو آن را داد. این دستور رئیس‌جمهور این پیام را به مدیران خودرویی مخابره کرد که آنچنان که باید و شاید سیاستگذار خودرویی نقشی در تصمیم‌گیری‌ها برای «خودرو» ندارد و در مجموع شاهد یک بی‌تصمیمی در ارتباط با «خودرو» هستیم. افزایش نرخ ارز در آبان ماه با توجه به ارز‌بری محصولات تولیدی خودروسازان دومین ضربه را به امید فعالان خودرویی وارد کرد. فعالان خودرویی به خوبی می‌دانند تا زمانی که ثبات به بازار ارز حاکم نشود نمی‌توانند برنامه‌ریزی مدونی برای تولید خود داشته باشند، بنابراین وضعیت بازار ارز و افزایش نرخ‌ها در این بازار فعالان خودرویی را نسبت به آینده (آذرماه 1400) بدگمان کرده است.
همچنین با وجود مذاکرات برای احیای برجام در آبان ماه سیگنال مناسبی از این مذاکرات مخابره نشد. نامشخص بودن فضای حاکم بر مذاکرات روی نگاه فعالان خودرویی نیز تاثیر سوء گذاشته و آنها امید خود را برای بهبود شرایط تولید و عرضه در آخرین ماه از فصل پاییز از دست دادند. اما در کنار کاهش انتظارات تولید آینده، شامخ کل (شاخص مدیران خرید صنعت) گروه تولید وسایل نقلیه و قطعات وابسته، در آبان ماه امسال 11 واحد نسبت به مهر رشد کرده است. همان‌طور که عنوان شد، افت موجودی محصول در انبارهای خودروسازان و همچنین کاهش قیمت خرید مواد اولیه از نقاط مثبت گزارش شامخ آبان ماه بود با این حال موجودی مواد اولیه در هشتمین ماه از سال جاری عدد 50 را کسب کرده که نشان می‌دهد از نظر فعالان خودرویی تغییری در وضعیت این آیتم به نسبت ماه پیش از آن اتفاق نیفتاده است.
بنابراین شامخ گروه که میانگینی از 12 آیتم مورد نظر بازوی پژوهشی اتاق بازرگانی است به 4/ 59 واحد رسیده که به نسبت مهر ماه رشد حدود 11واحدی را به خود دیده است.
شامخ یا همان شاخص مدیران خرید (PMI) مقیاسی است که مرکز آمار و اطلاعات اقتصادی اتاق ایران، از طریق دریافت پاسخ بنگاه‌های نمونه در صنایع مختلف به سوالات مشخص استخراج می‌کند. شاخص شامخ به نوعی رونق، رکود یا ثبات کسب‌وکارهای مورد بررسی و چشم‌انداز انتظاری آنها در آینده را نشان می‌دهد. در جریان استخراج این شاخص، اگر عدد شامخ بیش از ۵۰ واحد باشد، نشان‌دهنده رونق و توسعه آن صنعت است، در حالی که هر رقمی زیر ۵۰ واحد، از قرار داشتن آن صنعت در شرف انقباض و رکود حکایت دارد. به‌این‌ترتیب در گروه خودرو بیشتر شاخص‌ها در دومین ماه از فصل پاییز به بالای 50 واحد رسیده که این به معنای رونق و فاصله گرفتن از رکود در بخش وسایل نقلیه و قطعات وابسته از منظر مدیران خودرویی در این ماه بوده است.
وضعیت شامخ خودرو در آبان
بازوی پژوهشی اتاق بازرگانی ایران برای بررسی شامخ گروه تولید وسایل نقلیه و قطعات وابسته در آبان1400 طبق روال، پرسش‌نامه‌ای شامل 12 سوال در حوزه‌های مختلف مانند وضعیت تولید، وضعیت فروش، استفاده از خدمات و صادرات را در اختیار مدیران منتخب بنگاه‌های فعال در گروه یاد شده قرار داده و بعد از بررسی پاسخ‌های آنها نسبت به هر سوال، عددی را که نشانگر برآیند نگاه فعالان به وضعیت آیتم پرسیده شده است، در قالب گزارشی برای صنایع منتخب از جمله تولید وسایل نقلیه و قطعات وابسته منتشر می‌کند. اما نحوه پاسخگویی به سوال‌های مطرح شده چگونه است؟ نحوه پاسخگویی به سوال‌های حاضر در این پرسش‌نامه به این صورت است که پاسخ‌دهندگان باید نظر خود را در قالب سه معیار وضعیت نسبت به ماه پیش (بهتر شده، بدتر شده یا تغییری نکرده است) بیان کنند. در صورت انتخاب گزینه بیشتر از ماه قبل: عدد یک، گزینه بدون تغییر: عدد 5/ 0و گزینه کمتر از ماه قبل: عدد صفر برای آن پرسش ثبت می‌شود. مجموع حاصل‌ضرب درصد پاسخگویان به هریک از گزینه‌ها در عدد همان گزینه، مبین عدد شامخ در آن پرسش است.
در نهایت معیار سنجش این شاخص عددی بین صفر تا ۱۰۰ است. عدد صفر و ۱۰۰ به ترتیب به معنای آن است که ۱۰۰ درصد پاسخگویان گزینه «بدتر شده است» و «بهتر شده است» را انتخاب کرده‌اند، عدد ۵۰ نشان‌دهنده «عدم‌تغییر» وضعیت نسبت به ماه قبل، بالای ۵۰ نشانه بهبود وضعیت نسبت به ماه قبل و زیر ۵۰ به معنای بدتر شدن وضعیت نسبت به ماه قبل است. حال به بررسی شاخص شامخ در دومین ماه از فصل پاییز 1400 در گروه تولید وسایل نقلیه و قطعات وابسته می‌پردازیم. از میان 12 پرسشی که از مدیران بنگاه‌های منتخب حاضر در گروه تولید وسایل نقلیه و قطعات وابسته پرسیده شده به نظر می‌رسد برخی از پرسش‌ها بهتر وضعیت حاکم بر این صنعت را مشخص می‌کند. پرسش‌هایی مانند پیش‌بینی آنها از تعداد تولید محصول، میزان سفارش‌های جدید، موجودی مواد اولیه، قیمت خرید مواد اولیه، موجودی محصول(انبار)، قیمت محصولات تولید شده، میزان فروش محصولات و انتظار تولید در ماه آینده(آذر1400) در این دسته قرار می‌گیرند. بررسی پاسخ‌های مدیران خودرویی به 12 پرسش تاثیرگذار برای تعیین شاخص شامخ گروه تولید وسایل نقلیه و قطعات وابسته در آبان ماه به نسبت مهر از افت‌وخیز آیتم‌های یاد شده حکایت دارد. بررسی جداول ارائه شده در گزارش بازوی پژوهشی اتاق بازرگانی ایران نشان می‌دهد در آبان ماه تمام آیتم‌ها به غیر از دو آیتم موجودی محصول(انبار) و قیمت خرید مواد اولیه، روند صعودی داشتند با این حال آیتم «انتظارات تولید در آینده» به نسبت مهر ماه افت حدود 7 واحدی را تجربه کرده است. در میان آیتم‌های مورد اشاره که در قالب پرسش‌های تعیین شاخص شامخ از مدیران خودرویی پرسیده می‌شود موجودی محصول(انبار) با کسب عدد 3/ 40 واحد در کف قرار دارد. در شاخص شامخ در گزارش مهرماه اتاق بازرگانی ایران عدد 4/ 57 برای این آیتم به ثبت رسیده بود. مقایسه این دو عدد نشان می‌دهد موجودی محصول (انبار) در آبان ماه به نسبت ماه قبل حول‌وحوش 17 واحد افت کرده است. دلیل افت این آیتم را باید در برنامه خودروسازان برای تکمیل محصولات ناقص موجود در پارکینگ‌ها و همچنین برنامه‌ریزی برای جلوگیری از تولید خودروهای ناقص جست‌وجو کرد. بعد از موجودی محصول(انبار)، آیتم موجودی مواد اولیه از نظر مدیران خودرویی نمره 50 را کسب کرده که نشان می‌دهد از نظر آنها تغییری در وضعیت موجودی مواد اولیه به نسبت ماه قبل اتفاق نیفتاده است. موجودی مواد اولیه در مهرماه 1/ 48 واحد بود. بنابراین این آیتم در مهرماه به نسبت شهریورماه رشد بیش از 3 واحدی را تجربه کرده بود. فعالان خودرویی با قرار دادن عدد 50 واحد در هشتمین ماه از سال جاری در مقابل آیتم یاد شده معتقدند همچنان وضعیت این آیتم به نسبت ماه پیش تغییری نکرده است. بعد از آیتم موجودی محصول(انبار)، آیتم قیمت محصولات تولید شده با 9/ 51 واحد رتبه سوم را در جدول کمترین میزان رشد به خود اختصاص داده است. با توجه به اینکه برآیند نظر مدیران خودرویی در مهر ماه در مقابل این آیتم عدد 8/ 51 واحد قرار داد. به نظر می‌رسد با وجود اینکه این شاخص نزدیک به دو واحد از میانگین 50 بالاتر است با این حال نزدیک بودن نظر فعالان خودرویی در آبان به نسبت مهر نشان‌دهنده آن است که به عقیده آنها تغییری در وضعیت آیتم قیمت محصولات تولید شده ایجاد نشده است. در مقابل آیتم میزان صادرات در آبان ماه عدد 7/ 55 واحد درج شده است. با توجه به اینکه این آیتم در مهرماه عدد 50 واحد را از نظر مدیران خودرویی کسب کرده است باید دلیل رشد بیش از 5 واحدی آن را از یک طرف به مصوبه مجلس در ارتباط با گره زدن واردات خودرو به صادرات خودرو و قطعه و از طرف دیگر به اخباری که در ارتباط با از سر‌گیری فعالیت سایت‌های خودرویی در خارج از کشور منتشر شده مرتبط دانست. آیتم میزان فروش محصولات نیز 6/ 57واحد را به دست آورده است. این آیتم در مهرماه از منظر مدیران خودرویی 1/ 48واحد بوده است. بنابراین رشد بیش از 9 واحدی آن را باید به برنامه‌های تکلیفی سیاستگذار خودرویی در ارتباط با فروش‌های فوق‌العاده به صورت هفتگی جست‌وجو کرد. میزان سفارش‌های جدید و میزان استخدام و به کارگیری نیروی انسانی هر دو به‌طور مشترک 6/ 59واحد را کسب کردند. میزان سفارش‌های جدید به نسبت ماه پیش از آن رشد 17 واحدی را تجربه کرده است. این به آن معناست که مدیران خودرویی امیدواری بیشتری نسبت به برنامه‌های وزارت صمت در ارتباط با افزایش تیراژ پیدا کردند بنابراین سفارش‌گذاری بیشتری نیز اتفاق افتاده است. آیتم میزان استخدام و به کارگیری نیروی انسانی رشد 6 واحدی را به نسبت ماه پیش به خود دیده است. دلیل این میزان رشد از منظر فعالان خودرویی را می‌توان به افزایش سفارش‌گذاری‌ها در زنجیره خودروسازی مرتبط دانست. آیتم‌های مقدار تولید محصولات و سرعت انجام و تحویل سفارش نیز 5/ 61 واحد است.
این دو آیتم نیز به نسبت ماه پیش رشد را تجربه کردند. مقدار تولید محصول حدود 13 واحد رشد کرد. رشد این آیتم به دو دلیل اتفاق افتاده است به نظر می‌رسد دلیل اول آن مربوط به روندی است که خودروسازان در ماه‌های منتهی به پایان سال به صورت سنتی در خطوط تولید خود در پیش می‌گیرند. دلیل دوم آن نیز به اوج‌گیری سفارش‌گذاری‌ها مرتبط است. هنگامی که نمودار میزان سفارش‌های جدید صعودی می‌شود طبیعی است که مقدار تولید محصولات نیز رشد را به خود ببیند. سرعت انجام و تحویل سفارش نیز به نسبت مهرماه 6 واحد رشد کرده که این نیز بی‌ارتباط به رشد آیتم میزان سفارش‌های جدید نیست.
آیتم مصرف حامل‌های انرژی نیز در آبان ماه به نسبت مهر ماه رشد حدود 16 واحدی را به خود دیده است. این به آن معناست که زنجیره خودروسازی کشور در آبان ماه به نسبت نخستین ماه از فصل پاییز، بیشتر حامل‌های انرژی را مصرف کرده است. افزایش میزان مصرف حامل‌های انرژی زمانی اتفاق می‌افتد که تولید روند صعودی داشته باشد. برآیند نظر مدیران خودرویی نشان می‌دهد قیمت خرید مواد اولیه نیز 8/ 78 واحد بوده است. این آیتم به نسبت مهرماه افت کرده که نشان می‌دهد فعالان خودرویی بهبود نسبی را در این آیتم در آبان ماه به نسبت مهرماه تجربه کردند.
اما با وجود اینکه بهبود نسبی در 9 آیتم از 11 آیتم شامخ اتاق بازرگانی ایران اتفاق افتاده شاهد هستیم که آیتم انتظارات تولید آینده با کسب عدد 4/ 63 واحد به نسبت مهر ماه افت حدود 7 واحدی را به خود دیده است. دلیل این مساله را باید در سه مولفه اثر‌گذار رفت‌وبرگشت قیمت‌ها در آبان ماه، افزایش نرخ ارز و همچنین نامشخص بودن روند مذاکرات برای احیای برجام جست‌وجو کرد. این سه مولفه کار را به جایی رسانده که انتظارات فعالان خودرویی برای ماه آینده (آذر ماه 1400) افت کرده و آنها به نوعی امیدی به بهبود شرایط در آخرین ماه از فصل پاییز ندارند.
