مقصرین واقعی را معرفی کنید؛ لطفا!
در حادثه‌ای كه دوم تیرماه برای اتوبوس حامل خبرنگاران حوزه محیط زیست در شهرستان نقده استان آذربایجان غربی رخ داد و در آن 21 نفر از خبرنگاران مصدوم شدند و دو نفر (مهشاد كریمی – ایسنا و ریحانه یاسینی – ایرنا) جان خود را از دست دادند، همین روال طی شد؛ ابتدا سیل پیام‌های تسلیت به راه افتاد و بعد راننده مقصر معرفی شد.
در همان روز، ساعتی از وقوع حادثه نگذشته بود كه سرهنگ شیرانی – رییس مركز اطلاعات و كنترل ترافیك پلیس راهور ناجا – اعلام كرد «علت واژگونی اتوبوس حامل خبرنگاران عدم توانایی در كنترل وسیله نقلیه بوده است». درحالی‌كه فقط چند ساعت از وقوع این حادثه می‌گذشت، مدیركل آمار، ایمنی و ترافیك سازمان راهداری و حمل‌ونقل جاده‌ای – فرهاد صالحیان – نیز گفت كه «گرچه اتوبوس مذکور دارای معاینه فنی معتبر بوده است، اما تخلف و قصور راننده محرز بوده چراکه نه‌تنها بدون صورت وضعیت اقدام به جابه‌جایی مسافر کرده، بلکه با وجود آشنایی از مسیر کوهستانی مذکور، سرعت غیرمجاز داشته است و همین مساله سبب شده تا نتواند وسیله نقلیه خود را کنترل کند. مسلما با راننده متخلف برخورد خواهد شد.»
این حادثه نسبت به موارد مشابه ابعاد گستری پیدا كرد، شاید به‌دلیل جان باختن دو عضو از رسانه‌های كشور و شاید به همین دلیل بود كه در همان روز نخست، حسن روحانی – رییس جمهوری – دستور داد كه دستگاه‌های مسوول سریعا علل وقوع حادثه را بررسی و نسبت به ارایه گزارش آن اقدام كنند. درپی آن نیز وزیر راه و شهرسازی – محمد اسلامی – با صدور دستوری ویژه، سازمان راهداری و حمل‌ونقل جاده‌ای و کمیسیون ایمنی راه‌ها را مسئول بررسی حادثه رانندگی در نقده كرد. روز بعد نیز سیدابراهیم رئیسی – رییس قوه قضاییه و رییس‌جمهور آینده- رئیس کل دادگستری استان آذربایجان غربی را موظف كرد به‌منظور رسیدگی سریع و دقیق به پرونده قضایی تشکیل‌شده در این زمینه، نظارت لازم را به‌عمل آورد.
در همان روز حادثه، عیسی كلانتری – رییس سازمان حفاظت محیط زیست – كه سازمانش میزبان خبرنگاران در آذربایجان غربی بود، توضیح داد كه «اتوبوس حادثه‌دیده متعلق به کارخانه سیمان و پرسنل این کارخانه بوده است، اما اگر هر قصور و تخلفی در این زمینه صورت گرفته باشد با خاطیان برخورد خواهد شد.» البته شرکت سیمان ارومیه پنجم تیرماه با صدور بیانیه‌ای با موضوع مالکیت اتوبوس خبرنگاران محیط زیست اعلام کرد «اتوبوسی که حامل خبرنگاران عزیزمان بود و دچار آن سانحه دلخراش شد، متعلق به کارخانه سیمان ارومیه نیست.»
این درحالی است كه براساس اظهارات خبرنگاران آسیب‌دیده در این حادثه، اتوبوس حامل آن‌ها نقص فنی داشته و آن‌ها هم متوجه اشكال در كار ترمزها شده بودند.
روز بعد از حادثه، در خبری اعلام شد كه راننده اتوبوس خبرنگاران برای انجام تحقیقات بازداشت شده است. همزمان هم خبر تصادف یك اتوبوس دیگر، منتشر شد؛ اتوبوسی كه از مبدا زاهدان به آباده در حرکت بوده که «به علت نقص فنی از ناحیه ترمز» با جدول وسط جاده برخورد و در سمت مسیر مقابل واژگون شد و در این حالت با یک دستگاه تریلی متوقف در مسیر مخالف برخورد كرد.
فرمانده پلیس كشور – سرهنگ هادی امیدوار – نیز در فردای حادثه واژگونی اتوبوس خبرنگاران، اظهار كرد «اتوبوس تولید سال ۱۳۸۵ بود و طبق بررسی‌های ما، معاینه فنی داشته است، اما به‌دلیل آنکه در مسیر کوهستانی تردد و مکررا از ترمز استفاده کرده است، سیستم ترمز آن دچار مشکل شده بود، ضمن این‌که راننده از ترمز ثانویه اتوبوس نیز استفاده نکرده است.»
او همچین اعلام كرد كه «مسئول محلی به دلیل آنکه احتمالا اتوبوس رایگان بوده، از اتوبوس کارخانه سیمان استفاده کرده، در صورتی که در چنین مواردی قاعده بر این است که مسئول محلی باید به پلیس راه و راهداری اطلاع دهد که مسافران اتوبوس چه کسانی هستند و اگر این موضوع را به ما اطلاع داده بودند حتما نسبت به انتخاب اتوبوس و همچنین قرار دادن یک تیم اسکورت برای این اتوبوس اقدام می‌کردیم.»
بعد از آن‌كه کارت هوشمند راننده معرفی‌شده به‌عنوان مقصر در حادثه واژگونی اتوبوس حامل خبرنگاران به‌طور دائم لغو و اعلام شد كه او دیگر مجاز به رانندگی در بخش حمل‌ونقل عمومی جاده‌ای نخواهد بود، یكی از خبرنگاران حادثه دیده در توضیح‌های خود به نامناسب بودن جاده‌ای كه اتوبوس از آن عبور می كرد و مطلع شدن از این‌كه ماشین ترمز ندارد، فقط چند لحظه پیش از واژگونی‌اش اشاره كرد و به نقل از یكی از مدیران ستاد احیای دریاچه ارومیه گفت كه راننده، اتوبوس را با دنده كنترل می‌كرد و ترمز نداشت.
اما در این میان، سخنان متفاوتی هم از سرهنگ سیدهادی هاشمی – رئیس اسبق پلیس راه ناجا – منتشر شد: «در حوادث اتوبوس‌ها اگر از هم جداشدگی اتاق اتوبوس یا متلاشی شدن آن مشاهده شود، قطعا علت این امر استفاده از پروفیل‌های معمولی و ساختمانی در ساخت بدنه اتوبوس به جای پروفیل‌های صنعتی است که این امر هم به دلیل اختلاف قیمت زیاد این دو پروفیل است.»
همچنین رییس هیات مدیره کانون سراسری انجمن‌های صنفی رانندگان بخش مسافر کشور یكی از كسانی بود كه سخنان فنی‌تری را درباره دلایل رخ دادن حادثه برای اتوبوس‌ها بیان كرد.
غلامرضا خادمی‌زاده در گفت‌وگو با ایسنا اظهار كرد: چند دهه قبل، ایران خودرو یا ایران ناسیونال سابق، اتوبوس‌هایی برای جاده‌ها و شرایط مختلف آب‌وهوایی مختلف تولید می‌کرد که همه آن‌ها از ایمنی و کیفیت لازم برخوردار بودند و با کمترین حادثه مواجه می‌شدیم، چون در آن زمان، تولیدکنندگان و متولیان احساس مسئولیت می‌کردند و این صنایع هم دولتی نبود. بنابراین صاحبان این صنایع دوست داشتند برندشان را برای مردم و مشتریان به اثبات برسانند و خدمات خوبی هم ارائه دهند و اما طی سال‌ها و دهه‌های اخیر، اهمیت این مسئله کم‌رنگ و کم‌رنگ‌تر شده است و تولیدکنندگان امروز اتوبوس فروش محصول را پایان مسئولیت‌شان می‌دانند و تولیدشان هم از استانداردهای لازم برخوردار نیست.
او با بیان این‌که اتوبوس‌های نویی هم که امروز تولید می‌شود بدون هیچ تکنولوژی و به‌صورت کپی‌برداری وارد شده و کف استانداردها را دارند که کافی نیست، ادامه داد: در این میان، دستگاه‌های متولی و ناظری مانند وزارت صمت، سازمان استاندارد و سازمان حمایت، نظارت درستی بر این فرآیند ندارند و خودروهای بی‌کیفیت در این کشور حاصل عدم نظارت کافی تولید می‌شود که اسکانیا نمونه و مثال بارز آن بوده که سال‌ها حادثه‌آفرینی کرده است. پروفیل‌های به کار رفته در اتوبوس‌های اسکانیا، نقطه‌جوش‌ها و نقطه اتصالات هیچ‌کدام استاندارد را ندارد. کمربندهایی هم که پلیس راه اصرار بر داشتن آن می‌کند دو نقطه‌ای است و در هواپیما برای افت از آن استفاده می‌شود، در حالی که باید از کمربندهای سه نقطه‌ای در اتوبوس‌ها استفاده کرد که در صورت بروز حادثه مسافران به جلو، عقب یا بیرون اتوبوس پرتاب نشوند. بارها این موضوعات را به مسئولان امر گفته‌ایم اما گوش شنوایی نیست و اتوبوس‌های نویی هم که در راستا و به نام حمایت از تولید داخلی در کشور مونتاژ می‌شود و به دست مردم می‌رسد، تعداد بسیار زیادی اشکال فنی دارد.
خادمی‌زاده با اشاره به این‌که راننده و مالک اتوبوس برای حفط جان و مال خودش و مسافرانش هم که شده دوست دارد که بهترین اتوبوس یا قطعات را وارد و خریداری کند، گفت: بسیاری از اتوبوس‌هایی که به نام برندهایی مانند اسکانیا در داخل کشور کپی‌برداری و تولید می‌شود با استانداردهای اروپایی و با آن آب‌وهواست و همین است که از اردیبهشت‌ماه شما اتوبوس‌های بسیاری را در جاده‌های کشور می‌بینید که در موتورشان در حین حرکت باز است، چون این اتوبوس‌ها با وارد کردن شاسی درایور با شرایط کشور سازنده به ایران وارد می‌شود، در حالی که ایران از نظر دما، شرایط آب و هوایی و اقلیمی با کشورهای دیگر متفاوت است. همچنین ترمزهای این ماشین بر اساس استانداردهای کشورهای سازنده طراحی شده و از سوی دیگر لوازم یدکی مانند ترمز در ایران با بدترین کیفیت وارد یا تولید شده و نظارت درستی هم بر آن‌ها نمی‌شود.
او با بیان این‌که کارخانه‌های تولید‌کننده هیچ مسئولیتی در قبال گارانتی ندارند و لوازم بی‌کیفیتی مانند لنت ترمز در ایران بدون کیفیت و با مقوا و کارتن تولید می‌شود، افزود: مردم حق دارند اعتراض کنند و ما هم معترضیم، اما وقتی راننده اتوبوس و مالک آن هیچ اختیار و توانایی برای تهیه چیزی که می‌خواهد ندارد، مجبور است از اجناس بی کیفیت و یا با کیفیت پایین استفاده کند و نهایتا می‌بینیم همین اتوبوس‌های بی کیفیت و قطعات و لوازم بی‌کیفیت باعث بروز حوادثی مانند تصادفات و واژگونی‌های اخیر می‌شود. به عبارت دیگر، وقتی لوازم یدکی در کشور بی‌کیفیت و تقلبی است، رانندگان مجبورند که از همان‌ها خریداری کنند و با لوازم و قطعات فیک و تقلبی هم مسلما حادثه و سوانح جاده‌ای بیشتر خواهد شد.
وی با بیان این‌که مدیر فنی‌هایی که در شرکت‌ها وجود دارد و معاینه فنی‌هایی که انجام می‌شود، صوری است، گفت: در معاینه فنی‌ها نهایتا لاستیک و شیشه اتوبوس را چک می‌کنند و مدیر فنی پشت اتوبوس نمی‌نشیند و ترمز آن را تست نمی‌کند که شاهد این حوادث و اتفاقات تلخ نباشیم. به عبارت دیگر، عدم اجرای دقیق قوانین، نبود مدیران مسئولیت‌پذیر، نبود نظارت بر تولیدات داخلی، تولید بی کیفیت، نبود نظارت کیفی و صوری بودن معاینه فنی از جمله مهم‌ترین عوامل تصادفات جاده‌ای و سوانح است و به غیر از حادثه واژگونی اتوبوس خبرنگاران، راننده و مالک اتوبوس کمترین تقصیر را سوانح جاده‌ای دارند.
ایسنا در بررسی دقیق‌تر علت حادثه واژگونی اتوبوس خبرنگاران محیط زیست با دبیر انجمن صنایع لنت ترمز و کلاچ کشور – محمود عسگری – هم گفت‌وگو كرد. او در این مصاحبه تاكید كرد: اگر پلیس راه، علت واژگونی این دو اتوبوس را بروز نقص فنی در سیستم ترمز اعلام کرده، باید دقیقا بگوید که این نقص فنی در کدام بخش از این سیستم رخ داده است، چراکه سیستم ترمز شامل روغن ترمز، بوستر، کالیپر، دیسک و لنت‌ترمز و ریتاردر خودرو است که هر کدام از این‌ها با مشکل مواجه شود ممکن است در سیستم ترمز نقص ایجاد کند. از سویی دیگر، باید دید اگر مشکل در لنت ترمز بوده که هنوز اعلام نشده است، راننده اتوبوس این لنت‌ها را از کجا و از چه نوع و برندی تهیه و روی اتوبوس سوار کرده تا ببینیم لنت ترمز معیوب از کجا تولید یا تامین شده است و بتوانیم کیفیت و استاندارد آن را مورد ارزیابی قرار دهیم.
او با تاکید بر این که استاندارد تولید لنت ترمز اجباری و تحت نظارت سازمان ملی استاندارد است، افزود: نباید بدون بررسی دقیق قضاوت کرد که لنت‌های ترمز داخلی بی‌کیفیت هستند یا از کاغذ و مقوا تولید می‌شوند، بلکه باید به دقت مشخص کرد که این لنت‌ها که روی دو اتوبوس واژگون‌شده سوار شده بودند، از کدام برند و چگونه تامین شدند.
اما در آخرین اظهارنظر درباره دلایل واژگونی اتوبوس‌ها، وزیر راه و شهرسازی – محمد اسلامی – هشتم تیرماه گفت: در هفته گذشته، دو سانحه اتوبوس یکی برای سرباز معلم‌ها و دیگری برای خبرنگاران رخ داد و امروز هم گزارش کمیسیون ایمنی راه‌ها در سایت وزارت راه و شهرسازی منتشر شد و هم گزارش پلیس راه، در اتوبوس خبرنگاران اتوبوس مورد استفاده صورت وضعیت خروج از شهر نداشته و سرویس کارخانه بوده است و راننده نتوانسته سرعت مطمئنه را حفظ کند و موجب جان باختن دو خبرنگار شد.
او تاکید کرد: اتوبوس خبرنگاران تولید مدل ۱۳۸۵ بوده و معاینه فنی داشته و بعد از سانحه هم کارشناس نقص فنی در آن مشاهده نکرده است، ولی در اتوبوس سربازان تخلف شرکت محرز است.
به نظر می‌رسد، در این حادثه نیز مانند موارد مشابه وقتی بحث‌های كارشناسی و كندوكاو در لایه‌های فنی مطرح می‌شود، مسوولان ترجیح می‌دهند با مقصر معرفی كردن یك فرد، از مطرح شدن بحث‌های بیشتر جلوگیری كنند. درحالی‌كه اگر نواقص موجود در تولید اتوبوس‌ها و نگهداری و معاینه آن‌ها بیش از این مطرح و به مطالبه عمومی تبدیل شود، بسیاری از زیرساخت‌ها باید اصلاح و بازبینی شود.
