«قطعات خودرو»: یک اقتصاددان در نشستی مجازی که با حضور کارشناسان و فعالان اقتصادی برگزار شد، گفت: بر این باور است که تجارت خارجی در رشد اقتصادی کشورهای در حال توسعه مانند ایران، تاثیر مهمی دارد. اگر صادرات به سایر کشور‌ها صورت نگیرد، تولیدات محدود می‌شود. در سال 1400 باید بکوشیم تا تجارت خارجی را گسترش دهیم، این موضوع به مذاکرات برجام بستگی دارد.
نشست مجازی «اقتصاد ایران؛ ارزیابی ۹۹، چشم انداز ۱۴۰۰» جمعه شب، سوم اردیبهشت ماه از طریق کلاب هاوس توسط روزنامه دنیای اقتصاد برگزار شد. در این نشست دکتر حسین عبده تبریزی صاحب‌نظر اقتصادی، محسن جلال پور فعال اقتصادی، دکتر محمد مهدی بهکیش اقتصاددان، دکتر محمد هاشم بت‌شکن صاحب‌نظر اقتصادی، پدرام سلطانی نایب رئیس سابق اتاق بازرگانی، غلامرضا سلامی و غیره حضور داشتند. قطعات خودرو به منظور اطلاع رسانی از مباحث کارشناسی مطرح‌شده در این نشست، اقدام به پیاده‌سازی و مکتوب کردن ابن گفت‌وگو کرده است که در دو بخش ارائه خواهد شد. با هم بخش نخست این گزارش را می‌خوانیم.
حسین عبده تبریزی در ابتدای این جلسه مجازی اظهار کرد: سال گذشته را با کرونا، کسری بودجه، تورم بالا و رشد نزدیک به صفر و رکود پشت سر گذاشتیم. َ در سال گذشته رشد واقعی بخش اقتصاد ریشه در نوآوری نداشت. محصولاتی که اغلب باید در سال گذشته تولید می‌کردیم، با مشکلات ارزی مواجه شد. به طور کلی گسستی میان بخش واقعی اقتصاد و بخش مالی رخ داد.
وی ادامه داد: در سال گذشته مقداری نقدینگی ایجاد شد که بخش عمده آن صرف بخش مالی اقتصاد شد. در سال ۹۹ بخش واقعی اقتصاد نیز کماکان مشکل کمبود نقدینگی را احساس می‌کرد. از طرف رشد نقدینگی قیمت دارایی‌ها را می‌ساخت. متاسفانه افزایش قیمت در بخش دارایی‌ها به بخش خرده فروشی سرایت کرد و ما شاهد تورم در کالای مصرفی مردم بودیم و از نزدیک دیدیم که آسیب بزرگی به زندگی آنان وارد شد.
این صاحب‌نظر اقتصادی با بیان اینکه متاسفانه نقدینگی کشور در بخش تولید حرکت نمی‌کند، خاطر نشان کرد: سال ۹۹ نیز از این قاعده مستثنا نبود. اقتصاددانان ایرانی سال‌ها پیش اعلام کردند یکی از دلایل شکل‌گیری این ساختار، مالیات‌پذیر بودن بخش تولید اقتصاد و مالیات ناپذیر بودن بازده‌های غیرعادیست که در بخش مالی شامل نگه‌داری طلا، ارز و… می‌شود. بازده‌های اخیر اغلب در بخش نظام مالیاتی قرار نمی‌گیرد، از این رو اشخاص دلیلی برای حضور در بخش تولیدی کشور را احساس نمی‌کنند. در گذشته تلاش‌های زیادی صورت گرفته تا نقدینگی به سمت تولید هدایت شود؛ اما همانطور که می‌دانید نقدینگی لحظه‌ای ایجاد می‌شود و جابجایی یا اصطلاحا تکان دادن آن کمی دشوار خواهد شد. مسئولان سعی کردند با هدایت اعتبار، یارانه دادن، تسهیلات و غیره نقدینگی را هدایت کنند که در نهایت محرومیت بخش تولید را به همراه داشت. وی افزود: تصور می‌کنم در سال ۱۴۰۰ نقدینگی یکی از متغیر‌های پراهمیت باشد. در سال ۱۴۰۰ باید به وضعیت قیمت ارز و نقدینگی که در این سال ایجاد می‌شود، توجه ویژه‌ای شود.
عبده تبریزی با بیان این که نقش مذاکرات برجام از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است گفت: مذاکرات سطح درآمد دولت و ذخیره بانک مرکزی از ارز را تعیین می‌کند. در این راستا بعید به نظر می‌رسد که در شش ماه اول سال ۱۴۰۰ شاهد آن باشیم که گشایش‌های برجام بتواند در وفور دلار و افزایش ذخایر خود را نشان دهد. در سال ۹۹، ۳۲ تا ۳۵ میلیارد دلار کالا وارد کشور شده است که 8 میلیارد آن با ارز ۴۲۰۰ تومانی صورت گرفته است. تصور می‌کنم در سال ۱۴۰۰ حتی اگر برجام نباشد، این رقم احتمالا به ۵۰ میلیارد دلار صادرات فراورده‌های نفتی و گازی برسد یا به زبان دیگر درآمد ارزی کشور به این مبلغ برسد، در این صورت می‌توان نرخ رشد آرامی را از این محل انتظار داشت.
با اجرای حداقلی برجام، قیمت دلار با شدت زیاد افزایش نمی‌یابد
وی بیان کرد: حتی اگر برجام به صورت حداقلی نیز به اجرا در آید، به نظر می‌رسد افزایش قیمت دلار با شدت زیادی اتفاق نمی‌افتد. در سال ۱۴۰۰ نمی‌توان انتظار بهره‌وری داشت؛ بهره‌وری در چنین اقتصادی خود را به سرعت نشان نمی‌دهد. بنابراین نرخ رشد در سال ۱۴۰۰ همانند بسیاری از سال‌های گذشته بستگی به منابع نفتی دارد. متاسفانه در دهه نود نیز درآمد‌های نفتی کاهش یافته و انباشت سرمایه در این زمینه نداشتیم که بتوانیم در سال ۱۴۰۰ آن تکیه کرده و با کمک آن گشایش‌های گسترده ایجاد کنیم.
رئیس اسبق سازمان بورس تصریح کرد: اگر در سال ۱۴۰۰ همه چیز به خوبی پیش برود، نمی‌توان از نرخ‌های رشد بالا صحبت به میان آورد. نوار نرخ‌ها در کشور بر روی ۲ تا ۴ درصد متمرکز شده است و نرخ‌های ۸ درصدی کاملا از دسترس اقتصاد ایران دور شده است؛ از این نظر تصور می‌کنم در سال ۱۴۰۰ در حوزه بهره‌وری نرخ رشد نخواهیم داشت.
نرخ تورم در 1400 به سرعت کاهش نمی‌یابد
وی اضافه کرد: به جز قیمت ارز، نفت و تحریم، اینکه بانک مرکزی با نرخ ریال چه کار می‌کند برای اقتصاد در سال ۱۴۰۰ از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. ممکن است بگویید که نرخ‌های سپرده منفی هستند و این موضوع را علتی برای افزایش نرخ‌ها تلقی کنید. نرخ‌های واقعی به جز چند سال همیشه منفی بوده است. در دنیا نیز وضعیت به همین صورت بوده و نرخ‌های واقعی سود بانکی منفی بوده است. هم اکنون در بانک مرکزی آثاری از سیاستگذاری مشاهده می‌شود، با این حال به نظر نمی‌رسد که نرخ‌ها سود بانکی را کاهش دهد. غیر ممکن است که نرخ تورم در سال ۱۴۰۰ به سرعت کاهش پیدا کند.
قیمت دارایی‌ها با تورم تعدیل می‌شود
رئیس اسبق سازمان بورس در پایان گفت: در سال 1400 با توجه به رشد نقدینگی، انتظارات تورمی افزایشی نیست و قیمت دارایی‌ها با تورم تعدیل می‌شود و به میانگین‌های تاریخی خود باز می‌گردد؛ نه اینکه قیمت دارایی‌ها به یکباره افزایش پیدا کند.
ضرورت گسترش تجارت خارجی در سال 1400
دکتر محمد مهدی بهکیش اقتصاددان با اشاره به موضوع تجارت خارجی گفت: تصور می‌کنم تجارت خارجی در رشد اقتصادی کشورهای در حال توسعه مانند ایران، تاثیر مهمی دارد. اگر صادرات به سایر کشور‌ها صورت نگیرد، تولیدات محدود می‌شود.
وی ادامه داد: به دلیل آنکه قیمت‌گذاری در کشور صورت می‌گیرد، رشد ما نیز محدود می‌شود؛ هم رشد و هم از طرفی بهره‌برداری نیز با مشکل مواجه خواهد شد. در سال 1400 باید بکوشیم تا تجارت خارجی را گسترش دهیم، این موضوع به مذاکرات برجام بستگی دارد.
این اقتصاددان اظهار کرد: می‌توان ۳ سناریو برای مذاکرات برجام در نظر گرفت. اول که آنچه دولت می‌خواهد اتفاق بیفتد که احتمال وقوع این سناریو کم است. سناریوی دوم بر این اساس است که اصلا توافقی صورت می‌گیرد؟ که احتمال وقوع آن کم است. سناریوی سوم وجهی بینابین است که باید به توافق برسد که این سناریو مذاکراتی طولانی را می‌طلبد. در شش ماه اول 1400 بعید به نظر می‌رسد آثاری از این مذاکره را در اقتصاد مشاهده کنیم.
وی افزود: مذاکرات پروسه پیچیده است و زمان می‌برد تا بر اقتصاد ما تاثیر بگذارد. به هر حال باید در فصل پاییز یا زمستان منتظر باشیم تا فروش نفت افزایش پیدا کند. در صورت تفاهم، ممکن است یک چهارم سال یا پنج دوازدهم سال نفت بیشتری بفروشیم، در این صورت دلار بیشتری به اقتصاد تزریق خواهد شد.
بهکیش خاطرنشان کرد: متاسفانه ایران در حال حاضر با کشورهای پتانسیل دار پیرامونی خود تفاهمنامه تجاری ندارد. در دنیای امروز نیز اگر بخواهیم چنین وضعیتی را ادامه دهیم، تصور می‌کنم میزان رشد بسیار محدود خواهد ماند و بهره‌وری افزایش پیدا نخواهد کرد و در نتیجه اشتغال نیز با مشکل مواجه خواهد شد. در ابتدای سال باید بررسی شود که تفاهمنامه نسبی در قالب برجام با چه کشور‌هایی صورت گیرد. همچنین باید پتانسیل‌های صادراتی ایران نیز بررسی شود تا دریابیم در چه زمینه‌هایی می‌توان رشد کرد؛ در نهایت روال صادرات بهبود پیدا کند.
وی با اشاره به موضوع بودجه بیان کرد: بودجه امسال حدود ۵۰ درصد افزایش پیدا کرده است. بنابرین منابع تامین برای بودجه نیز قابل اتکا نیست؛ اکثر این منابع باید از محل ارز تامین شود، بنابراین ممکن است پتانسیل ارزی بالایی را در سال ۱۴۰۰ به دلیل تامین منابع بودجه داشته باشیم. اگر دولت بتواند شفافیت داشته باشد و راه‌هایی برای تامین بودجه خود مشخص کند تا جامعه به آن اعتماد کند، می‌توان جلوی شکل‌گیری تورم انتظاری را گرفت.
خبرنگار: نیوشا یعقوبی