پنج علامت بهبودنبض تولید

دنیای اقتصاد – جدیدترین گزارش «شامخ» نشان می‌دهد مدیران صنعتی به آینده امیدوار شده‌اند. مهم‌ترین علائم برگشت نبض تولید را می‌توان در «عبور از بی‌‌برقی»، «افزایش میزان سفارش‌های جدید»، «افزایش سرعت انجام و تحویل سفارش»، «افزایش میزان استخدام و به‌کارگیری نیروی انسانی» و «افزایش میزان فروش محصولات» دید. البته گزارش تازه مرکز پژوهش‌های اتاق بازرگانی ایران پیرامون وضعیت بخش تولید، یک روی دیگر هم دارد و روایتی رسمی از انسداد تولید در میانه تابستان 1400 ارائه می‌کند.

با اینکه در آخرین گزارش «شاخص مدیران خرید» با شواهدی نظیر رشد 2واحدی شامخ کل صنعت روبه‌‌رو هستیم که بر امکان بازگشت آرام رونق به صنعت متمرکز است، اما نشانه‌‌های بسیاری در زمینه قیمت مواد اولیه، صادرات، موجودی مواد اولیه و تولید وجود دارد که نشان می‌دهد صنعت کماکان در مردادماه در وضعیتی رکودی قرار داشته است.

مرور گزارش مردادماه شاخص مدیران خرید صنعت نشان می‌دهد شاخص مقدار تولید محصولات در کمترین سطح قرار گرفته و در 31ماه اخیر بی‌‌سابقه بوده است. در عین حال، امیدواری مدیران خرید به آینده که در گزارش قبلی 10 واحد سقوط کرده بود، در گزارش جدید افزایش یافته که این موضوع نشان از احتمال تقویت سطح تولید بنگاه‌‌های مختلف در نیمه دوم سال دارد.

 گزارش مرکز پژوهش‌‌های اتاق بازرگانی ایران نشان می‌دهد سه عامل «کاهش شاخص مدیران خرید صنعت» تا سطح 24/ 45واحد را باید در «خاموشی‌‌های گسترده برق در مردادماه»، «تعطیلات پیک پنجم کووید-19» و همچنین «تغییرات فضای سیاسی» کشور جست. در عین حال، اثر این تعطیلات غیرمنتظره روی تاخیر در دریافت مجوزهایی که توسط بخش دولتی صادر می‌‌شوند، از سوی مدیران خرید صنعت به عنوان عاملی موثر در رکود بخش تولید عنوان شده است.

در عین حال افزایش شدید «قیمت خرید مواد اولیه» تا سطح عدد 53/ 82 که 9واحد نسبت به خرداد و 3 واحد نسبت به تیرماه بیشتر شده، گویای فشاری است که از ناحیه تورم و کسری بودجه به بخش تولید وارد می‌شود. این تورم سنگین که خود را در بخش «قیمت محصولات تولیدشده» نشان داده، در مردادماه 4 واحد افزایش یافته و به سطح بی‌‌سابقه 01/ 60 رسیده است.

همچنین کاهش در «میزان صادرات کالا» از دیگر نشانه‌‌های فشار بر بخش تولید است که در مردادماه بازهم کاهش یافته است. مصرف انرژی بخش صنعت که در نتیجه خاموشی‌‌ها کاهش داشته نیز در این ماه در محدوده عدد 46 باقی مانده است که نشان از تعطیلی گسترده صنعت در دو ماه تیر و مرداد به نسبت خرداد داشته است. در کنار همه این شواهد منفی، شامخ صنعت در ماه مرداد چهار تغییر مثبت داشته است. نخستین تغییر مثبت به بهبود 4واحدی «میزان سفارش‌های جدید» در شامخ صنعت مرداد برمی‌‌گردد.

همچنین «سرعت انجام و تحویل سفارش‌ها» با رشد ملموسی روبه‌رو شده است. در عین حال بهبود 10 واحدی انتظارات مثبت به آینده تولید مهم‌ترین دلیل گزارش برای امکان‌‌پذیر بودن بازگشت رونق به صنعت است. استخدام نیروی انسانی نیز وضعیتی بهتر از تیر 1400 داشته است.

اما مانند شامخ صنعت، شامخ اقتصاد نیز در مردادماه دو چهره دارد. نشانه دیگر تابستان رکودی 1400، شامخ اقتصاد است که گرچه در برخی بخش‌‌ها با رشد روبه‌‌رو بوده، اما درست مثل شامخ صنعت، در بسیاری بخش‌‌ها با نزول جدی روبه‌‌رو شده است. به‌رغم رشد 2 واحدی شامخ کل اقتصاد، «میزان استخدام در کل اقتصاد» کاهش یافته، موجودی مواد اولیه یا مواد خریداری شده اندکی افت کرده و میزان فعالیت‌‌های کسب و کار بیش از 3 واحد سقوط کرده و «قیمت خرید مواد اولیه» نیز تا سطح 80/ 75 واحد افزایش پیدا کرده است. کاهش جدی «مصرف حامل‌‌های انرژی» به میزان 12واحد در کل اقتصاد در کنار عدم‌تغییر این نرخ در بخش صنعت نشان می‌دهد احتمالا در مردادماه عمده خاموشی‌‌ها به واحدهای صنفی غیرتولیدی تحمیل شده است.

 کاهش «میزان فروش کالا و خدمات» هم از دیگر مواردی است که توجه به آن می‌تواند به تحلیلی بهتر از شرایط اقتصاد ایران منجر شود. رشد «قیمت محصولات تولید شده» آخرین نکته منفی شامخ اقتصاد است که خبر از فشار تورم بر سطح تولید و مصرف در ماه‌‌های آتی می‌دهد.

اما در کنار این بخش منفی، شامخ اقتصاد یک روی مثبت نیز دارد. افزایش 7واحدی امیدواری به آینده اقتصاد، بهبود شاخص «صادرات کالا و خدمات»، بهبود 10 واحدی «میزان سفارش‌های جدید مشتریان»، بهبود «سرعت انجام و تحویل سفارش‌ها» در کنار رشد 2واحدی شاخص کل شامخ اقتصاد از جمله نقاط قوت شامخ اقتصاد در مرداد 1400 بود.

  جزئیاتی بیشتر از شامخ صنعت

بر اساس داده‌‌های به دست آمده از بنگاه‌‌های بخش صنعت، شاخص مدیران خرید صنعت در مردادماه به سطح 24/ 45 رسیده که گرچه همچنان از روندی رکودی در بخش صنعت حکایت دارد اما وضعیت آن اندکی نسبت به تیرماه بهتر است. در بین زیرشاخص‌‌های اصلی شاخص صنعت، فقط «سرعت انجام و تحویل سفارش» و «میزان استخدام و به‌‌کارگیری نیروی انسانی» عدد بالای ۵۰ را به ثبت رسانده و سایر زیرشاخص‌‌ها زیر ۵0 بوده‌‌اند و در این میان مقدار تولید محصولات کمترین مقدار را داشته است. در مردادماه به‌‌جز صنایع فرآورده‌‌های نفت و گاز، چوب، کاغذ و مبلمان و صنایع کانی غیرفلزی بقیه رشته‌فعالیت‌‌ها در رکود بوده و عدد شاخص کل صنعت برای آنها زیر ۵۰ بوده است.

شاخص «مقدار تولید محصولات» در مرداد به سطح 26/ 40 رسیده که نشان ‌‌می‌‌دهد روند تولید همچنان کاهشی است. در واقع از این بخش می‌توان دریافت رکود صنعت با شدت بیشتر نسبت به تیرماه کاهش داشته است. شواهد گزارش نشان می‌دهد از ابتدای سال 98 (یعنی از دو سال و نیم گذشته) هیچ‌گاه شاخص تولید محصولات این قدر سقوط نکرده است. تولید در حالی طی 31 ماه گذشته از بهمن 97 (به‌‌جز فروردین هر سال و اسفند ۹۸) کمترین مقدار خود را به ثبت رسانده که از اواخر سال گذشته با روی کار آمدن دولت جدید در آمریکا و آغاز مذاکرات هسته‌‌ای، شاخص تولید پیوسته وضعیتی صعودی داشته یا اینکه دست کم بالاتر از مرز قرار داشت. به عقیده فعالان اقتصادی تعطیلات ناشی از پیک پنجم عامل اصلی این کاهش بوده که ضربه‌‌ای جدی به تولید صنعتی وارد کرده است. البته در مردادماه هرسال، تعطیلات تابستانی کارخانه‌‌های بزرگ نیز از دلایل کاهش تولید قلمداد می‌شود. شاخص میزان سفارش‌های جدید مشتریان در مردادماه هم که با اندکی افزایش به عدد 41/ 41 رسیده است.

هرچند شدت کاهش این بخش اندکی نسبت به تیرماه ملایم‌‌تر شده اما به طور کلی این موضوع خبر از رکود در سمت تقاضا برای محصولات صنایع دارد. این کاهش از نظر گزارش اتاق بازرگانی، متاثر از تغییرات سیاسی بوده و به دلیل افزایش شدید نرخ ارز، طرف تقاضا را در تصمیم‌گیری به‌‌شدت دچار بلاتکلیفی کرده است.

شاخص موجودی مواد اولیه در مردادماه به عدد 18/ 42 رسیده و مانند ماه قبل همچنان سمت و سوی کاهشی دارد. نکته دیگر در این باره آن که با رقم خوردن این عدد، موجودی مواد اولیه به کمترین مقدار خود طی 10 ماه اخیر رسیده است. افزایش شدید قیمت مواد اولیه و نوسانات نرخ ارز، باعث شده تا بنگاه‌‌ها با کمبود مواد اولیه در بخش صنعت مواجه شوند.

شاخص «میزان استخدام و به‌‌کارگیری نیروی انسانی» در مردادماه به 02/ 51 رسیده که نسبت به تیرماه افزایش یافته و بخشی از آن ناشی از خوش‌بینی فعالان اقتصادی به بهبود فعالیت‌‌ها در بخش صنعت طی ماه‌‌های آتی است.

افزایش سطح شاخص قیمت خرید مواد اولیه به 53/ 82 در مردادماه نیز به این معنی است که تورم مواد اولیه تولید به بیشترین مقدار خود طی 4 ماه اخیر رسیده است. افزایش قابل‌‌توجه نرخ ارز طی ماه‌‌های اخیر که روی قیمت خرید مواد اولیه تاثیر گذاشته و باعث شده تا شاخص قیمت محصولات تولیدشده به 01/ 60 برسد؛ وضعیتی که طی 4 ماه اخیر بی‌‌سابقه بوده است.

«شاخص میزان فروش محصولات» به سطح 22/ 38 رسیده که اندکی نسبت به تیر ماه بهتر شده اما همچنان شاهد دیگر رکود صنعت است. این «کاهش در فروش» تحت‌تاثیر «کاهش در تقاضا»، در نتیجه افزایش شدید قیمت مواد اولیه، تغییرات دولت و عدم‌تصمیم برای خرید مشتریان به وجود آمده است.

شاخص انتظارات تولید در ماه آینده به سطح 98/ 65 رسیده که نشان‌‌دهنده خوش‌بینی فعالان اقتصادی به بهبود اوضاع در شهریور ماه است. این عدد طی 4 ماه اخیر بیشترین مقداری است که در این بخش به ثبت رسیده است. «رفع محدودیت‌های ناشی از تعطیلات کرونایی» یکی از دلایل افزایش انتظارات مثبت است.

در مردادماه شاخص تولید در صنایع نفت و گاز و صنایع کانی غیرفلزی عدد بالای 50 و شاخص صادرات در صنایع فرآورده‌‌های نفت و گاز، ماشین‌‌سازی و لوازم‌‌خانگی و چوب، کاغذ و مبلمان نیز عدد بالای 50 را به ثبت رسانده است.  به‌‌طورکلی، در مرداد بخش صنعت همچنان با روند کاهشی در شاخص مقدار تولید محصولات روبه‌رو بوده که نشان می‌دهد همچنان مانند ماه قبل رکود شدید در اکثر بخش‌‌های تولیدی وجود داشته است.

تعطیلات ناشی از پیک پنجم کرونا، افزایش شدید نرخ ارز، نااطمینانی از شرایط بعد از انتخابات و ادامه قطعی برق در برخی استان‌‌ها و تعطیلات تابستانی ازجمله دلایلی است که بر شدت این رکود افزوده است.

  شاخص مدیران خرید کل اقتصاد

طبق نظرسنجی انجام شده از بنگاه‌‌های اقتصادی کشور، شاخص مدیران خرید برای کل اقتصاد ایران در مردادماه به سطح 59/ 46 رسیده که نسبت به تیرماه که روی 62/ 44 قرار داشت، کمی بهتر شده است. در مردادماه عدد همه زیرشاخص‌‌های اصلی به‌‌ غیر از «انجام و تحویل سفارش‌ها» و «میزان استخدام و به‌‌کارگیری نیروی انسانی» زیر ۵۰ بوده است. در این ماه وضعیت هر سه بخش خدمات و کشاورزی، صنعت و ساختمان نسبت به ماه قبل بدتر شده است.

شامخ اقتصاد در شاخص «میزان فعالیت‌‌های کسب و کار» در مردادماه به عدد 41/ 40 رسیده که نسبت به تیرماه با شدت بیشتری کاهش داشته است.

این شاخص ‌‌غیراز فروردین هر سال و اسفند ۹۸ که به شکل سنتی نزول می‌کند، به یکی از کمترین مقادیر خود از ابتدای شروع طرح طی ۲۳ ماه اخیر رسیده است. تعطیلات ناشی از پیک پنجم کووید-19، در کاهش فعالیت‌‌ها تاثیرگذار بوده است.

شاخص میزان سفارش‌های جدید مشتریان هم در گزارش مرداد، به عدد 89/ 43 رسیده که گرچه همچنان روندی کاهشی دارد اما با شیب ملایم‌‌تری نسبت به تیرماه کاهش داشته است. کاهش تقاضای مشتریان ناشی از بلاتکلیفی تصمیمات سیاسی و نوسانات شدید قیمت‌هاست.

شاخص «میزان استخدام و به‌‌کارگیری نیروی انسانی» در این گزارش در سطح 23/ 52 قرار گرفته است.

شاخص «قیمت خرید مواد اولیه یا لوازم خریداری شده» در نتیجه تورم بالای موجود در اقتصاد به سطح 75/ 80 رسیده است؛ عددی که همچنان با شدت زیاد در حال افزایش است. شواهد موجود نشان می‌دهد بیشترین شدت افزایش قیمت در بخش ساختمان روی داده است. بر اساس آخرین اطلاعات مرکز آمار ایران از شاخص قیمت کالاها و خدمات مصرفی در مردادماه، عدد شاخص کل برای خانوارهای کشور به 8/ 337 رسیده که نسبت به ماه قبل 2/ 3درصد افزایش نشان می‌دهد. این در حالی است که نرخ تورم 12 ماهه منتهی به مردادماه برای خانوارهای کشور به رقم 2/ 45درصد رسیده است.

شاخص میزان فروش کالاها و خدمات در مردادماه به سطح 01/ 40 رسیده که نشان می‌دهد نسبت به ماه قبل آن کاهش یافته به گونه‌ای که طی ۲۱ ماه گذشته به‌‌غیر از فروردین هر سال و اسفند98، به کمترین مقدار خود رسیده است. این کاهش و رکود در بازار ناشی از تعطیلات و کاهش شدید تقاضای مشتریان است.

به‌‌طورکلی، بر اساس نظرسنجی انجام شده از فعالان اقتصادی در مردادماه اکثر فعالیت‌‌های کسب و کار به دلیل شرایط ناشی از تعطیلات پیک پنجم کووید-19 و همچنین نااطمینانی طرف تقاضا از تغییرات سیاستگذاری کشور همچنان برای پنجمین ماه پیاپی با رکود تقاضا روبه‌رو بودند که منجر به کاهش شدید فروش شده است.

  وضعیت صنایع به چه ترتیب است؟

شواهد موجود نشان می‌دهد تنها شامخ کل 3 صنعت بالاتر از 50 بوده و باقی صنایع شرایط نه چندان مطلوبی را تجربه‌‌ کرده‌‌اند. البته سه صنعت «نساجی»، «پوشاک و چرم» و «ماشین‌‌سازی و لوازم خانگی» بخش‌هایی هستند که بدترین رقم «شامخ کل» را در شاخص مدیران خرید صنعت در مرداد1400 کسب کرده‌‌اند. در بخش «میزان تولید کالا» تنها سه صنعت «فرآورده‌‌های نفت و گاز»، «صنایع کانی غیرفلزی» و «چوب، کاغذ و مبلمان» توانسته‌اند در سطح عدد 50 و بالاتر بمانند و باقی صنایع و رشته فعالیت‌‌ها وضعیتی رکودی را تجربه کرده‌‌اند.

در بخش صادرات کالا سه صنعت «فرآورده‌‌های نفت و گاز»، «ماشین‌‌سازی و لوازم خانگی» و «چوب، کاغذ و مبلمان» بهترین عملکرد ممکن را از خود بروز داده‌‌اند ضمن اینکه این سه صنعت موفق شده‌‌اند بهترین وضعیت ممکن را به نسبت سایر صنایع در زمینه فروش محصولات رقم بزنند.

در این گزارش، بخش‌‌هایی که تاثیر بیشتری از رشد تورم پذیرفته‌‌اند، شامل «فرآورده‌‌های نفت و گاز»، «پوشاک و چرم» و «صنایع شیمیایی» هستند که قیمت بیشتری برای مواد اولیه پرداخت کرده‌اند. در بین صنایعی که در این گزارش به آنها اشاره شده، «پوشاک و چرم»، «صنایع فرآورده‌‌های نفت و گاز» و «صنایع غذایی» در زمره خوش‌بین‌‌ترین صنایع کشور نسبت به آینده تولید هستند.