دکتر امیرحسین صیرفی*
گمرک شاهراهی دومنظوره است که هم می‌تواند به تولید و خودکفایی کشور کمک کند و هم در مقابل آن قرار گیرد. زمانی که کالاهای مورد نیاز، آنچه در داخل توان یا ظرفیت تولید آنها فراهم نیست، وارد شود، تنظیم بازار انجام شده و تنشی را در این بازار شاهد نخواهیم بود. اما اگر در روند تامین از خارج، واردات به‌شکل قانونی انجام نشود، توان رقابت را از تولیدکننده داخلی می‌گیرد. گمرک را شمشیری دو لبه می‌توان فرض کرد که هم می‌تواند زمینه قاچاق را فراهم کند و به آن دامن بزند و هم می‌تواند بستر توسعه را در اقتصاد کشور ایجاد کند.
گمرک خود نهادی زیرمجموعه بوده که عملکرد آن منوط به دستورالعمل‌ها و برنامه‌ریزی‌های سایر سازمان‌ها و نهادهای کشور است. تخصیص ندادن ارز مورد نیاز تولید از سوی بانک مرکزی منجربه صادر نشدن مجوز ترخیص شده و ممکن است در برخی موارد تاریخ انقضا کالا بگذرد و کیفیت محصولات در بازار دچار افت شود. همچنین توجه سیستمی به میزان واردات نداشتن می‌تواند بهانه‌ای برای کم‌اظهاری شده و محصولات بی‌برنامه وارد بازار شوند.
بازار لوازم یدکی خودرو یکی از بازارهای قاچاق‌پذیر ایران بوده که اعلام می‌شود ۸۰ درصد قطعات آن وارداتی است که بیش از ۵۰ درصد آنها هم مشخص نیست از چه مجرایی وارد بازار شده است. در ادامه ،صمت گفت‌وگویی با امیرحسین صیرفی، عضو کمیسیون اقتصادی اتحادیه صنفی لوازم یدکی کشور درباره نقش گمرک در ورود قطعات بی‌کیفیت و قاچاق به کشور دارد که می‌خوانید.
گمرک چقدر در قاچاق کالا نقش دارد؟
موضوعی که درحال‌حاضر به‌شدت در مدیریت بازار کشور، در همه صنوف و رسته‌ها داغ است بحث تنظیم بازار است. انواع و اقسام ستاد و نهاد وجود دارد که همه سعی دارند این بازار را به‌نحوی مدیریت و کنترل کنند. نقل‌قولی از بزرگی می‌کنم که می‌گفت «هرچه را نتوان اندازه گرفت، نمی‌توان کنترل کرد و هرچه را نتوان کنترل کرد نمی‌توان مدیریت کرد.» ما اگر بخواهیم بازار را کنترل و مدیریت کنیم نیاز به ابزار اندازه‌گیری داریم. یکی از ابزارهای اندازه‌گیری بسیار مهم قبض گمرک و آمار واردات به کشور است. ما باید نیاز کشور را در حوزه کالا شناسایی کنیم این موضوع با همکاری وزارت صنعت، معدن و تجارت در اتحادیه صنفی لوازم یدکی خودرو در حال انجام است.
پس از این شناسایی باید به‌دنبال این باشیم که این نیاز را از کجا تامین کنیم. بخشی از قطعات مورد نیاز بازار لوازم یدکی از تولید و بخشی هم به‌وسیله واردات تامین می‌شود. روی کلام ما امروز درباره بحث واردات و نقش گمرک است.
درحال‌حاضر هیچ آمار قابل اتکایی وجود ندارد یا حداقل اتحادیه به این آمار دسترسی پیدا نکرده است.
ما اگر آمار نداشته باشیم، نمی‌توانیم معادله نیاز بازار را حل کنیم.
آنچه از گمرک به‌عنوان آمار خارج می‌شود اختلافات بسیار زیادی با آن آماری که در وب‌سایت‌های تجاری کشورهای خارجی که با ایران تجارت می‌کنند، دارد. به‌عنوان مثال، آنچه در ترید‌مپ (ارائه‌دهنده آمار تجارت جهانی) می‌آید با آنچه در گمرک کشور اعلام می‌شود، تفاوت فاحشی دارد. چه اتفاقی در گمرک کشور رخ می‌دهد، مشخص نیست. البته تمام مسائل مربوط به گمرک نیست شاید بخشی از آمار متناقض متوجه بازرگانان باشد.
اگر گمرک بتواند آمار درستی از ردیف تعرفه‌هایی که قطعات در حال ورود به کشور هستند به اتحادیه اعلام کند می‌توان روی تنظیم بازار بسیار شفاف برنامه‌ریزی کرد. در حوزه تعرفه‌ها هم سخنان زیادی وجود دارد.
مشکلات تعرفه‌ای در گمرکات کشور مربوط به چیست؟
نظام تعرفه‌ای موجود کشور حداقل در حوزه قطعات لوازم یدکی خودرو نیاز به یک بازنگری کلی دارد. تعرفه‌های کشور هنوز ۸ رقمی است و البته در مواردی خاص ۶ رقمی هم دیده می‌شود. جهان به سوی تعرفه‌های ۱۲ رقمی حرکت کرده است.
طیف تولید کالا زیاد شده که کشورهای صنعتی برای تشخیص آنها از یکدیگر، به‌ویژه برای مدیریت بازار و نیاز آن، رقم‌های تعرفه‌ای را افزایش داده‌اند.
این مسئله ممکن است به‌طور مستقیم به گمرک ارتباط نداشته باشد، زیرا مربوط به وزارت صنعت، معدن و تجارت بوده و اتحادیه هم در همکاری با آن برنامه پیش‌نویس دارد. اما کارشناسان گمرک که شبانه‌روز با این تعرفه‌ها درگیر هستند، حداقل می‌توانند پیش‌نویس ارائه دهند و اعلام‌نظر کنند که این تعرفه ۸ رقمی پاسخگو نیست. به‌عنوان مثال، کالایی که تولید داخل ندارد اما چون در همین تعرفه‌ها جا می‌گیرد جلوی ورود آن گرفته می‌شود. این امر در نهایت منجربه آشفتگی بازار شده و نابسامانی را در این بخش رقم می‌زند. به‌عنوان نمونه، انژکتورهای خودروهای دیزلی یا پمپ آب خودروها از جمله قطعاتی هستند که در تعرفه‌های یکسان گمرکی با سایر قطعات دچار مشکل شده‌اند.
پمپ آب خودرو در تعرفه‌هایی که مربوط به پمپ چاه آب است جا گرفته و چون تولید داخل دارد مانع واردات هر نوع پمپی شده است. این امر زمینه‌ساز رونق قاچاق برای پاسخگوی به نیاز بازار شده است.
*مدیرعامل پاساژ ربیعی و نایب رئیس کمیسیون اقتصادی اتحادیه لوازم یدکی